Dlaczego niszczą? Kryminologiczne aspekty tzw. wandalizmu turystycznego – uwagi na tle zamachów wymierzonych w dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze
Wiesław Pływaczewski
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWMhttps://orcid.org/0000-0001-6172-5644
Maciej Andrzej Duda
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWMhttps://orcid.org/0000-0002-8206-3819
Abstrakt
Opracowanie poświęcone jest zjawisku tzw. wandalizmu turystycznego. Jest to zjawisko pozostające dotychczas na marginesie głównego nurtu rozważań kryminologicznych dotyczących przestępczości i innych zachowań patologicznych wymierzonym w dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze. Opracowanie dotyczy również szerszych aspektów zjawiska wandalizmu, postrzeganego z perspektywy historycznej i współczesnej. Na ich tle zostały przedstawione w szczególności te przejawy zjawiska wandalizmu, które są identyfikowane z turystyką i turyzmem. Celem opracowania jest przedstawienie genezy zjawiska wandalizmu turystycznego, jego przyczyn (etiologii), historycznych i współczesnych przejawów (fenomenologii) oraz możliwości przeciwdziałania (profilaktyka). Dokonano również syntezy i analizy dotychczasowych propozycji doktrynalnych związanych z definiowaniem przedmiotowego zjawiska. W efekcie zaproponowana została autorska definicja wandalizmu turystycznego. Autorzy uważają, że wobec powszechności zjawiska wandalizmu turystycznego, a przede wszystkim jego społecznej szkodliwości, zasadne jest opowiedzenie się za jego szeroką definicją. Tego rodzaju ujęcie umożliwia bowiem dostrzeżenie wszystkich form niszczenia dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego oraz wdrożenie adekwatnych do zagrożeń oraz efektywnych przedsięwzięć zapobiegawczych.
Słowa kluczowe:
kryminologia, historia wandalizmu, definicja wandalizmu, wandalizm turystyczny, grabież i niszczenie dziedzictwa kulturowego i przyrodniczegoBibliografia
Bryk J., Zupa z płetwy rekina – upodobania kulinarne a ochrona zagrożonych gatunków, [w:] W. Pływaczewski, A. Nowak, M. Porwisz (red.), Przeciwdziałanie międzynarodowej przestępczości przeciwko środowisku naturalnemu z perspektywy organów ścigania, Szczytno 2016. Google Scholar
Cohen S., Hooligans, Vandals and the Community. A Study of Social Reaction to Juvenile Delinquency, University of London 1969. Google Scholar
Duda M., Przemyt dziedzictwa kulturalnego i naturalnego – wyzwanie dla kryminologii w XXI wieku, [w:] E.W. Pływaczewski, D Dajnowicz-Piesiecka, E. Jurgielewicz-Delegacz (red.), Przestępczość XXI wieku. Szanse i wyzwania dla kryminologii, Warszawa 2020. Google Scholar
Duda M., Treasure hunting – a hobby or a crime? Legal and criminological perspective, „Studia Prawnostrojowe” 2023, nr 62. Google Scholar
Duda M., Wandalizm zabytkowych cmentarzy. Aspekty prawnokarne i kryminologiczne, [w:] E.W. Pływaczewski, D. Dajnowicz-Piesiecka, E. Jurgielewicz-Delegacz (red.), Badania kryminologiczne a praktyka. Perspektywa krajowa i międzynarodowa, Warszawa 2021. Google Scholar
Gadecki B., Ochrona podwodnego dziedzictwa kultury, „Państwo i Prawo” 2015, z. 9. Google Scholar
Gadecki B., Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, art. 108–120. Przepisy karne. Komentarz, Warszawa 2014. Google Scholar
Hołyst B., Przyczyny i przejawy wandalizmu, [w:] B. Hołyst (red.), Wandalizm. Aspekty socjologiczne, psychologiczne i prawne, Warszawa 1984. Google Scholar
Hope T., Zapobieganie przestępczości w społecznościach lokalnych w Wielkiej Brytanii – przegląd strategii, [w:] J. Czapska, H. Kury (red.) Mit represyjności albo o znaczeni prewencji kryminalnej, Kraków 2002. Google Scholar
Ickiewicz-Sawicka M., Kryminologiczna osnowa islamskiego fundamentalizmu religijnego – wybrane wymiary, „Studia Prawnoustrojowe” 2023, nr 61. Google Scholar
Jamieson R. (red.), The Criminology of War, Routledge, London 2014. Google Scholar
Jaroszewski T.S., Podróż Stanisława Kostki Potockiego do Włoch w latach 1785-1786 w świetle korespondencji z żoną, [w:] J. Białostocki (red.), Sarmatia artistica. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Władysława Tomkiewicza, Warszawa 1968. Google Scholar
Jenkins M., Tłok na Evereście. Co zrobić z chaosem na Górze Gór ?, „National Geographic Polska” 2013 (czerwiec). Google Scholar
Kelling G., Coles C., Fixing Broken Windows: Restoring Order and Reducing Crime in Our Communities, Simon and Schuster, New York 1982. Google Scholar
