Język jako wyznacznik tożsamości narodowej w europejskim systemie prawnym
Witold Sobczak
Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie WielkopolskimAbstract
The problem of protection languages of national minority in european countries is connected with necessity of protection minorities themselves. The term „minorities” and the scope of thers rights are open question. The existence of a minority in a particular countrys depends on the authorities’ acknowledgment of this fact. The state must recognize the existence of minorities within its borders and grant them rights. Protection of the rights of national minorities, including the need to protect the minority language, belong to those issues which are of interest of international organizations and institutions and are also subject to regulation in relevant treaties and international agreements. The identification of national minorities takes place through self-categorization and based on components such as: language, cultural heritage, historical memory, community of symbols, territorial boundaries, possibly also religion, constituting. national identity, and their development and cultivation is most often protected.
Keywords:
national minority; national identity; languages of minority; human rights; international law.References
Adamczyk G., Polska między narodem a Europą. Próba typologizacji postaw polskich parlamentarzystów wobec tożsamości narodowej i europejskiej, [w:] L. Dyczewski, D. Wadowski, Tożsamość polska w odmiennych kontekstach, Lublin 2009. Google Scholar
Adamski F., Tożsamość religijna w społeczeństwie pluralistycznym, [w:] L. Dyczewski, D. Wadowski, Tożsamość polska w odmiennych kontekstach, Lublin 2009. Google Scholar
Anderson B., Wspólnoty wyobrażone. Rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu, Kraków-Warszawa 1997. Google Scholar
Babiński G., Religia i tożsamość narodowa – zmieniające się relacje, [w:] M. Kępny, G. Woroniecka, Religia i kultura w globalizującym się świecie, Kraków 1999. Google Scholar
Bardach J., O świadomości narodowej Polaków na Litwie i Białorusi w XIX–XX wieku, [w:] W. Wrzesiński (red.), Między Polską etniczną a historyczną. Polska myśl polityczna XIX i XX w., t. VI, Wrocław 1988. Google Scholar
Barth F. (red.), Ethnic Groups and Boundaries, Bergen-Oslo, London 1969. Google Scholar
Bartsch S., Mindersheitenschutz in der internationalen Politik. Völkerbynd und KSZE/ OSZE in neuer Perspective, Opladen 1994. Google Scholar
Basista J., Historia, aksjologia, mit. Kilka uwag o relacjach między nimi, [w:] A. Barszczewska-Krupa (red.), Historia. Mity. Interpretacje, Łódź 1996. Google Scholar
Bauman Z., Europa – niedokończona przygoda, Kraków 2005. Google Scholar
Berlin J., Nacjonalizm. Zlekceważona potęga, [w:] J. Berlin, Dwie koncepcje wolności, Warszawa 1991. Google Scholar
Białek T, Międzynarodowe standardy ochrony mniejszości narodowych i ich realizacja na przykładzie Białorusi, Litwy i Ukrainy, Warszawa 2008. Google Scholar
Biernat T., Mit polityczny, Warszawa 1989. Google Scholar
Burke P., Języki i społeczności w Europie wczesnonowożytnej, Kraków 2009. Google Scholar
Bobrownicka M. (red.), Mity narodowe w literaturach słowiańskich, Kraków 1992. Google Scholar
