Dialog prawosławno-protestancki na ziemiach ruskich I Rzeczypospolitej (przełom XVI i XVII w.)
Marek Melnyk
University of Warmia and Mazury in OlsztynAbstrakt
The article presents the main directions of the “strategy” of the Orthodox and Protestant dialogue and cooperation in the Ruthenian territories of the Polish-Lithuanian Commonwealth (at the turn of the 16th and 17th centuries). This cooperation was undertaken too late. It took place at the time of the predominance of the counter-reformation camp in the Polish-Lithuanian Commonwealth. It had therefore an ad hoc character. At the same time, it was severely criticized. Describing the image of the Orthodox and Protestant cooperation inspired by political problems should be separated from strictly theological issues.
Słowa kluczowe:
Orthodoxy, Protestantism, Catholicism, Counter-Reformation, Religious dialogue, Polish-Lithua¬nian Common-wealthBibliografia
BENDZA, M. (1983), Prawosławno-protestanckie tendencje unijne w XVII w. ze szczególnym uwzględnieniem ziem Rzeczypospolitej. W: Rocznik Teologiczny 2, 179–-194. Google Scholar
BIEŃKOWSKI, L. (1970), Organizacja Kościoła wschodniego w Polsce. W: Kłoczowski, J. (red.), Kościół w Polsce, t. 2. Kraków, 781-1110. Google Scholar
BRONIEWSKI, M. (1994), Apokrisis abo odpowiedź na książki o synodzie brzeskim 1596, imieniem ludzi staro-żytnej religiej greckiej przez Chrystophora Philaletha, Byliński J., Długosz J. (oprac.). Wrocław. Google Scholar
BRONIEWSKI, M. (1995) Ekthesis abo krótkie zabranie spraw, które się działy na partykularnym, to jest po-miastnym Synodzie w Brześciu Litewskim, Byliński J., Długosz J. (oprac.). Wrocław. Google Scholar
BRÜCKNER, A. (1896), Spory o Unię w dawnej literaturze polemicznej. W: Kwartalnik Historyczny. 10, 578 644. Google Scholar
CICHOWSKI, H. (1929), Ks. Stanisław Sokołowski a kościół wschodni. Studjum z dziejów teologji w Polsce w w. XV. Lwów. Google Scholar
ĆWIKŁA, L. (2011), Sytuacja prawna ludności prawosławnej w państwie polsko-litewskim do 1596 r. W: Czasy Nowożytne. 11, 41-57. Google Scholar
ĆWIKŁA, L. (2006), Sytuacja prawna mieszczan wyznania prawosławnego w Rzeczypospolitej do unii brzeskiej (1595-1596 r.). W: Górski, G. | Ćwikła, L. | Lipska, M. (red.), Cuius regio, eius religio? Zjazd Historyków Państwa i Prawa. Lublin, 127-145. Google Scholar
GRABOWSKI, T. (1907), Literatura aryańska w Polsce. 1560-1660. Kraków. Google Scholar
KEMPA, T. (1997), Konstanty Wasyl Ostrogski (ok. 1524/1525–1608). Wojewoda kijowski i marszałek ziem wołyńskich. Toruń. Google Scholar
KEMPA, T. (2002), Akademia Ostrogska. W: Mironowicz A. | Pawluczuk, U. | Chomik, P. (red.), Szkolnictwo prawosławne w Rzeczypospolitej. Białystok, 61-65. Google Scholar
KEMPA, T. (2007), Wizyty protosyngla Cyryla Lukarysa w Rzeczypospolitej. W: Mironowicz A. | Pawluczuk, U. | Chomik, P. (red.), The Orthodox Church in the Balkans and Poland. Connections and Common Tradi-tion. Białystok, 87-103. Google Scholar
KEMPA, T. (2007), Wobec kontrreformacji. Protestanci i prawosławni w obronie swobód wyznaniowych w Rze-czypospolitej w końcu XVI i w pierwszej połowie XVII wieku. Toruń. Google Scholar