Kowalczyk M.E., „Kradnie się i morduje w biały dzień… powszechnie”. Przestępczość we Włoszech w relacjach polskich podróżników epoki oświecenia, Łódź 2017. Google Scholar
Larecki J., Zbiory sztuki ofiarą terrorystycznego szantażu. Dzień który wstrząsnął Florencją, „Cenne, Bezcenne, Utracone” 1998, nr 8. Google Scholar
Lenczowska-Soboń K., Przestępstwo zniszczenia lub uszkodzenia zabytku, Warszawa 2022. Google Scholar
Leśniewski S., Krzyżacy. Czarno-biała legenda, Kraków 2022. Google Scholar
Lynch J.M., Stretesky B.P., The Meaning of Green: Contrasting Criminological Perspectives, “Theoretical Criminology” 2003, no. 7(2). Google Scholar
Lynch J.M., The Greening of Criminology: a Perspective for the 1990`s, “Critical Criminologist”1990, no. 2. Google Scholar
Morawski Z., Sacco di Roma. Złupienie Rzymu w 1527 roku, Sandomierz 2013. Google Scholar
Nahlik S., Grabież dzieł sztuki. Rodowód zbrodni międzynarodowej, Wrocław-Kraków 1958. Google Scholar
Narodowska J., Duda M., Ochrona zamków oraz pałaców i dworów szlacheckich na Warmii i Mazurach – aspekty prawnokarne i kryminologiczne, „Studia Prawnoustrojowe” 2019, nr 43. Google Scholar
Narodowska J., Duda M., Wandalizm zabytków z perspektywy kryminologicznej, „Santander Art. Culture Law Review” 2017, nr 1(3). Google Scholar
NR, Talibowie przeciwko wszystkim. Niszczenie posągów Buddy, „Rzeczpospolita” 2001, nr 53. Google Scholar
Ogrodzki P., Wandale w muzeach, „Cenne, Bezcenne, Utracone” 2011 nr 3(68). Google Scholar
Pilat S., Podmiotowe i ustawodawcze elementy przestępstwa wandalizmu: pojęcie i charakterystyka, „Przegląd Policyjny” 2022, nr 1(145). Google Scholar
Pływaczewski W., Degradacja krajobrazu jako szczególna forma wandalizmu ekologicznego – kontrowersje wokół lokalizacji farm wiatrowych na obszarach wyróżniających się cennymi walorami naturalnymi i kulturowymi, [w:] W. Pływaczewski, Sz. Buczyński (red.), Wandalizm wobec dziedzictwa naturalnego i kulturalnego, Olsztyn 2015. Google Scholar
Pływaczewski W., Grabież oraz niszczenie dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego – rozważania na tle zjawiska „mowy nienawiści”, „Santander Art and Culture Law Review” 2017, nr 1(3). Google Scholar
Pływaczewski W., Narodowska J., Duda M., Buczyński Sz. (red.), Dzieje polskiej myśli kryminologiczne. Stan badań w stulecie niepodległości, Warszawa 2024. Google Scholar
Pływaczewski W., Narodowska J., Nowak A., Duda M., Buczyński Sz., Leksykon polskiej myśli kryminologicznej, Warszawa 2024. Google Scholar
Pływaczewski W., Ochrona światowego dziedzictwa kulturalnego przed zamachami terrorystycznymi, [w:] K. Indecki (red.), Przestępczość terrorystyczna. Ujęcie praktyczno-dogmatyczne, Poznań-Białystok-Łódź 2006. Google Scholar
Pruszyński J., Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna, t. I, Kraków 2001. Google Scholar
Różycki P., Geneza i teoria turystyki, Warszawa 2022. Google Scholar
Siemiaszko A., Wandalizm – definicja, etiologia, zapobieganie, [w:] B. Hołyst (red.), Wandalizm. Aspekty socjologiczne, psychologiczne i prawne, Warszawa 1984. Google Scholar
Strzelczyk J., Wandalowie i ich afrykańskie państwo, Warszawa 1992. Google Scholar
Świeczyński J., Grabieżcy kultury i fałszerze sztuki, Warszawa 1986. Google Scholar
Thomson E.A., Hunowie, Warszawa 2015. Google Scholar
Trzciński M., Przestępczość przeciwko zabytkom archeologicznym. Problematyka prawno-kryminalistyczna, Warszawa 2010. Google Scholar
U.-K. Ketelsen, Probleme einer gegenwärtigen Forschung zur Literatur des Dritten Reichs, „Deutsche Vierteljahrsschrift für Literaturwissenschaft und Geistesgeschichte” 1990, no. (4), s. 720; P.K. Schuster, Nationalsozialismus und „Entartete Kunst”. Die Kunststadt München 1937, Prestel-Verlag, München 1987. Google Scholar
Urzędowska M., Islamscy barbarzyńcy na wojnie z historią, „Gazeta Wyborcza” z 7-8 marca 2015 r. Google Scholar
Warr M., Companions in Crime: The Social Aspects of Criminal Conduct, Cambridge University Press 2002. Google Scholar
Wojnar A., Zagrożenie dzieł sztuki na przykładzie Polski, „Alma Mater” 2010, nr 133. Google Scholar
Zeidler K., Estetyka prawa, Gdańsk-Warszawa 2018. Google Scholar
Zeidler K., Prawo ochrony dziedzictwa kultury, Warszawa 2007. Google Scholar
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWM
https://orcid.org/0000-0001-6172-5644
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWM
https://orcid.org/0000-0002-8206-3819