Bobrownicka M., Narkotyk mitu, Kraków 1995. Google Scholar
Bokszański Z., Ponowoczesność a tożsamość narodowa, [w:] K. Gorlach, M. Niezgoda, S. Seręga (red.), Władza, naród, tożsamość: studia dedykowane prof. Hieronimowi Kubiakowi, Kraków 2004. Google Scholar
Bouffał V. B., Ochrona mniejszości w Prawie Narodów, Warszawa 1928. Google Scholar
Burszta W. J., Etnonacjonalizm. Nauka w poszukiwaniu sensu wydarzeń. Google Scholar
Capotorti F., Study on the Rights of Persons Belonging to Ethnic, Religious and Linguistic Minorities, United Nations, New York 1979. Google Scholar
Coenen M. T., Lewin R., La Belgique et ses immigrés. Les politiques manquées, Paris-Brouxelles 1997. Google Scholar
Cohen E., La question juive devant le Droit international public, Paris 1922. Google Scholar
Connor W., Ethnonationalism. The Quest for Understanding, Princeton 1994. Google Scholar
Cooper L., Language Planning and Social Change, Cambridge 1989. Google Scholar
de Saussure F., Kurs językoznawstwa ogólnego, Warszawa 2002. Google Scholar
Deutsch W., Nationalism and Social Communication, Cambridge 1966. Google Scholar
Dmowski R., Zagadnienia środkowo- i wschodnio-europejskie, [w:] Wybór pism, Nowy York 1988, t. 3. Google Scholar
Duparc J. F., Le protection des minorities de race, de langue et de religion, Paris 1922. Google Scholar
Dyczewski L., Miejsce i funkcje wartości w kulturze, [w:] L. Dyczewski (red.), Kultura w kręgu wartości, Lublin 2001. Google Scholar
Dyczewski L., Wadowski D., Wstęp, [w:] L. Dyczewski, D. Wadowski (red.), Tożsamość polska w odmiennych kontekstach, Lublin 2009. Google Scholar
Dyczewski L., Wartości kulturowe ważne dla polskiej tożsamości, [w:] L. Dyczewski, D. Wadowski, Tożsamość polska w odmiennych kontekstach, Lublin 2009. Google Scholar
Dyczewski L. (red.), Wartości w kulturze polskiej, Lublin 1993. Google Scholar
Dziekan M. M., Islam w Niemczech. Historia i dzień dzisiejszy, „Nurt SVD”, XXIX, z. 4. Google Scholar
Filipowicz S., Mit i spektakl władzy, Warszawa 1998. Google Scholar
Fiszer J., Źródła nacjonalizmu w postkomunistycznej Europie i metody ich przezwyciężania, [w:] M. Szczepaniak (red.), Świat i Polska u progu XXI wieku, Toruń 1994. Google Scholar
Geertz C., Ethnic Conflict: three alternative terms, „Common Konwledge” 1993, t. 2. Google Scholar
Geertz C., The Interpretation of Culture, New York 1973. Google Scholar
Gellner E., Narody, nacjonalizm, Warszawa 1991. Google Scholar
Golka M., Mit jako zwornik kultury i polityki, [w:] Z. Drozdowicz (red.), Mity historia i struktura mistyfikacji, Poznań 1997. Google Scholar
Hastings A., The Construction of Nationhood: Ethnicity, Religion, and Nationalism, Cambridge 1997. Google Scholar
Górak-Sosnowska K., Pędziwiatr K., Kubicki P. (red.), Islam i obywatelskość w Europie, Warszawa 2006. Google Scholar
Gronowska G., Rada Europy wobec problemu mniejszości narodowych, „Sprawy Międzynarodowe” 1991, Nr 10. Google Scholar
Grucza F., Język (Narodowy) – Tożsamość (Narodowa) – Integracja (Europejska), [w:] E. Jeleń, M. Rauen, M. Świątek, J. Winiarska (red.), Zmiany i rozwój języka oraz Google Scholar
tożsamości narodowej – trendy w procesie integracji europejskiej, Kraków 2002. Google Scholar
Hazard P., Kryzys świadomości europejskiej 1680–1715, Warszawa 1974. Google Scholar
