„Green criminology” – a question about transnational environmental crime in Poland
Joanna Banach-Gutierrez
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztyniehttps://orcid.org/0000-0002-9705-7665
Wiesław Pływaczewski
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWMhttps://orcid.org/0000-0001-6172-5644
Joanna Narodowska
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWMhttps://orcid.org/0000-0003-1154-5041
Maciej Duda
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWMhttps://orcid.org/0000-0002-8206-3819
Paweł Retkowski
Warmińsko-Mazurski Urząd Celno-Skarbowy w Olsztyniehttps://orcid.org/0009-0002-1598-1182
Abstrakt
Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie dorobku zielonej kryminologii w kontekście zwalczania transgranicznej przestępczości przeciwko środowisku. Autorzy zaprezentowali genezę i główne obszary badawcze zielonej kryminologii. Ponadto podkreślono polski wkład naukowy w rozwój tej nowej subdyscypliny kryminologii poprzez zilustrowanie głównych kierunków badań nad transgraniczną przestępczością przeciwko środowisku w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem aktywności Olsztyńskiej Szkoły Ekokryminologii. Następnie przedstawiono zadania Krajowej Administracji Skarbowej w kontekście wykrywania i zwalczania międzynarodowej przestępczości przeciwko środowisku. Zilustrowano również wybrane, reprezentatywne elementy powyższego zjawiska takie jak: przestępczość związana z nielegalnym pozyskiwaniem i przemytem bursztynu, nielegalnym transportem odpadów, nielegalnym handlem roślinami i zwierzętami zagrożonymi wyginięciem (CITES) oraz nielegalnym wywozem lub przywozem zabytków kultury. We wnioskach wskazano, iż przestępczość przeciwko środowisku stanowi coraz istotniejsze zagrożenie zarówno dla środowiska naturalnego jak również interesów finansowych Skarbu Państwa. Autorzy zauważają, iż przestępczość ekologiczna coraz częściej przyjmuje charakter przestępczości gospodarczej. W związku z powyższym konieczne jest zarówno sprawne działanie służb w tym obszarze (rola organów ścigania) jak i nieustanne monitorowanie problemu z perspektywy naukowej (rola zielonej kryminologii).
Słowa kluczowe:
prawo ochrony środowiska, przestępczość przeciwko środowisku, przestępczość transgraniczna, przestępczość zorganizowana, Zielona kryminologia, Olsztyńska Szkoła Ekokryminologii, Krajowa Administracja SkarbowaBibliografia
Batura, O., Hoog, G. & van Wanrooij, N., Why do we know so little about illicit trade in cultural goods? An analysis of obstacles to collecting reliable data sector, [in:] P. van Duyne, D. Sigel, G. A. Antonopoulos, J. K. Harvey, K. von Lampe (eds.), Criminal Defiance in Europe and Beyond, Eleven International Publishing 2020. Google Scholar
Beirne P., Confronting Animal Abuse: Law, Criminology and Human-Animal Relationship, Rowman and Littlefield Publishers 2009. Google Scholar
Brisman A., South N., A green-cultural criminology. An exploratory outline, „Crime, Media, Culture” 2013, no. 9(2). Google Scholar
Brisman A., The cultural silences of climate change contrarianism, [in:] R. White (ed.), Climate Change from a Criminological Perspective, Springer 2012. Google Scholar
Chackiewicz M., Rola kontroli w wykrywaniu zjawiska przestępczości w międzynarodowym obrocie towarowym na wybranych przykładach, „Gospodarka Materiałowa i Logistyka” 2022, vol. LXXIV, no. 3. Google Scholar
Drzazga E., Związki zielonej kryminologii z kryminologią tradycyjną, „Archiwum Kryminologii” 2019, no. XLI. Google Scholar
