https://doi.org/10.31648/cetl.11386
Filipów i Przerośl w XVIII wieku leżały we wschodniej prowincji Rzeczypospolitej Obojga Narodów – Wielkim Księstwie Litewskim. Podlegały powiatowi Grodno i województwu Troki. Obok biegła granica z Prusami. Filipów prawo miejskie otrzymał w 1570, a Przerośl w 1576 roku. Funkcjonowały tu władze miejskie oraz starostwa. Organizowano miejscowe sądy. Mieszczanie mogli też odwołać się do sądu w Grodnie. Ratusze funkcjonowały w tych ośrodkach od drugiej połowy XVI wieku. Filipowska siedziba władz miejskich z połowy XVIII stulecia miała przynajmniej dwie kondygnacje. W Przerośli ratusz znajdował się w centralnej części placu rynkowego. Ratusze w obu miastach były drewniane. Obydwa miasta posiadały herby, nadane im przez królów polskich. Filipów miał symbol raka. Z kolei Przerośl miała symbol lwa. Powstały też pieczęcie miejskie. Wizerunki te użytkowane są do dziś. W XVIII wieku większym miastem była Przerośl.
Scarica file
Riferimenti bibliografici
Archiwalia:
Google Scholar
Akademia Nauk w Wilnie (AN Wilno):
Google Scholar
f. 18-148.
Google Scholar
f. 43-15 622.
Google Scholar
Archiwum Delegatury Służby Ochrony Zabytków w Suwałkach (dalej: ADSOZ Suwałki):
Google Scholar
Karty ewidencyjne nr 166.
Google Scholar
Archiwum Diecezjalne w Łomży (AD Łomża):
Google Scholar
zespół I: nr 581.
Google Scholar
zespół II: nr 319.
Google Scholar
zespół IV: nr 1104, 1105, 1106.
Google Scholar
Księga chrztów parafii Janówka z 1652 roku.
Google Scholar
Księga chrztów parafii Janówka z 1666 roku.
Google Scholar
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD Warszawa):
Google Scholar
Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych: nr 4761, 4762a, 4835, 4840, 4880.
Google Scholar
Metryka Koronna: nr 410.
Google Scholar
Metryka Litewska: nr 195.
Google Scholar
Zbiór Dokumentów Pergaminowych: nr 3192, 4336.
Google Scholar
Biblioteka Narodowa w Berlinie (dalej: BN Berlin):
Google Scholar
Krieges Karte der Provinz Neu – Ost – Preussen Enthaltend das nunmehrige Plocker und Bialystoker Cammer Departament Angefertiget in den Fahren 1795 bis 1800.
Google Scholar
Biblioteka Uniwersytecka w Wilnie (dalej: BU Wilno):
Google Scholar
F57-B53/44.
Google Scholar
F57-B53/1316.
Google Scholar
Centralne Archiwum Historyczne w Mińsku (CAH Mińsk):
Google Scholar
f. 1711, op. 1: nr 29, 30, 31, 33, 35, 36, 38, 39, 40, 41, 42, 47, 49, 52, 56, 57, 59, 71.
Google Scholar
f. 1761, op. 1: nr 16.
Google Scholar
f. 1882, op. 1: nr 3, 4.
Google Scholar
f. 1928, op. 1: nr 3.
Google Scholar
Centralne Archiwum Historyczne w Wilnie (CAH Wilno):
Google Scholar
f. 694, op. 1: nr 3515, 3939, 3972, 3994, 4056.
Google Scholar
f. 1073, op. 1: nr 617.
Google Scholar
SA 3681, 3765, 3809, 3938, 3939.
Google Scholar
Centralne Archiwum Historyczne w Sankt Petersburgu (CAH Sankt Petersburg):
Google Scholar
f. 950, op. 1: nr 387.
Google Scholar
f. 1343, op. 15: nr 336.
Google Scholar
Muzeum Narodowe w Krakowie (dalej: MN Kraków):
Google Scholar
Biblioteka Czartoryskich, dz. IV: nr 1775.
Google Scholar
Muzeum Okręgowe w Suwałkach (MzO Suwałki):
Google Scholar
Archiwum Falka (AF): F 018, 127.
Google Scholar
Źródła drukowane:
Google Scholar
Akty izdawajemyje Komisijeju, wysoczajsze uczreżdennoju dla razbora drewnich aktow, t. 1, Wilno 1865.
Google Scholar
Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komisieju, t. 7, Wilno 1874.
Google Scholar
Akty izdawajemyje Wilenskoju Komisieju dla razbora drevnich aktov, t. 21, Wilno 1894.
Google Scholar
Inwentarze starostw i dzierżaw powiatu grodzieńskiego 1765, opr. Grzegorz Krupiński, Warszawa 2012.