Hearn J., Rethinking Nationalism. A Critical Introduction, Basingstoke 2006. Google Scholar
Hobsbawm E., Debunking Ethnic Myths, „Open Society News” 1994. Google Scholar
Hobsbawm E., Narody i nacjonalizm po 1780 roku. Program, mit, rzeczywistość, Warszawa 2010. Google Scholar
Hobsbawm E., Nations and Nationalism since 1780. Programme Myth, Reality, Cambridge 1990. Google Scholar
Hooghe L., Marks G., Tożsamości wielorakie, „Nowa Europa. Przegląd Natoliński” 2007, 1(5). Google Scholar
Hussain D., Brytyjscy muzułmanie, 9/11 i 7/7, [w:] K. Górak-Sosnowska, K. Pędziwiatr, P. Kubicki (red.), Islam i obywatelskość w Europie, Warszawa 2006. Google Scholar
Janusz G., Ochrona praw mniejszości narodowych w Europie, Lublin 2011. Google Scholar
Janusz G, Bajda P., Ochrona mniejszości. Standardy europejskie, Warszawa 2000. Google Scholar
Jarymowicz M., Tożsamość jako efekt rozpoznawania siebie wśród obcych, [w:] P. Boski, M. Jarymowicz, H. Malewska-Peyre, Tożsamość a odmienność kulturowa, Warszawa 1992. Google Scholar
Jawłowska A., Pytania o europejską tożsamość XXI w., [w:] J. Gąssowski, J. Goćkowski, K. M. Machowska (red.), Problemy cywilizacyjne naszej współczesności, Pułtusk 2007. Google Scholar
Jaskułowski K., Co to jest nacjonalizm, „Sprawy Narodowościowe – Seria Nowa” 2001, z. 18. Google Scholar
Jaskulski M., Historia i mit historyczny w doktrynie politycznej, „Historyka” 1984, t. 14. Google Scholar
Jernudd B., Shapiro M. (red.), The Politics of Language Purism, Berlin 1989. Google Scholar
Joseph S., Schulz J., Castan M., The International Covenant on Civil and Political Rights, Cases, Materials and Commentary, Oxford 2004. Google Scholar
Just T., Lacorne D. (red.), Language, Nation, and State. Identity Politics in a Multilingual Age, New York, 2004. Google Scholar
Juszczak E., Muzułmanie w Belgii, [w:] A. Parzymies, (red.), Muzułmanie w Europie”, Warszawa 2005. Google Scholar
Kamusella T., Nacjonalizm i jego badacze (z perspektywy anglosaskiej), Przegląd literatury, „Sprawy Narodowościowe – Seria Nowa” 2001, z. 18. Google Scholar
Kemiliäinen A., Nationalism. Problems Concerning the World. The Concept and Classification, Iväskyla 1964. Google Scholar
Kellas G., The Politics of Nationalism and Ethnicity, London 1991. Google Scholar
Kłoskowska A., Teoretyczne spory na temat narodu a ujęcie kulturologiczne i indywidualizujące, „Przegląd Zachodni” 1994, 4 (273). Google Scholar
Kłosowska A., Kultury narodowe u korzeni, Warszawa 2005. Google Scholar
Kohn H., The Idea of Nationalism, New York 1945. Google Scholar
Kołakowski L., Obecność mitu, Wrocław 1994. Google Scholar
Kołakowski L., O stereotypach narodowych, [w:] Mini-wykłady o maxi-sprawach. Seria druga, Kraków 2001. Google Scholar
Konarski W., Status Quo Approval, Autonomy Or Secession? Ethno – Regionalistic Movements as the Form of Nationalism in Contemporary Europe, „Warsaw Special Convention of the ASN”, 18 VII. Google Scholar
Konarski W., Pragmatycy i idealiści. Rodowód, typologia i ewolucja ugrupowań politycznych nacjonalizmu irlandzkiego w XX wieku, Pułtusk – Warszawa 2001. Google Scholar
Kosman M., Mity w polskiej literaturze historycznej, [w:] Z. Drozdowicz (red.), Mity historia i struktura mistyfikacji, Poznań 1997. Google Scholar
