„Posłav spekulatora, czyli kata” – ekwiwalenty leksykalne w ukraińskim wariancie „prostej mowy” XVIII wieku (na materiale „Nauk parafialnych” Juliana Dobryłowskiego, Poczajów 1794)
Joanna Getka
WarszawaAbstrakt
The subject of the study is the lexic of a relic of Ruthenian literature titled NAUKI PARO-
CHIALNIJA na Nedìli i S(vja)ta uroczistyja cìlogo Roku, z E(vange)lij podlug obrjadu greczeska-
go raspolozennych, z pridaniem pri konci nauki pri, szljubì, dvoch nauk pri pogrebenii, i na
Pjatki s(vja)tago velikago posta, o Strastech Chr(is)tovych, further called Nauki, edited in 1794.
The analyzed composition of homilies was created in one of the most resilient centers of Greek
Catholic Eastern Rite who were well known for their attachment to Ruthenian culture and langu-
age, in Poczajow in Wolyn and it was designated for Estern Rite priests and believers of Eastern
Rite confines dioceses.
The composition of written in Cyrillic alphabet homilies is attributed to Julian Dobrylovski.
According to the author assumption, language of the piece, close to simple spoken language was supposed to be understood for believers of Greek Catholic Church. Thanks to this Nauki is the
remarkable material for the analysis of factual state of language in the century it was created in.
The subject of the analysis were the definitions of the lexemes that occur in the relic which
include element it means, for example: vú ladiju, èili vú èovenú rybackij and others (148 pairs).
The study proved that the majority of lexemes belong to the Ukrainian language. Therefore, the
analysis of the language of Nauki has a capital meaning in the studies on the development of
Ukrainian literature language. It fulfills already existing notices and language description of the
period of their creations with the religious, pulpit literature work. This kind of literature was
omitted in linguistic description till recently with various causes (among all with the conviction
that this genre works are written in fossilized Church Slavonic language).
Bibliografia
Франко I. 1891. Галицко-русский savoir vivre, „Киевская старина” 1891, t. 32. Monachium.
Шевельов Ю. 2002. Iсторична фонологія української мови. Charków.
Гумецкая Л.Л. 1965. Вопросы украинско-белорусскиx языковых связей древнего периода, Вопросы языкознания (2).
Плющ П.П. 1971. Історія української літературної мови. Kijów.
Русанівьский В.М. 2002. Історія українскої літературної мови. Kijów.
Мозер М. 2002. „Что такое простая мова?”. Studia Slavica Hung (47).
Успенский Б. 1994. Краткий очерк истории русского языка (ХI-ХIХ стст). Moskwa.
Шакун Л.М. 1966. Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. Mińsk.
Житецький П. 1941. Нарис літературної історії української мови в XVII віці. Lwów.
Словник староукраїнської мови XIV – XV ст. 1977-1978. Kijów.
Гістарычны слоўнік беларускай мовы. 1982. Mińsk.
Анічэнка У. 1984. Слоўнік мовы Скарыны. Mińsk 1984.
Чабаненко В. 1972. „Західнослов’янізми в ролі експресивних засобів української мови. „Мовознавство” 4/1972, s. 52; А. Булыка, Лексічныя запазычанні ў беларускай мове XIV–XVIII стст”. Мовознавство (4).
Булыка A. 1980. Лексічныя запазычанні ў беларускай мове XIV–XVIII стст. Мińsk.
Словник української мови ХVI – першої половини XVII ст. 1994. Lwów.
Срезневский И. 1958. Материалы для словаря древнерус¬ского языка. Moskwa.
Brückner Aleksander. 1896. „Spory o Unię w dawnej literaturze”. Kwartalnik Historyczny X.
Fałowski Adam. 2003. Język ruskiego przekładu Katechizmu Jezuickiego z 1585 roku. Kraków: UNIVERSITAS.
Fałowski Adam. 2003. Najstarsze katechizmy zachodnioeuropejskie. W Język ukraiński. Współczesność – historia. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.
Galster Irena. 1978. „Formalna adaptacja obcych imion własnych na gruncie staroruskim”. Slavia Orientalis (3).
Getka Joanna. 2001. Język „Nauk Parafialnych” (1794) – ukraiński wariant prostej mowy końca XVIII wieku. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Getka Joanna. 2009. „Kazania Dobryłowskiego – przekład czy dzieło oryginalne? Uwagi w dyskusji nad genezą XVIII-wiecznego zabytku Nauki Parochialnija”. Studia Interkulturowe Europy Środkowo-Wschodniej (3): 61-84.
Kolbuszewski Jacek. 2002. Kresy. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
Kozak Stefan. 2005. Polacy i Ukraińcy. W kręgu myśli i kultury pogranicza. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Linde Samuel Bogumił. 1855. Słownik języka polskiego. Lwów.
Miakiszew Władimir. 2008. Język Statutu Litewskiego 1588 r. Kraków.
Morita Koji. 2003. „Związek polskiej mowy na dawnych Kresach Wschodnich z prostą mową w wielkim Księstwie Litewskim. Uwagi terminologiczne”. Wielojęzyczność i wielokulturowość na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim. Studia Slawistyczne (3): 147-153 .
Nuckowska Halina. 2003. Język i styl listów pasterskich metropolity Andrzeja Szeptyckiego, Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
Riegier Janusz. 1998. „Cerkiewszczyzna równa łacinie?: wtręty cerkiewnosłowiańskie u Łazarza Baranowicza (druga połowa XVII wieku)”. Slavia Orientalis: 519-521.
Shevelov George Y. 1979. A Historical Phonology of the Ukrainian Language. Heidelberg.
Synod prowincjonalny ruski w Zamościu roku 1720 odprawiony. 1795.Wilno.
Witkowski Wiesław. 1970. „Elementy polskie w języku Kotlarewskiego”. Slavia Orientalis (2).
Witkowski Wiesław. 2003. O gramatyce języka ruskiego dla Polaków i poziomie językoznawstwa w Galicji pod koniec XIX wieku. W Język ukraiński. Współczesność – historia. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.
Warszawa