Duda M., CITES crimes in Poland – causes, manifestation, counteracting, „Studia Prawnoustrojowe” 2021, no. 52. Google Scholar
Duda M., Organised crime in the cross border amber traffic: Aetiology, phenomelogy and combating a criminal market, [in]: P. C. van Duyne, J. B. Banach-Gutierrez, G. A. Antonopoulos, K. von Lampe, P. Larsson, J. Harvey (eds.), Green and transnational crime in Europe and beyond. Synergies and challenges, Routledge 2025. Google Scholar
Duda M., Przemyt dziedzictwa naturalnego i naturalnego – wyzwanie dla kryminologii w XXI wieku, [in:] D. Dajnowicz-Piesiecka, E. Jurgielewicz-Delegacz, E.W. Pływaczewski (eds.), Przestępczość XXI wieku. Szanse i wyzwania dla kryminologii, Wolters Kluwer, Warszawa 2019. Google Scholar
Duda M., Treasure hunting – a hobby or a crime? Legal and criminological perspective, „Studia Prawnostrojowe” 2023, no. 62. Google Scholar
Ellefsen R., Larsen G., Sollund R., Eco-global Crimes. Contemporary Problems and Future Challenges, Ashgate Publishing 2012. Google Scholar
Gibbs C., Gore M. L., McGarrell E. F., Rivers L., Introducing conservation criminology towards interdisciplinary scholarship on environmental crimes and risks, „British Journal of Criminology” 2010, no. 50(1). Google Scholar
Górski M., Pchałek M., Radecki W., Jerzmański J., Bar M., Urban S., Jendrośka J. Prawo ochrony środowiska. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2019. Google Scholar
Grzyb M., Zielona kryminologia, „Archiwum Kryminologii” 2011, vol. XXXIII. Google Scholar
Jakubowski O., Zjawisko przemytu dóbr kultury, „Archiwum Kryminologii” 2014, vol. XXXVI. Google Scholar
Kowalski B., Kryminologiczne aspekty nielegalnego wydobycia oraz przemytu bursztynu w Polsce i na Ukrainie, [in:] D. Dajnowicz-Piesiecka, E. Jurgielewicz-Delegacz, E.W. Pływaczewski (eds.), Prawo karne i kryminologia wobec kryzysów XXI wieku, Wolters Kluwer, Warszawa 2022. Google Scholar
Lynch J. M., The Greening of Criminology: a Perspective for the 1990’s, „Critical Criminologist” 1990, no. 2(3). Google Scholar
Lynch M. J., Stretesky P., The meaninig of green: contrasting criminological perspectives, „Theoretical Criminology” 2003, no. 7(2). Google Scholar
Melaniuk E., Przestępczość wobec dzikich zwierząt w ujęciu prawno-kryminologicznym, „Biuletyn Kryminologiczny” 2019, no. 26. Google Scholar
Narodowska J., Criminological and legal aspects of the illegal dog market in Poland, [in:] P. C. van Duyne, J. B. Banach-Gutierrez, G. A. Antonopoulos, K. von Lampe, P. Larsson, J. Harvey, Green and transnational crime in Europe and beyond. Synergies and challenges, Routledge 2025. Google Scholar
Narodowska J., An overview of offences against monuments in Polish law, „Studia Prawnoustrojowe”, no. 61. Google Scholar
Narodowska J., Prawnokarne i kryminologiczne aspekty przestępczości przeciwko środowisku – wybrane zagadnienia, [in:] W. Pływaczewski, E. Zębek, J. Narodowska (eds.), Odpowiedzialność za środowisko z perspektywy prawa, kryminologii i nauk przyrodniczych, Difin, Warszawa 2020. Google Scholar
Perkowska M., Organised forms of illegal migration: The case of Poland’s borders, [in:] P. van Duyne, D. Sigel, G. A. Antonopoulos, J. K. Harvey, K. von Lampe (eds.), Criminal Defiance in Europe and Beyond, Eleven International Publishing 2020. Google Scholar
Pływaczewski W., Chorbot P., Ekokryminologia jako uzasadnienie badań na rzecz ochrony środowiska, [in:] M. Kotowska, W. Pływaczewski (eds.), Kryminologa wobec współczesnych zagrożeń ekologicznych, University of Warmia and Mazury in Olsztyn, Olsztyn 2011. Google Scholar