Krejči J., Velimsky V., Ethnic and Political Nations in Europe, London 1981. Google Scholar
Kurczewska J., Naród w socjologii i ideologii polskiej, Warszawa 1996. Google Scholar
Kwaśniewski K., Konflikt etniczny, „Sprawy Narodowościowe – Seria Nowa” 1994, t. III, z. 1(4). Google Scholar
Kwaśniewski K., O nacjonalizmie inaczej, „Sprawy Narodowościowe – Seria Nowa” 1996, t. V, z. 1(8). Google Scholar
Kwaśniewski K, Tożsamość kulturowa, [w:] Z. Staszczak, Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, Warszawa – Poznań 1987. Google Scholar
Langwiesche D., Naród, nacjonalizm, państwo narodowe. Stan i perspektywy badań, „Sprawy Narodowościowe – Seria Nowa” 2002. Google Scholar
Lemmen T., Muslime in Deutschland. Eine Herausforderung für Kirche und Geselschaft, Baden-Baden 2001. Google Scholar
Lesthaeghe R, Communities and Generations: Turkish and Maroccan Populations in Belgium, Brussels 2000. Google Scholar
Łuczak J., Polityka językowa Unii Europejskiej, Warszawa 2010. Google Scholar
Machud-Mendecka E. (red.), Oblicza współczesnego islamu, Warszawa 2003. Google Scholar
Marciszuk P., Mit, filozofia, literatura, [w:] A. Kowalczykowa, Zbliżenia: literatura, historia, obraz, mit…, Warszawa 1998. Google Scholar
Mariański J., Kościół katolicki w społeczeństwie obywatelskim. Refleksje socjologiczne, Lublin 1998. Google Scholar
Mariański J., Religijność w społeczeństwie polskim w perspektywie zsekularyzowanej Europy, [w:] W. Wesołowski (red.), J. Włodarek, Kręgi integracji i rodzaje tożsamości. Polska Europa Świat, Warszawa 2005. Google Scholar
Markiewicz G., W kręgu badań nad mitem historycznym. Stan badań i postulaty badawcze, [w:] A. Barszczewska-Krupa (red.), Historia. Mity. Interpretacje, Łódź 1996. Google Scholar
Maus M., Oeuvres, Edition du Minuit, Paris 1969. Google Scholar
Merton R. K., Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Warszawa 1982. Google Scholar
Michalska A., Prawa językowe osób należących do mniejszości narodowych. Standardy międzynarodowe, „Sprawy Narodowościowe – Seria Nowa” 1997, t. VI, z. 2 (11). Google Scholar
Michałowska G., Współczesny nacjonalizm a państwo, [w:] E. Haliżak (red.), Państwo we współczesnych stosunkach międzynarodowych, Warszawa 1995. Google Scholar
Mik C., Ochrona mniejszości narodowych w prawie europejskim, „Państwo i Prawo”, 1996, nr 3. Google Scholar
Mikułowski-Pomorski J., Jak narody porozumiewają się ze sobą w komunikacji między kulturowej i komunikowaniu medialnym, Kraków 2006. Google Scholar
Miłosz Cz., Ogród nauk, Lublin 1986. Google Scholar
Mojsiewicz G., Złożoność kwestii narodowej i nacjonalizmu, [w:] K. Glass (red.), Obcy– Sąsiedzi – Niechciani partnerzy, Poznań-Toruń 1995. Google Scholar
Moynihan D. P., Pandaemonium. Ethnicity in International Politics, Oxford 1994. Google Scholar
Nalborczyk A. S., Muzułmanie w Niemczech – wielka społeczność religijna nieuznana przez państwo, [w:] A. Parzymies (red.), Muzułmanie w Europie, Warszawa 2005. Google Scholar
Nowak M., U.N. Covenant on Civil and Political Rights, CCPR Commentary, Kehl 2005. Google Scholar
Nowicka E., Polak – katolik. O związkach polskości patriotycznej z katolicyzmem w potocznej świadomości Polaków, „Nomos. Kwartalnik Religioznawczy” 1992, nr 1. Google Scholar