Google Scholar
Lietuvos magdeburginių miestų privilegijos ir aktai, t. 9: Berznykas, Liudvinavas, Pilypavas, opr. J. Drungilas, Wilno 2021.
Google Scholar
Lietuvos Metrika (1511–1518), ks. 9, Wilno 2002.
Google Scholar
Lietuvos Metrika (1566–1574), ks. 51, Wilno 2000.
Google Scholar
Lietuvos Metrika (1566–1572), ks. 530, Wilno 1999.
Google Scholar
Lietuvos Metrika (1791–1792), ks. 556, Wilno 2005.
Google Scholar
Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego, oprac. J. Woliński, J. Michalski, E. Rostworowski, t. 2, Wrocław 1957.
Google Scholar
Metryka Litewska. Księga wpisów nr 131, opr. A. Rachuba, Warszawa 2001.
Google Scholar
Opisy parafii dekanatu Olwita z 1784 roku, opr. T. Naruszewicz, Suwałki 2013.
Google Scholar
Piscowaja kniga Grodnenskoj Ekonomii, t. 1, Wilno 1881.
Google Scholar
Urządzenie Wewnętrzne Miast Wolnych Rzeczypospolitey w Koronie i w Wielkim Xięstwie Litewskim. Prawo Uchwalone Dnia 24. Czerwca Roku 1791, [b.m.w. 1791].
Google Scholar
Literatura:
Google Scholar
Achremczyk S., Słowo wstępne, w: Dzieje Olecka 1560–2010, Olecko 2010, s. 5–7.
Google Scholar
Alexandrowicz S., Powstanie i rozwój miast województwa podlaskiego (XV wieku – I połowy XVII wieku), ,,Acta Baltico-Slavica” 1964, t. 1, s. 137–156.
Google Scholar
Baliński M., Lipiński T., Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym opisana, t. 3, Warszawa 1846.
Google Scholar
Baliński M., Lipiński T., Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym, poprawione i uzupełnione przez F.K. Martynowskiego, t. 4, Warszawa 18862.
Google Scholar
Bardach J., Miasta na prawie magdeburskim w Wielkim Księstwie Litewskim od schyłku XIV do połowy XVII stulecia, ,,Kwartalnik Historyczny” 1980, R. 87, z. 1, s. 21–51.
Google Scholar
Bernacki E., Szpitale w Brańsku, ,,Białostocczyzna” 1994, nr 36, s. 61–68.
Google Scholar
Bernacki E., Zarys dziejów szpitalnictwa cywilnego w regionie białostockim w latach 1467–1975, ,,Białostocczyzna” 1996, nr 44, s. 90–103.
Google Scholar
Bogdan D., Olecko w latach 1560–1800, w: Dzieje Olecka 1560–2010, Olecko 2010, s. 69–221.
Google Scholar
Bystroń J.S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce, wiek XVI–XVIII, t. 1, Warszawa 1976.
Google Scholar
Citou A., Heraldyka bełaruskich mestau (XVI–paczatak XX ct.), Mińsk 1998.
Google Scholar
Czyżewski P., Wasilków w XVI-XVIII wieku, w: Wasilków miasto renesansowej harmonii 1566-2006, red. J. Maroszek, Wasilków 2006, s. 61–144.
Google Scholar
Drungilas J., Katilius A., Milerytė-Japertienė G., Seinų ir Suwalkų kraštas. Kielionių vadovas, Wilno 2015.
Google Scholar
Filipowicz S., Przywileje dla miasta Suwałk, ,,Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2006, t. 6, s. 171–183.
Google Scholar
Grabski W.J., 300 miast wróciło do Polski, Warszawa 1960.
Google Scholar
Grenz R., Der Kreis Treuburg Ein ostpreußisches Heimatbuch, Zusammengestellt, im Auftrage der der Kreisgemeinschaft Treuburg, Lubeka 1971.
Google Scholar
Grzelak S., Sztukowski J., Województwo suwalskie, Białystok 1982.
Google Scholar
Gumowski M., Herby miast polskich, Warszawa 1960.
Google Scholar
Guzewicz W., Berżniki jako ośrodek kościelny na Sejneńszczyźnie (zagadnienia wybrane), „Civitas ex Lex” 2019, nr 121), s. 71–83.
Google Scholar
Guzewicz W., Encyklopedia parafii i kościołów diecezji ełckiej. T. I (Augustów – Janówka), Ełk 2024.
Google Scholar
Guzewicz W., Encyklopedia parafii i kościołów diecezji ełckiej. T. II (Jeleniewo – Ruciane-Nida), Ełk 2025.
Google Scholar
Guzewicz W., Encyklopedia parafii i kościołów diecezji ełckiej. T. III (Rutka-Tartak – Żytkiejmy), Ełk 2025.