Pływaczewski W., Duda M., Narodowska J., Criminal Climatology – New Tool for Identification of Civilization Threats in the Environmental Protection Areas. National, Regional and Global Perspective, „Internal Security” 2020, no. 12(1). Google Scholar
Pływaczewski W., Duda M., Незаконная торговля видами животных и растений, подпадающих под действие CITES в сети «Интернет»: криминологические аспекты (Ecocriminology towards illegal trade in CITES species on the Internet), [in:] В.В. Зайцев, О.А. Cерова (eds.), Цифровая экономика: проблемы правового регулирования. Монография (Digital economy – Problems of legal regulation. Monograph), Knorus, Moscow 2019. Google Scholar
Pływaczewski W., Motorcycle gangs in Europe. Countering this phenomenon from the vantage point of international police cooperation, Difin, Warszawa 2020. Google Scholar
Pływaczewski W., Narodowska J., Duda M., Buczyński Sz. (eds.), Dzieje polskiej myśli kryminologicznej Stan badań w stulecie niepodległości, Difin, Warszawa 2025. Google Scholar
Pływaczewski W., Narodowska J., Duda M., Assessing the Viability of Environmental Projects for a Crime Prevention-Inspired Culture of Lawfulness, [in:] H. Kury, S. Redo (eds.), Crime Prevention and Justice in 2030. The UN and the Universal Declaration of Human Rights, Springer 2021. Google Scholar
Pływaczewski W., Narodowska J., Nowak A., Duda M., Buczyński Sz., Encyclopedia of Polish Criminology, Difin, Warszawa 2025. Google Scholar
Pływaczewski W., Organised Trafficking in Protected Species of Wild Flora and Fauna as a Means of Supporting Armed Conflicts and Terrorism, „Białostockie Studia Prawnicze” 2011, no. 10. Google Scholar
Pływaczewski W., Plundering and destruction of protected species of marine fauna and flora from the perspective of organised crime, [in:] E.W. Pływaczewski, E.M. Guzik-Makaruk (eds.), Current Problems of the Penal Law and Criminology/Aktuelle Probleme des Strafrechts und der Kriminologie, C.H Beck, Warszawa 2019. Google Scholar
South N., Beirne P., Editors Introduction, „Theoretical Criminology” 1998, no. 2(2). Google Scholar
Spikmans V., The evolution of environmental forensics: From laboratory to field analysis, „WIREs Forensic Science” 2019. Google Scholar
van Duyne P. C., Banach-Gutierrez J. B., Antonopoulos G. A., von Lampe K., Larsson P., Harvey J. (eds.), Green and transnational crime in Europe and beyond. Synergies and challenges, Routlege 2025. Google Scholar
van Duyne P. C., Introduction: Upper- and underworld cross-border crime economy, [in:] P. C. van Duyne, K. von Lampe, N. Passas (eds.), Upperworld and Underworld in Cross-border Crime,Wolf Legal Publishers 2002. Google Scholar
van Duyne P. C., Nelemans M. D. H., Transnational organized crime: Thinking in and out of Plato's Cave, [in:] F. Allum, S. Gilmour (eds.), Routledge handbook of transnational organized crime, Routledge 2012. Google Scholar
von Lampe K., Organized crime: analyzing illegal activities, criminal structures, and extra-legal governance, SAGE Publications 2016. Google Scholar
Wellsmith M., The applicability of crime prevention to problems of environmental harm: a consideration of illicit trade in endangered species, [in:] R. White (ed.), Global Environmental Harm: Criminological Perspectives, Willan Publishing 2010. Google Scholar
White R., Green victimology and non-human victims, „International Review of Victimology” 2018, no. 24(2). Google Scholar