Nowicki M. A., Europejska Konwencja Praw Człowieka. Wybór orzecznictwa, Warszawa 1999. Google Scholar
Europejski Trybunał Praw Człowieka. Orzecznictwo, t. 2 „Prawa do życia i inne prawa”, oprac. M. A. Nowicki, Kraków 2002. Google Scholar
Ossowski S., Analiza socjologiczna pojęcia ojczyzny, [w:] Dzieła, t. 3, Warszawa 1967. Google Scholar
Ossowski S., O ojczyźnie i narodzie, Warszawa 1984. Google Scholar
Ossowski S., Więź społeczna i dziedzictwo krwi, [w:] Dzieła, t. 2, Warszawa 1966. Google Scholar
Paleczny T., Kontrowersje teoretyczne wokół socjologicznych ujęć nacjonalizmu, „Sprawy Narodowościowe – Seria Nowa” 1994, t. II, z. 2(5). Google Scholar
Panafit I., Luand le dront écrit l’islam. L’intégration juridique de l’islam en Belgique, Bexelles 1990. Google Scholar
Pawełczyk P., Charakterystyka mitu politycznego, [w:] K. Borowczyk, P. Pawełczyk (red.), W kręgu mitów i stereotypów, Poznań – Toruń 1993. Google Scholar
Pawluczuk W., Światopogląd jednostki w warunkach rozpadu społeczności tradycyjnej, Warszawa 1972. Google Scholar
Parzymies A. (red.), Muzułmanie w Europie, Warszawa 2005. Google Scholar
Pentikainen M., Integration of minorities into society, [w:] M. Scheinin, R. Toivanen (red.), Rethinking Non – discrimination and Minority Rights, Institute for Human Google Scholar
Rights, Åbo Akademi University, Turku 2004. Google Scholar
Pędziwiatr K., Od islamu imigrantów do islamu obywateli: muzułmanie w krajach Europy Zachodniej, Kraków 2005. Google Scholar
Phillips A., Rosas A., The Un Minority Rights Declaration, Turku 1993. Google Scholar
Piotrowski R., Mity i podania a tożsamość narodowa i kulturowa, „Społeczeństwo i Polityka. Pismo Edukacyjne” 2006, 3–8. Google Scholar
Piotrowski A, Proces kształtowania tożsamości narodowej w dyskursie potocznym i publicznym, [w:] W. Wesołowski, J. Włodarek (red.), Kręgi integracji i rodzaje tożsamości. Polska. Europa. Świat, Warszawa 2005. Google Scholar
Pomian K., Europa i jej narody, Warszawa 1992. Google Scholar
Pomian K, Historia. Nauka wobec pamięci, Lublin 2006. Google Scholar
Posern-Zieliński A. (red.), Etniczność a religia, Poznań 2003. Google Scholar
Radzik R., Formowanie się narodów w Europie Środkowo-Wschodniej, „Kultura i społeczeństwo” 1993, nr 4. Google Scholar
Radzik R., Między zbiorowością etniczną a wspólnotą narodową, Lublin 2000. Google Scholar
Radzik R., Od zbiorowości etnicznej do wspólnoty narodowej. Podstawowe pojęcia układu etniczno-narodowego w Europie Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku, „Studia Socjologiczne” 1999, nr 2. Google Scholar
Radzik R. (red.), Tożsamości zbiorowe Białorusinów, Lublin 2012. Google Scholar
Ryan M., Nationalism, Ethnicity and European Unity: An Irish Perspective, bmrw (powielony tekst wykładu wygłoszonego w Oxfordzie 14 listopada 1993 r.). Google Scholar
Rusek H., Religia a tożsamość pogranicza, [w:] O. Šrajerová, Otázky národni identity – determinanty a subjektivní vnímání v podmínkách současné multietnické společnosti. Slezský ústav, Dokumentační a informačni středisko Rady Evropy, Opava – Praha 2001. Google Scholar
Rycerska I., Grupy narodowe i etniczne w systemie politycznym Kanady, Kielce 2003. Google Scholar
Sadowski A, Pojęcie grupy etnicznej w socjologii, „Studia Socjologiczne” 1973, nr 4. Google Scholar
