„Green criminology” – a question about transnational environmental crime in Poland

Joanna Banach-Gutierrez

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
https://orcid.org/0000-0002-9705-7665

Wiesław Pływaczewski

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWM
https://orcid.org/0000-0001-6172-5644

Joanna Narodowska

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWM
https://orcid.org/0000-0003-1154-5041

Maciej Duda

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWM
https://orcid.org/0000-0002-8206-3819

Paweł Retkowski

Warmińsko-Mazurski Urząd Celno-Skarbowy w Olsztynie
https://orcid.org/0009-0002-1598-1182


Abstrakt

Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie dorobku zielonej kryminologii w kontekście zwalczania transgranicznej przestępczości przeciwko środowisku. Autorzy zaprezentowali genezę i główne obszary badawcze zielonej kryminologii. Ponadto podkreślono polski wkład naukowy w rozwój tej nowej subdyscypliny kryminologii poprzez zilustrowanie głównych kierunków badań nad transgraniczną przestępczością przeciwko środowisku w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem aktywności Olsztyńskiej Szkoły Ekokryminologii. Następnie przedstawiono zadania Krajowej Administracji Skarbowej w kontekście wykrywania i zwalczania międzynarodowej przestępczości przeciwko środowisku. Zilustrowano również wybrane, reprezentatywne elementy powyższego zjawiska takie jak: przestępczość związana z nielegalnym pozyskiwaniem i przemytem bursztynu, nielegalnym transportem odpadów, nielegalnym handlem roślinami i zwierzętami zagrożonymi wyginięciem (CITES) oraz nielegalnym wywozem lub przywozem zabytków kultury. We wnioskach wskazano, iż przestępczość przeciwko środowisku stanowi coraz istotniejsze zagrożenie zarówno dla środowiska naturalnego jak również interesów finansowych Skarbu Państwa. Autorzy zauważają, iż przestępczość ekologiczna coraz częściej przyjmuje charakter przestępczości gospodarczej. W związku z powyższym konieczne jest zarówno sprawne działanie służb w tym obszarze (rola organów ścigania) jak i nieustanne monitorowanie problemu z perspektywy naukowej (rola zielonej kryminologii).


Słowa kluczowe:

prawo ochrony środowiska, przestępczość przeciwko środowisku, przestępczość transgraniczna, przestępczość zorganizowana, Zielona kryminologia, Olsztyńska Szkoła Ekokryminologii, Krajowa Administracja Skarbowa


Batura, O., Hoog, G. & van Wanrooij, N., Why do we know so little about illicit trade in cultural goods? An analysis of obstacles to collecting reliable data sector, [in:] P. van Duyne, D. Sigel, G. A. Antonopoulos, J. K. Harvey, K. von Lampe (eds.), Criminal Defiance in Europe and Beyond, Eleven International Publishing 2020.   Google Scholar

Beirne P., Confronting Animal Abuse: Law, Criminology and Human-Animal Relationship, Rowman and Littlefield Publishers 2009.   Google Scholar

Brisman A., South N., A green-cultural criminology. An exploratory outline, „Crime, Media, Culture” 2013, no. 9(2).   Google Scholar

Brisman A., The cultural silences of climate change contrarianism, [in:] R. White (ed.), Climate Change from a Criminological Perspective, Springer 2012.   Google Scholar

Chackiewicz M., Rola kontroli w wykrywaniu zjawiska przestępczości w międzynarodowym obrocie towarowym na wybranych przykładach, „Gospodarka Materiałowa i Logistyka” 2022, vol. LXXIV, no. 3.   Google Scholar

Drzazga E., Związki zielonej kryminologii z kryminologią tradycyjną, „Archiwum Kryminologii” 2019, no. XLI.   Google Scholar

Duda M., CITES crimes in Poland – causes, manifestation, counteracting, „Studia Prawnoustrojowe” 2021, no. 52.   Google Scholar

Duda M., Organised crime in the cross border amber traffic: Aetiology, phenomelogy and combating a criminal market, [in]: P. C. van Duyne, J. B. Banach-Gutierrez, G. A. Antonopoulos, K. von Lampe, P. Larsson, J. Harvey (eds.), Green and transnational crime in Europe and beyond. Synergies and challenges, Routledge 2025.   Google Scholar