White R., Researching Transnational Environmental Harm: Toward an Eco‐Global Criminology, „International Journal of Comparative and Applied Criminal Justice” 2009, no. 33(2). Google Scholar
White R., Theorising Green Criminology. Selected Essays, Taylor & Francis 2020. Google Scholar
White R., Transnational environmental crime. Toward an eco-global criminology. Routledge 2011. Google Scholar
E-prawnik, Zwalczanie nielegalnego wydobywania i obrotu bursztynem, 28.02.2018 https://e-prawnik.pl/informacje/zwalczanie-nielegalnego-wydobywania-i-obrotu-bursztynem.html. Google Scholar
Grzelak K., Zamiast nasion – nielegalne odpady. Wyniki kontroli w porcie w Gdyni, 8.10.2020, https://www.national-geographic.pl/artykul/zamiast-nasion-nielegalne-odpady-wyniki-kontroli-w-porcie-w-gdyni. Google Scholar
Jakubowski K., Przemyt bursztynu do Polski, 20.08.2021, https://jawnylublin.pl/przemyt-bursztynu-do-polski/. Google Scholar
Krajowa Administracja Skarbowa, KAS z nowymi uprawnieniami w zakresie ochrony dóbr kultury, 25.05.2021, https://www.gov.pl/web/kas/kas-z-nowymi-uprawnieniami-w-zakresie-ochrony-dobr-kultury. Google Scholar
Krajowa Administracja Skarbowa, KAS zatrzymała transport 25 ton nielegalnych odpadów, 6.10.2022, https://www.gov.pl/web/kas/kas-zatrzymala-transport-25-ton-nielegalnych-odpadow. Google Scholar
Krajowa Administracja Skarbowa, Kierunki działania i rozwoju Krajowej Administracji Skarbowej na lata 2021-2024, https://www.gov.pl/web/kas/strategia-kas. Google Scholar
Krajowa Administracja Skarbowa, Nielegalny transport 23 ton odpadów, 30.10.2020 https://www.gov.pl/web/kas/nielegalny-transport-23-ton odpadow. Google Scholar
Krajowa Administracja Skarbowa, Rekordowy przemyt bursztynu udaremniony przez lubelską KAS, 29.05.2019, https://www.gov.pl/web/kas/rekordowy-przemyt-bursztynu-udaremniony-przez-lubelska-kas. Google Scholar
Krajowa Administracja Skarbowa, Stop nielegalnemu wydobywaniu bursztynu w Polsce, 21.02.2018, https://www.gov.pl/web/srodowisko/stop-nielegalnemu-wydobywaniu-bursztynu-w-polsce. Google Scholar
Krajowa Administracja Skarbowa, Zatrzymaliśmy przemyt kilkuset zabytkowych monet, 6.02.2020, https://www.gov.pl/web/kas/zatrzymalismy-przemyt-kilkuset-zabytkowych-monet. Google Scholar
Pietrzyk D., Przemyt odpadów atrakcyjny dla grup przestępczych, 28.09.2020, https://biznes.interia.pl/gospodarka/news-przemyt-odpadow-atrakcyjny-dla-grup-przestepczych,nId,4758946. Google Scholar
Polsat News, KAS: transport 24 ton nielegalnych odpadów zatrzymany na Dolnym Śląsku, 20.08.2021, https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2021-08-20/kas-transport-24-ton-nielegalnych-odpadow-zatrzymany-na-dolnym-slasku/. Google Scholar
Portal przemyski, Duży przemyt bursztynu w Medyce. Przestępczy biznes na Ukrainie, 20.10.2019, https://www.portalprzemyski.pl/duzy-przemyt-bursztynu-w-medyce-przestepczy-biznes-na-ukrainie-film/. Google Scholar
Ziętal N., Celnicy z Medyki udaremnili przemyt ponad 160 kg nielegalnych odpadów, 17.02.2022, https://przemysl.naszemiasto.pl/celnicy-z-medyki-udaremnili-przemyt-ponad-160-kg/ar/c1-8683311. Google Scholar
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
https://orcid.org/0000-0002-9705-7665
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWM
https://orcid.org/0000-0001-6172-5644
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWM
https://orcid.org/0000-0003-1154-5041
Warmińsko-Mazurski Urząd Celno-Skarbowy w Olsztynie
https://orcid.org/0009-0002-1598-1182
Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