Şen F., Islam in Deutschland. München 2002. Google Scholar
Shils E., Primordial, personal, ascred and civil ties, „British Journal of Sociology” 1957, nr 7. Google Scholar
Schnapper S., La Communauté des citoyens. Sur l’idée moderne de nation, Paris 2003. Google Scholar
Sierpowski S., Mniejszości narodowe jako instrument polityki międzynarodowej w latach 1919–1939, Poznań 1986. Google Scholar
Sierpowski S. Minorities in the System of the League of Nations [w:] P. Smith (red.), Ethnic Groups in International Relations, New York 1991. Google Scholar
Sierpowski S., Wokół znaczenia międzywojennych koncepcji międzynarodowej ochrony mniejszości, „Sprawy Narodowościowe – Seria Nowa” 1996, t V, z. 1 (8). Google Scholar
Siwiec M., Mit mesjaństwa polskiego narodu wybranego, [w:] Z. Drozdowicz (red.), Mity historia i struktura mistyfikacji, Poznań 1997. Google Scholar
Skrok Z., Słowiańska moc czyli o niezwykłym wkroczeniu naszych przodków na europejska arenę, Warszawa 2006. Google Scholar
Skubiszewski K., Nacjonalizm w dzisiejszej Europie, „Sprawy Międzynarodowe” 1993, nr 3. Google Scholar
Snyder L. L., The Meaning of Nationalism, New Brunswick-New Jersey 1962. Google Scholar
Sobczak J., Europa mniejszości. Standardy prawne ochrony mniejszości narodowych i etnicznych oraz ich realizacja w polskim systemie prawnym, [w:] M. Musiał-Karg, Europa XXI w. Perspektywy i uwarunkowania integracji europejskiej, Poznań 2007. Google Scholar
Sobczak J., Mniejszości narodowe zagrożeniem dla bezpieczeństwa Polski?, [w:] S. Wojciechowski, A. Potyrała (red.), Bezpieczeństwo Polski. Współczesne wyzwania, Warszawa 2014. Google Scholar
Sobczak J., Ochrona mniejszości narodowych w prawie europejskim, [w:] W. J. Burszta, M. J. Dudziak, R. Piotrowski (red.), Europa – Slavia – Germania. W poszukiwaniu tożsamości, Warszawa – Gorzów Wielkopolski 2009. Google Scholar
Sobczak J., Podstawy wiedzy o państwie i prawie, Poznań 2002. Google Scholar
Sobczak J., Wokół problemu definicji mniejszości narodowych, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” 2003, nr 1. Google Scholar
Sokołowski T., Typologia nacjonalizmów i ich przejawy, [w:] S. Helnarski (red.), Nacjonalizm, konflikty narodowościowe w Europie Środkowej i Wschodniej, Toruń Google Scholar
Sozański J., Ochrona mniejszości w systemie uniwersalnym, europejskim i wspólnotowym, Warszawa 2002. Google Scholar
Stefanowicz J., Bunt mniejszości, Warszawa 1977. Google Scholar
Sułkowski J., The Problem of International Protection of National Minorities, New York 1944. Google Scholar
Szacka B., Mity a rzeczywistość społeczeństw nowoczesnych, [w:] E. Mokrzycki, M. Ofierska, J. Szacki (red.), O społeczeństwie i teorii społecznej. Księga poświęcona Google Scholar
pamięci Stanisława Osowskiego, Warszawa 1985. Google Scholar
Szmyd J., Polski fenomen religijny – historia i współczesność, „Euhemer. Przegląd Religioznawczy” 1991, nr 2. Google Scholar
Szmyd J., Religia a identyfikacja narodowa, „Nomos. Kwartalnik Religioznawczy” 1994, nr 7. Google Scholar
R. Szul, Język, naród, państwo. Język jako zjawisko polityczne, Warszawa 2009. Google Scholar
Szyfer A., Tożsamość kulturowa. Implikacje teoretyczne i metodologiczne, [w:] I. Bukowska-Floreńska (red.), przy współudziale H. Rusek, Śląsk Cieszyński i inne Google Scholar