Duda M., Przemyt dziedzictwa naturalnego i naturalnego – wyzwanie dla kryminologii w XXI wieku, [in:] D. Dajnowicz-Piesiecka, E. Jurgielewicz-Delegacz, E.W. Pływaczewski (eds.), Przestępczość XXI wieku. Szanse i wyzwania dla kryminologii, Wolters Kluwer, Warszawa 2019.   Google Scholar

Duda M., Treasure hunting – a hobby or a crime? Legal and criminological perspective, „Studia Prawnostrojowe” 2023, no. 62.   Google Scholar

Ellefsen R., Larsen G., Sollund R., Eco-global Crimes. Contemporary Problems and Future Challenges, Ashgate Publishing 2012.   Google Scholar

Gibbs C., Gore M. L., McGarrell E. F., Rivers L., Introducing conservation criminology towards interdisciplinary scholarship on environmental crimes and risks, „British Journal of Criminology” 2010, no. 50(1).   Google Scholar

Górski M., Pchałek M., Radecki W., Jerzmański J., Bar M., Urban S., Jendrośka J. Prawo ochrony środowiska. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2019.   Google Scholar

Grzyb M., Zielona kryminologia, „Archiwum Kryminologii” 2011, vol. XXXIII.   Google Scholar

Jakubowski O., Zjawisko przemytu dóbr kultury, „Archiwum Kryminologii” 2014, vol. XXXVI.   Google Scholar

Kowalski B., Kryminologiczne aspekty nielegalnego wydobycia oraz przemytu bursztynu w Polsce i na Ukrainie, [in:] D. Dajnowicz-Piesiecka, E. Jurgielewicz-Delegacz, E.W. Pływaczewski (eds.), Prawo karne i kryminologia wobec kryzysów XXI wieku, Wolters Kluwer, Warszawa 2022.   Google Scholar

Lynch J. M., The Greening of Criminology: a Perspective for the 1990’s, „Critical Criminologist” 1990, no. 2(3).   Google Scholar

Lynch M. J., Stretesky P., The meaninig of green: contrasting criminological perspectives, „Theoretical Criminology” 2003, no. 7(2).   Google Scholar

Melaniuk E., Przestępczość wobec dzikich zwierząt w ujęciu prawno-kryminologicznym, „Biuletyn Kryminologiczny” 2019, no. 26.   Google Scholar

Narodowska J., Criminological and legal aspects of the illegal dog market in Poland, [in:] P. C. van Duyne, J. B. Banach-Gutierrez, G. A. Antonopoulos, K. von Lampe, P. Larsson, J. Harvey, Green and transnational crime in Europe and beyond. Synergies and challenges, Routledge 2025.   Google Scholar

Narodowska J., An overview of offences against monuments in Polish law, „Studia Prawnoustrojowe”, no. 61.   Google Scholar

Narodowska J., Prawnokarne i kryminologiczne aspekty przestępczości przeciwko środowisku – wybrane zagadnienia, [in:] W. Pływaczewski, E. Zębek, J. Narodowska (eds.), Odpowiedzialność za środowisko z perspektywy prawa, kryminologii i nauk przyrodniczych, Difin, Warszawa 2020.   Google Scholar

Perkowska M., Organised forms of illegal migration: The case of Poland’s borders, [in:] P. van Duyne, D. Sigel, G. A. Antonopoulos, J. K. Harvey, K. von Lampe (eds.), Criminal Defiance in Europe and Beyond, Eleven International Publishing 2020.   Google Scholar

Pływaczewski W., Chorbot P., Ekokryminologia jako uzasadnienie badań na rzecz ochrony środowiska, [in:] M. Kotowska, W. Pływaczewski (eds.), Kryminologa wobec współczesnych zagrożeń ekologicznych, University of Warmia and Mazury in Olsztyn, Olsztyn 2011.   Google Scholar

Pływaczewski W., Duda M., Narodowska J., Criminal Climatology – New Tool for Identification of Civilization Threats in the Environmental Protection Areas. National, Regional and Global Perspective, „Internal Security” 2020, no. 12(1).   Google Scholar

Pływaczewski W., Duda M., Незаконная торговля видами животных и растений, подпадающих под действие CITES в сети «Интернет»: криминологические аспекты (Ecocriminology towards illegal trade in CITES species on the Internet), [in:] В.В. Зайцев, О.А. Cерова (eds.), Цифровая экономика: проблемы правового регулирования. Монография (Digital economy – Problems of legal regulation. Monograph), Knorus, Moscow 2019.   Google Scholar

Pływaczewski W., Motorcycle gangs in Europe. Countering this phenomenon from the vantage point of international police cooperation, Difin, Warszawa 2020.   Google Scholar

Pływaczewski W., Narodowska J., Duda M., Buczyński Sz. (eds.), Dzieje polskiej myśli kryminologicznej Stan badań w stulecie niepodległości, Difin, Warszawa 2025.   Google Scholar

Pływaczewski W., Narodowska J., Duda M., Assessing the Viability of Environmental Projects for a Crime Prevention-Inspired Culture of Lawfulness, [in:] H. Kury, S. Redo (eds.), Crime Prevention and Justice in 2030. The UN and the Universal Declaration of Human Rights, Springer 2021.   Google Scholar

Pływaczewski W., Narodowska J., Nowak A., Duda M., Buczyński Sz., Encyclopedia of Polish Criminology, Difin, Warszawa 2025.   Google Scholar

Pływaczewski W., Organised Trafficking in Protected Species of Wild Flora and Fauna as a Means of Supporting Armed Conflicts and Terrorism, „Białostockie Studia Prawnicze” 2011, no. 10.   Google Scholar

Pływaczewski W., Plundering and destruction of protected species of marine fauna and flora from the perspective of organised crime, [in:] E.W. Pływaczewski, E.M. Guzik-Makaruk (eds.), Current Problems of the Penal Law and Criminology/Aktuelle Probleme des Strafrechts und der Kriminologie, C.H Beck, Warszawa 2019.   Google Scholar

South N., Beirne P., Editors Introduction, „Theoretical Criminology” 1998, no. 2(2).   Google Scholar

Spikmans V., The evolution of environmental forensics: From laboratory to field analysis, „WIREs Forensic Science” 2019.   Google Scholar

van Duyne P. C., Banach-Gutierrez J. B., Antonopoulos G. A., von Lampe K., Larsson P., Harvey J. (eds.), Green and transnational crime in Europe and beyond. Synergies and challenges, Routlege 2025.   Google Scholar

van Duyne P. C., Introduction: Upper- and underworld cross-border crime economy, [in:] P. C. van Duyne, K. von Lampe, N. Passas (eds.), Upperworld and Underworld in Cross-border Crime,Wolf Legal Publishers 2002.   Google Scholar

van Duyne P. C., Nelemans M. D. H., Transnational organized crime: Thinking in and out of Plato's Cave, [in:] F. Allum, S. Gilmour (eds.), Routledge handbook of transnational organized crime, Routledge 2012.   Google Scholar

von Lampe K., Organized crime: analyzing illegal activities, criminal structures, and extra-legal governance, SAGE Publications 2016.   Google Scholar

Wellsmith M., The applicability of crime prevention to problems of environmental harm: a consideration of illicit trade in endangered species, [in:] R. White (ed.), Global Environmental Harm: Criminological Perspectives, Willan Publishing 2010.   Google Scholar

White R., Green victimology and non-human victims, „International Review of Victimology” 2018, no. 24(2).   Google Scholar

White R., Researching Transnational Environmental Harm: Toward an Eco‐Global Criminology, „International Journal of Comparative and Applied Criminal Justice” 2009, no. 33(2).   Google Scholar

White R., Theorising Green Criminology. Selected Essays, Taylor & Francis 2020.   Google Scholar

White R., Transnational environmental crime. Toward an eco-global criminology. Routledge 2011.   Google Scholar

E-prawnik, Zwalczanie nielegalnego wydobywania i obrotu bursztynem, 28.02.2018 https://e-prawnik.pl/informacje/zwalczanie-nielegalnego-wydobywania-i-obrotu-bursztynem.html.   Google Scholar