KEMPA, T. (1997), Prawosławni a synod protestancki w Toruniu w 1595 roku. U początków współpracy dyzunitów z dysydentami. W: Zapiski Historyczne. LVIII, 39-52. Google Scholar
KITA, M. (2007), Prawosławie wobec reformacyjnych kontrowersji-trzeci partner czy druga stron dyskusji? W: Napiórkowski, A. A. (red.), Reformatorzy a Kościół rzymski. Kraków, 189-207. Google Scholar
KŁOCZOWSKI, J. (1994), Między samotnością a wspólnotą. Wstęp do filozofii religii. Tarnów. Google Scholar
KOSMAN, M. (1978), Protestanci i kontrreformacja: Z dziejów tolerancji w Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku. Wrocław. Google Scholar
LIEDKIE, M. (2004), Od prawosławia do katolicyzmu. Ruscy mozni i szlachta Wielkiego Księstwa Litewskiego wobec wyznań reformacyjnych. Białystok. Google Scholar
LITAK, S. (1992), W dobie reform i polemik religijnych. W: Kłoczowski, J. (red.), Chrześcijaństwo w Polsce. Za-rys Historyczny. Lublin, 189-254. Google Scholar
LITAK, S. (2003), Fenomen wielowyznaniowości a rozwój parafii w Polsce. W: Wilk, S. (red.), Chrześcijaństwo w dialogu kultur na ziemiach Rzeczypospolitej. Lublin, 178-184. Google Scholar
ŁUKASZEWICZ, J.(1835), O Kościołach braci czeskich w dawnej Wielkopolsce. Poznań. Google Scholar
MELNYK, M. (2001), Spór o zbawienie. Zagadnienia soteriologiczne w świetle prawosławnych projektów unij-nych powstałych w Rzeczypospolitej (koniec XVI – połowa XVII wieku). Olsztyn. Google Scholar
MELNYK, M. (2005), Problematyka antropologiczna w pismach Piotra Mohyły. 2005. Google Scholar
MELNYK, M. (2018), Konstantyn Ostrogski and the anti-orthodox policy of Sigismund III Vasa. In: Ostkirchli-che Studien. 67, 305-324. Google Scholar
MELNYK, M. (2018), Pre-ekumenizm i konfesjonalizm prawosławne dążenia zjednoczeniowe w Pierwszej Rze-czypospolitej (1590-1596). Kraków. Google Scholar
MELNYK, M., (2019), Ewangelicko-prawosławna komunikacja społeczna na ziemiach ruskich w I Rzeczpospo-litej (przełom XVI i XVII w.). W: Studia Religiologica. 52, 141-151.
Crossref
Google Scholar
MIRONOWICZ, A. (2001), Kościół prawosławny w dziejach dawnej Rzeczypospolitej. Białystok. Google Scholar
MOSKAŁYK, J. (2006), Problem zjednaoczenia w Kosciele Kijowskim w I połowie XVII wieku. Poznań. Google Scholar
MOSKAŁYK, J. (2013), Własna tożsamość Kościoła. Poznań. Google Scholar
NAUMOW, A. (2002), Domus divisa. Studia nad literaturą ruską w I Rzeczypospolitej. Kraków. Google Scholar
SŁAWIŃSKI, W. (2002), Projekty politycznej współpracy protestancko-prawosławnej i unii religijnej obu wyznań w świetle obrad toruńskiego synodu generalnego 1595 roku i późniejszych planów braci czeskich. W: Staszewski, J. | Mikulski, K. | Dumanowski, J. (red.), Między Zachodem i Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej. Toruń, 348-364. Google Scholar
SŁAWIŃSKI, W. (2002a), Projekty politycznej i religijnej współpracy protestancko-prawosławnej w Rzeczypo-spolitej Obojga Narodów pod koniec XVI wieku. W: Czasy Nowożytne. XII, 37-41. Google Scholar
SMOTRYCKI, M. (1628), Apologii peregrinatiej do Krajow wschodnich. Lwów. Google Scholar
SOKOŁOWSKI, S. (1584), Censura Orientalis Ecclesiae. De Praecipuis Nostri Assaeculi Haereticorum Dogmatibus. Parisii. Google Scholar
University of Warmia and Mazury in Olsztyn