pogranicza w badaniach nad tożsamością etniczną, narodową i regionalną. Studia etnologiczne i antropologiczne, t. 1, Katowice 1997. Google Scholar
Ścigaj P., Tożsamość narodowa. Zarys problematyki, Kraków 2012. Google Scholar
Tazbir J., Polskie oświecenie wobec problemów asymilacji, [w:] J. Tazbir, Pokuszenie historyczne. Ze świata szabel i kontuszy, Łomża 2011. Google Scholar
Thomas G., Linguistic Purism, London 1991. Google Scholar
Topolski J., Mity a problem prawdy historycznej, [w:] A. Barszczewska-Krupa (red.), Historia. Mity. Interpretacje, Łódź 1996. Google Scholar
Wadowski D., Tożsamościowa funkcja polskich mitów narodowych, [w:] L. Dyczewski, D. Wadowski, Tożsamość polska w odmiennych kontekstach, Lublin 2009. Google Scholar
Wallerstein I., Koniec świata jaki znamy, Warszawa 2004. Google Scholar
Wapiński R., Mit – nawyk i kreowanie (na podstawie stosunków do narodów Rzeczypospolitej na przełomie XIX i XX wieku), [w:] A. Barszczewska-Krupa (red.), Historia. Mity. Interpretacje, Łódź 1996. Google Scholar
Wiatr J., Naród i państwo, Warszawa 1969. Google Scholar
Wiatr J., Naród i państwo. Socjologiczne problemy kwestii narodowej, Warszawa 1973. Google Scholar
Wiatr J., Powrót do historii. Nacjonalizmy w erze postkomunistycznej, „Sprawy Narodowościowe – Seria Nowa” 1994, t. III, z. 1(4). Google Scholar
Wiatr J., Społeczeństwo. Wstęp do socjologii systematycznej, Warszawa 1979. Google Scholar
Wojciechowski S., Nacjonalizm w Europie Środkowo-Wschodniej, Wrocław 1998. Google Scholar
Wojtas A., Mit demokracji politycznej a demokratyzacja, [w:] W. Wojdyła, Wychowanie a polityka. Mity i stereotypy w polskiej myśli społecznej dwudziestego wieku, Toruń 2000. Google Scholar
Wright S, Language Policy and Language Planning. From Nationalism to Globalisation, Palgrave Macmillan 2004. Google Scholar
Wyderka B., Język jako wyznacznik odrębności etnicznej, [w:] Národnostní menšiny na telomu tisícletí. Slezskỳ ústav Slzského Zemsko muzea v Opavì, Dokumentační a informačcí středosko Rady Evropy v Praze, Oprawa – Praha 2002. Google Scholar
Zachariasz L., Religia a tożsamość narodowa, [w:] T. Chrobak (red.), Z. Stachowski Idea narodu w kulturze narodów słowiańskich, Rzeszów 1997. Google Scholar
Zaleski W. J., Międzynarodowa ochrona mniejszości, Warszawa 1932. Google Scholar
Zendrowski R., Pieńkowski J., Kwestie narodowościowe w Europie Środkowo-Wschodniej. Zagadnienia teoretyczne, Warszawa 2014. Google Scholar
Zientara B., Struktury narodowe średniowiecza. Próba analizy terminologii przedkapitalistycznych form świadomości narodowej, „Kwartalnik Historyczny” 1977, nr 2. Google Scholar
Zientara B., Świadomość narodowa w Europie Zachodniej w średniowieczu. Powstanie i mechanizmy zjawiska, [w:] Państwo, naród stany w świadomości wieków średnich, Warszawa 1990. Google Scholar
Zientara B., Świt narodów europejskich. Powstawanie świadomości narodowej na obszarze Europy po karolińskiej, Warszawa 1985. Google Scholar
Żelazny W., Etniczność. Ład – konflikt – sprawiedliwość, Poznań 2006. Google Scholar
Żelazny W., Nierozwiązywalne równania etyczne, Rzeszów 2008. Google Scholar
Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim