Tłumacz jako istota historyczna: o (auto)cenzurze w pierwszym polskim przekładzie "Anne of Green Gables" oraz "Anne of Avonlea" Lucy Maud Montgomery w świetle koncepcji dziejów efektywnych Hansa-Georga Gadamera
Abstrakt
The main objective of this paper is to uncover potential historical sources and traces of self-censorship, which in the first Polish rendition of both Anne of Green Gables and Anne of Avonlea by Lucy Maud Montgomery have manifested themselves on the following levels: stylistic and lexical means, the translation of culture-specific elements and characteristics of the main protagonist. The analysis of the many culture-specific items which were naturalized by Rozalia Bernsteinowa, author of the first Polish renditions of the two volumes of Montgomery’s famous series under investigation, allow the author of the paper to put forward a tentative translatological hypothesis which posits that by resorting to self-censorship the literary translator attempts to maintain both a sense of cultural stability and the strong feeling of national identity among the target audience, which is always determined by the impact exerted on the translator’s decisions by so-called effective history, a concept delineated by Hans-Georg Gadamer. This hermeneutically-oriented paper also wishes to deploy one of the most important hermeneutic tenets into an analysis of the said translations. By doing so, the author of the article intends to contribute to the now developing field referred to as translational hermeneutics.
Słowa kluczowe:
self-censorship, translation, Lucy Maud Montgomery, effective history, translational hermeneuticsBibliografia
Adamczyk-Garbowska Monika. 1988. Polskie tłumaczenia angielskiej literatury dziecięcej: Problemy krytyki przekładu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Adamczyk-Garbowska Monika. 1989. Wpływ kategorii odbiorcy na polskie przekłady angielskiej literatury dziecięcej. W: Literatura angielska i amerykańska: problemy recepcji. Red. Zagórska A., Bystydzieńska G. Lublin: UMCS: 108-118.
Ballester Casado A. 2001. Traducción y nacionalismo: la recepción del cine americano en España a través del doblaje (1928-1948). Granada: Comares.
Basnett Susan, André Lefevere. 1998. Constructing Cultures: Essays on Literary Translation. Clevedon-Philadelphia-Toronto-Sydney-Johannesburg: Multilingual Matters.
Censure et traduction dans le monde occidental, Censorship and Translation in the Western World. 2002. Ed. Merkle D. “TTR” nr 15 (2), wyd. specjalne.
Gadamer Hans-Georg. 1965. Wahrheit und Methode. Grundzüge einer philosophischen
Hermeneutik. Tübingen: Mohr (Paul Siebeck).
Gadamer Hans-Georg. 1967. Kleine Schriften I. Philosophie. Hermeneutik. Tübingen: Mohr (Paul Siebeck).
Gadamer Hans-Georg. 1993. Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej. Tłum. Baran B. Kraków: inter esse.
Gibbels Elisabeth. 2009. Translators: the tacit censors. W: Translation and Censorship: Patterns of Communication and Interference. Eds. Ni Chuilleanáin E., Ó Cuilleanáin C., Parris D. Dublin: Four Course Press: 57-75.
Głowiński Michał. 1977. Świadectwa i style odbioru. W: Style odbioru. Szkice o komunikacji literackiej. Red. Głowiński M. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Gralewicz-Wolny Iwona. 2013. Ania z Zielonego Wzgórza – powieść dla niegrzecznych dziewcząt. W: Nowe opisanie świata: literatura i sztuka dla dzieci i młodzieży w kręgach oddziaływań. Red. Niesporek-Szamburska B., Wójcik-Dudek M. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego: 89-98.
Grondin Jean. 1982. Hermeneutische Wahrheit? Zum Wahrheitsbegriff Hans-Georg Gadamer. Königstein: Forum Academicum.
Hejwowski Krzysztof. 2009. Kognitywno-komunikacyjna teoria przekładu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Januszkiewicz Michał. 2007. W-koło hermeneutyki literackiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Koper Beata. Imiona własne migreny: Virginia Woolf/”Virginia Woolf i Eliza Orzeszkowa/Emilia Korczyńska. W: http://www.otwarta.org/wp-content/uploads/2015/06/Imiona-w%C5%82asne-migreny-esej.pdf [dostęp 3 stycznia 2020 r.].
Koper Beata. 2019. Literackie strategie przedstawiania bólu i cierpienia – przypadek migreny. „Zeszyty Naukowe Centrum Badań im. Edyty Stein – Fenomen Cierpienia” nr 21-22: 383-393.
Krysztofiak Maria. 1999. Przekład literacki a translatologia. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Longman Dictionary of Contemporary English. 2009. Harlow: Pearson/Longman.
Looby Robert. 2015. Censorship, Translation and English Language Fiction in People’s Poland. Leiden-Boston: Brill Rodopi.
Mackiewicz Anita. 2014. Translation strategies across time: a comparison of two Polish renderings of Anne of Green Gables by Lucy Maud Montgomery. “Crossroads. A Journal of English Studies” nr 5: 36-49.
Merkle Denise. 2004. Intertextuality in Eleanor Marx-Aveling’s A Doll’s House and Madame Bovary. “Babel” nr 50 (2): 97-113.
Miłoszewska-Kiełbiewska Anna. 2015. Obraz kobiety XX i XXI wieku w wybranych polskich czasopismach i poradnikach dobrego wychowania. Nieopublikowana rozprawa doktorska. W: https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/1445/A%20Miloszewska-Kielbiewska%20-%20Praca%20doktorska.pdf?sequence=1 [dostęp 3 stycznia 2020 r.].
Montgomerry Anna [sic!]. 1912. Ania z Zielonego Wzgórza. Tłum. R. Bernsztajnowa. Warszawa: Księgarnia M. Arcta.
Montgomery Lucy Maud. 1924. Ania z Avonlea. Dalsze dzieje Ani z Zielonego Wzgórza. Tłum. R. Bernsteinowa. Warszawa: Wydawnictwo B. Rudzki.
Montgomery Lucy Maud. 2008 (wydania oryginalne: 1908, 1909). Anne of Green Gables and Anne of Avonlea. Ware: Wordsworth Classics.
Oczko Piotr. 2013. Ania z domu o zielonym dachu. O cyklu powieściowym Lucy Maud Montgomery. „Teksty Drugie” nr 5: 42-61.
Oczko Piotr, Tomasz Nastulczyk, Dorota Powieśnik. 2018. Na szwedzkim tropie Ani z Zielonego Wzgórza. O przekładzie Rozalii Bernsteinowej. „Ruch Literacki” nr 3 (348): 261-280.
Oczko Piotr. 2019. The Green Gables Utopia. On the Novel by Lucy Maud Montgomery. “Wielogłos” Special English Issue – World Literature nr 3(41): 35-46.
Pokorn Nike K. 2012. Post-Socialist Translation Practices. Ideological struggle in children’s literature. Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Routledge Encyclopaedia of Translation Studies. 2009. Eds. Saldanha G., Baker M. London-New York: Routledge.
Sołtysiak Marek. 2004. Rozumienie i tradycja w hermeneutyce filozoficznej Hansa-Georga Gadamera. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie.
Stelmach Jerzy. 1989. Co to jest hermeneutyka? Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Stępień Adam. Migrena. W: https://podyplomie.pl/uploads/ksiazki/KS_Neurologia-T3-Migrena.pdf [dostęp 09 kwietnia 2020 r.].
Sturge Kate. 2004. ‘The Alien Within’. Translation into German during the Nazi Regime. Müchen: Iudicum.
Szerszunowicz Joanna. 2011. O elementach idiolektu w przekładzie. „Język a Kultura” nr 22: 71-87.
Szymańska Izabela. 2014. Przekłady polemiczne w literaturze dziecięcej. „Rocznik Przekładoznawczy. Studia nad teorią, praktyką i dydaktyką przekładu” nr 14: 193-208.
Tabu w przekładzie. 2007. Red. Piotr Fast, Natalia Strzelecka. Katowice-Częstochowa: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
Tokarz Bożena. 2010. Spotkania. Czasoprzestrzeń przekładu artystycznego. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Translation and Power. 2002. Eds. Tymoczko M., Gentzler E. Amherst: The University of Massachusetts Press.
Tymoczko Maria. 2007. Enlarging Translation, Empowering Translators. London-New York: Routledge.
Uniwersalny słownik języka polskiego. 2008. Red. S. Dubisz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wieczorkiewicz Aleksandra. 2017. The Golden Age: Overviews and Intersections. Eighty Years of Anglophone Children’s Classics and 150 Years of their Polish Translations in Three Macro Perspectives. “Forum of Poetics” nr 10: 66-91.
Zborowska-Motylińska Marta. 2007. Translating Canadian Culture into Polish: Names of People and Places in Polish Translations of Lucy Maud Montgomery’s Anne of Green Gables. “Acta Universitatis Lodziensis. Folia Literaria Anglica” nr 7: 153-161.
“Household Furnishing Department: The Country Kitchen,” Godey’s Lady’s Book. Philadelphia, 1884; za: Goffigon 2014, online.
Strony internetowe:
http://pokrewne-dusze-maud.blogspot.com/2016/08/czy-wiemy-cos-o-rozaliibernsteinowej.html [dostęp 09 kwietnia 2020]
http://dom-echa.blogspot.com/2016/09/kim-bya-rozalia-bernsteinowa.html [dostęp 09 kwietnia 2020]
https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/crab-apple [dostęp 09 kwietnia 2020]
Adamczyk-Garbowska Monika. 1989. Wpływ kategorii odbiorcy na polskie przekłady angielskiej literatury dziecięcej. W: Literatura angielska i amerykańska: problemy recepcji. Red. Zagórska A., Bystydzieńska G. Lublin: UMCS: 108-118.
Ballester Casado A. 2001. Traducción y nacionalismo: la recepción del cine americano en España a través del doblaje (1928-1948). Granada: Comares.
Basnett Susan, André Lefevere. 1998. Constructing Cultures: Essays on Literary Translation. Clevedon-Philadelphia-Toronto-Sydney-Johannesburg: Multilingual Matters.
Censure et traduction dans le monde occidental, Censorship and Translation in the Western World. 2002. Ed. Merkle D. “TTR” nr 15 (2), wyd. specjalne.
Gadamer Hans-Georg. 1965. Wahrheit und Methode. Grundzüge einer philosophischen
Hermeneutik. Tübingen: Mohr (Paul Siebeck).
Gadamer Hans-Georg. 1967. Kleine Schriften I. Philosophie. Hermeneutik. Tübingen: Mohr (Paul Siebeck).
Gadamer Hans-Georg. 1993. Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej. Tłum. Baran B. Kraków: inter esse.
Gibbels Elisabeth. 2009. Translators: the tacit censors. W: Translation and Censorship: Patterns of Communication and Interference. Eds. Ni Chuilleanáin E., Ó Cuilleanáin C., Parris D. Dublin: Four Course Press: 57-75.
Głowiński Michał. 1977. Świadectwa i style odbioru. W: Style odbioru. Szkice o komunikacji literackiej. Red. Głowiński M. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Gralewicz-Wolny Iwona. 2013. Ania z Zielonego Wzgórza – powieść dla niegrzecznych dziewcząt. W: Nowe opisanie świata: literatura i sztuka dla dzieci i młodzieży w kręgach oddziaływań. Red. Niesporek-Szamburska B., Wójcik-Dudek M. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego: 89-98.
Grondin Jean. 1982. Hermeneutische Wahrheit? Zum Wahrheitsbegriff Hans-Georg Gadamer. Königstein: Forum Academicum.
Hejwowski Krzysztof. 2009. Kognitywno-komunikacyjna teoria przekładu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Januszkiewicz Michał. 2007. W-koło hermeneutyki literackiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Koper Beata. Imiona własne migreny: Virginia Woolf/”Virginia Woolf i Eliza Orzeszkowa/Emilia Korczyńska. W: http://www.otwarta.org/wp-content/uploads/2015/06/Imiona-w%C5%82asne-migreny-esej.pdf [dostęp 3 stycznia 2020 r.].
Koper Beata. 2019. Literackie strategie przedstawiania bólu i cierpienia – przypadek migreny. „Zeszyty Naukowe Centrum Badań im. Edyty Stein – Fenomen Cierpienia” nr 21-22: 383-393.
Krysztofiak Maria. 1999. Przekład literacki a translatologia. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Longman Dictionary of Contemporary English. 2009. Harlow: Pearson/Longman.
Looby Robert. 2015. Censorship, Translation and English Language Fiction in People’s Poland. Leiden-Boston: Brill Rodopi.
Mackiewicz Anita. 2014. Translation strategies across time: a comparison of two Polish renderings of Anne of Green Gables by Lucy Maud Montgomery. “Crossroads. A Journal of English Studies” nr 5: 36-49.
Merkle Denise. 2004. Intertextuality in Eleanor Marx-Aveling’s A Doll’s House and Madame Bovary. “Babel” nr 50 (2): 97-113.
Miłoszewska-Kiełbiewska Anna. 2015. Obraz kobiety XX i XXI wieku w wybranych polskich czasopismach i poradnikach dobrego wychowania. Nieopublikowana rozprawa doktorska. W: https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/1445/A%20Miloszewska-Kielbiewska%20-%20Praca%20doktorska.pdf?sequence=1 [dostęp 3 stycznia 2020 r.].
Montgomerry Anna [sic!]. 1912. Ania z Zielonego Wzgórza. Tłum. R. Bernsztajnowa. Warszawa: Księgarnia M. Arcta.
Montgomery Lucy Maud. 1924. Ania z Avonlea. Dalsze dzieje Ani z Zielonego Wzgórza. Tłum. R. Bernsteinowa. Warszawa: Wydawnictwo B. Rudzki.
Montgomery Lucy Maud. 2008 (wydania oryginalne: 1908, 1909). Anne of Green Gables and Anne of Avonlea. Ware: Wordsworth Classics.
Oczko Piotr. 2013. Ania z domu o zielonym dachu. O cyklu powieściowym Lucy Maud Montgomery. „Teksty Drugie” nr 5: 42-61.
Oczko Piotr, Tomasz Nastulczyk, Dorota Powieśnik. 2018. Na szwedzkim tropie Ani z Zielonego Wzgórza. O przekładzie Rozalii Bernsteinowej. „Ruch Literacki” nr 3 (348): 261-280.
Oczko Piotr. 2019. The Green Gables Utopia. On the Novel by Lucy Maud Montgomery. “Wielogłos” Special English Issue – World Literature nr 3(41): 35-46.
Pokorn Nike K. 2012. Post-Socialist Translation Practices. Ideological struggle in children’s literature. Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Routledge Encyclopaedia of Translation Studies. 2009. Eds. Saldanha G., Baker M. London-New York: Routledge.
Sołtysiak Marek. 2004. Rozumienie i tradycja w hermeneutyce filozoficznej Hansa-Georga Gadamera. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie.
Stelmach Jerzy. 1989. Co to jest hermeneutyka? Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Stępień Adam. Migrena. W: https://podyplomie.pl/uploads/ksiazki/KS_Neurologia-T3-Migrena.pdf [dostęp 09 kwietnia 2020 r.].
Sturge Kate. 2004. ‘The Alien Within’. Translation into German during the Nazi Regime. Müchen: Iudicum.
Szerszunowicz Joanna. 2011. O elementach idiolektu w przekładzie. „Język a Kultura” nr 22: 71-87.
Szymańska Izabela. 2014. Przekłady polemiczne w literaturze dziecięcej. „Rocznik Przekładoznawczy. Studia nad teorią, praktyką i dydaktyką przekładu” nr 14: 193-208.
Tabu w przekładzie. 2007. Red. Piotr Fast, Natalia Strzelecka. Katowice-Częstochowa: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
Tokarz Bożena. 2010. Spotkania. Czasoprzestrzeń przekładu artystycznego. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Translation and Power. 2002. Eds. Tymoczko M., Gentzler E. Amherst: The University of Massachusetts Press.
Tymoczko Maria. 2007. Enlarging Translation, Empowering Translators. London-New York: Routledge.
Uniwersalny słownik języka polskiego. 2008. Red. S. Dubisz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wieczorkiewicz Aleksandra. 2017. The Golden Age: Overviews and Intersections. Eighty Years of Anglophone Children’s Classics and 150 Years of their Polish Translations in Three Macro Perspectives. “Forum of Poetics” nr 10: 66-91.
Zborowska-Motylińska Marta. 2007. Translating Canadian Culture into Polish: Names of People and Places in Polish Translations of Lucy Maud Montgomery’s Anne of Green Gables. “Acta Universitatis Lodziensis. Folia Literaria Anglica” nr 7: 153-161.
“Household Furnishing Department: The Country Kitchen,” Godey’s Lady’s Book. Philadelphia, 1884; za: Goffigon 2014, online.
Strony internetowe:
http://pokrewne-dusze-maud.blogspot.com/2016/08/czy-wiemy-cos-o-rozaliibernsteinowej.html [dostęp 09 kwietnia 2020]
http://dom-echa.blogspot.com/2016/09/kim-bya-rozalia-bernsteinowa.html [dostęp 09 kwietnia 2020]
https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/crab-apple [dostęp 09 kwietnia 2020]
Piecychna, B. (2021). Tłumacz jako istota historyczna: o (auto)cenzurze w pierwszym polskim przekładzie "Anne of Green Gables" oraz "Anne of Avonlea" Lucy Maud Montgomery w świetle koncepcji dziejów efektywnych Hansa-Georga Gadamera. Acta Neophilologica, 1(XXIII), 279–304. https://doi.org/10.31648/an.5490