Grzelak K., Zamiast nasion – nielegalne odpady. Wyniki kontroli w porcie w Gdyni, 8.10.2020, https://www.national-geographic.pl/artykul/zamiast-nasion-nielegalne-odpady-wyniki-kontroli-w-porcie-w-gdyni.   Google Scholar

Jakubowski K., Przemyt bursztynu do Polski, 20.08.2021, https://jawnylublin.pl/przemyt-bursztynu-do-polski/.   Google Scholar

Krajowa Administracja Skarbowa, KAS z nowymi uprawnieniami w zakresie ochrony dóbr kultury, 25.05.2021, https://www.gov.pl/web/kas/kas-z-nowymi-uprawnieniami-w-zakresie-ochrony-dobr-kultury.   Google Scholar

Krajowa Administracja Skarbowa, KAS zatrzymała transport 25 ton nielegalnych odpadów, 6.10.2022, https://www.gov.pl/web/kas/kas-zatrzymala-transport-25-ton-nielegalnych-odpadow.   Google Scholar

Krajowa Administracja Skarbowa, Kierunki działania i rozwoju Krajowej Administracji Skarbowej na lata 2021-2024, https://www.gov.pl/web/kas/strategia-kas.   Google Scholar

Krajowa Administracja Skarbowa, Nielegalny transport 23 ton odpadów, 30.10.2020 https://www.gov.pl/web/kas/nielegalny-transport-23-ton odpadow.   Google Scholar

Krajowa Administracja Skarbowa, Rekordowy przemyt bursztynu udaremniony przez lubelską KAS, 29.05.2019, https://www.gov.pl/web/kas/rekordowy-przemyt-bursztynu-udaremniony-przez-lubelska-kas.   Google Scholar

Krajowa Administracja Skarbowa, Stop nielegalnemu wydobywaniu bursztynu w Polsce, 21.02.2018, https://www.gov.pl/web/srodowisko/stop-nielegalnemu-wydobywaniu-bursztynu-w-polsce.   Google Scholar

Krajowa Administracja Skarbowa, Zatrzymaliśmy przemyt kilkuset zabytkowych monet, 6.02.2020, https://www.gov.pl/web/kas/zatrzymalismy-przemyt-kilkuset-zabytkowych-monet.   Google Scholar

Pietrzyk D., Przemyt odpadów atrakcyjny dla grup przestępczych, 28.09.2020, https://biznes.interia.pl/gospodarka/news-przemyt-odpadow-atrakcyjny-dla-grup-przestepczych,nId,4758946.   Google Scholar

Polsat News, KAS: transport 24 ton nielegalnych odpadów zatrzymany na Dolnym Śląsku, 20.08.2021, https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2021-08-20/kas-transport-24-ton-nielegalnych-odpadow-zatrzymany-na-dolnym-slasku/.   Google Scholar

Portal przemyski, Duży przemyt bursztynu w Medyce. Przestępczy biznes na Ukrainie, 20.10.2019, https://www.portalprzemyski.pl/duzy-przemyt-bursztynu-w-medyce-przestepczy-biznes-na-ukrainie-film/.   Google Scholar

Ziętal N., Celnicy z Medyki udaremnili przemyt ponad 160 kg nielegalnych odpadów, 17.02.2022, https://przemysl.naszemiasto.pl/celnicy-z-medyki-udaremnili-przemyt-ponad-160-kg/ar/c1-8683311.   Google Scholar


Opublikowane
2025-06-24

Cited By /
Share

Banach-Gutierrez, J. ., Pływaczewski, W. ., Narodowska , J. ., Duda, M. . ., & Retkowski , P. . (2025). „Green criminology” – a question about transnational environmental crime in Poland. Studia Prawnoustrojowe, (68). https://doi.org/10.31648/sp.10990

Joanna Banach-Gutierrez 
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
https://orcid.org/0000-0002-9705-7665
Wiesław Pływaczewski 
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWM
https://orcid.org/0000-0001-6172-5644
Joanna Narodowska  
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWM
https://orcid.org/0000-0003-1154-5041
Maciej Duda 
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWM
https://orcid.org/0000-0002-8206-3819
Paweł Retkowski  
Warmińsko-Mazurski Urząd Celno-Skarbowy w Olsztynie
https://orcid.org/0009-0002-1598-1182