Google Scholar
Guzewicz W., Kościoły i parafie diecezji ełckiej (część 7), „Civitas et Lex” 2023, nr 1(37), s. 7–16.
Google Scholar
Guzewicz W., Kościoły i parafie diecezji ełckiej (część 9), „Civitas ex Lex” 2023, nr 3(39), s. 7–19.
Google Scholar
Guzewicz W., Kościoły i parafie diecezji ełckiej (cz. 19), „Studia Ełckie” 2024, nr 1, s. 107–122.
Google Scholar
Herbst S., Analiza układu przestrzennego miasta Sejny, w: Materiały do dziejów ziemi sejneńskiej, pod red. J. Antoniewicza, Białystok 1963, s. 223–230.
Google Scholar
Jaśkiewicz A., Filipów, „Jaćwing” 2014, nr 1(8), s. 21–22.
Google Scholar
Kahan B., 100 years of the Suwalk Jewis Community, w: Jewish Community Book Suwalk and Vicinity: Baklerove, Filipove, Krasnopole, Psheroshle, Punsk, Ratzk, Vizhan, Yelineve (streszczenie w języku angielskim), Tel Aviv 1989.
Google Scholar
Kłapkowski W., Fundacja i uposażenie kościołów w Przerośli i Puńsku, ,,Ateneum Wileńskie” 1938, R. 13, z. 1, s. 217–229.
Google Scholar
Kotyńska-Stetkiewicz J., Kułak A., Ryżewski G., Wróbel M., Neogotyckie kościoły województwa podlaskiego, pod red. G. Ryżewskiego, t. 1, Białystok 2017.
Google Scholar
Kviklys B., Mūsµ Lietuva. Krašto vietoviµ istoriniai, geografiniai, etnografiniai bruožai, t. 3, Wilno 1991.
Google Scholar
Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie od jego założenia aż do dni obecnych, zawierające dzieje i prace biskupów i duchowieństwa djecezji wileńskiej, oraz wykaz kościołów, klasztorów, szkół i zakładów dobroczynnych i społecznych, Wilno 1912.
Google Scholar
Kurczewski J., Wiadomość o szkołach parafialnych w djecezji wileńskiej. Założenie i rozwój szkół parafialnych w djecezji wileńskiej, ,,Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie” 1908, t. 2, s. 17–64.
Google Scholar
Laszuk A., Zaścianki i królewszczyzny. Struktura własności ziemskiej w województwie podlaskim w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa 1998.
Google Scholar
Leszczyński A., Sytuacja prawna Żydów ziemi bielskiej od końca XV wieku do 1795 roku, ,,Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1975, nr 4(96), s. 3–36.
Google Scholar
Lietuvos architektūros istorija. Nuo XVII a. pradžios iki XIX a. vidurio, t. 2, pod red. K, Čerbulènasa, A. Jankevičienė, V. Levandauskasa, A. Miškinisa, V. Zubovasa, A. Lagunavičiusa, Wilno 1994.
Google Scholar
Łowmiańska M., Wilno przed najazdem moskiewskim 1655 roku, w: Dwa doktoraty z Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, Poznań 2005, s. 149–331.
Google Scholar
Łożyński K., Puszcza Grodzieńska, jej kolonizacja oraz podziały w XVI wieku, w: Puszcze wielkoksiążęce na północnym Podlasiu i zachodniej Grodzieńszczyźnie w XV–XVI wieku (podziały, administracja, służby leśne i wodne), pod red. Józefa Śliwińskiego, Olsztyn 2007, s. 249–304.
Google Scholar
Matusiewicz A., Andrzej Wiszowaty, arianin, w: Biografie suwalskie, Suwałki 1993, s. 89.
Google Scholar
Matusiewicz Cz., Początki oświaty w Suwałkach i okolicy (do 1795 roku), „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2005, t. 5, s. 155–162.
Google Scholar
Miasta polskie w tysiącleciu, t. 1, red. nauk. Mateusz Siuchniński, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965.
Google Scholar
Michalski J., Miasta polskie w XVIII wieku, w: Miasta polskie w Tysiącleciu, t. 1, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965, s. 65–96.
Google Scholar
Nalepa J., Stabo – jaćwięska nazwa Jeziora Kamiennego na Suwalszczyźnie, ,,Rocznik Białostocki” 1981, t. 15, s. 141–149.
Google Scholar
Naruszewicz T., Administracja i funkcjonowanie klasztornych miasteczek Sejn i Suwałk w drugiej połowie XVIII wieku, „Civitas et Lex” 2025, nr 1(45), s. 23–44.
Google Scholar
Naruszewicz T., Konflikty mieszczan filipowskich w latach czterdziestych XVIII wieku, ,,Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2010, t. 10, s. 91–96.
Google Scholar
Naruszewicz T., Od Janówki, przez Suwałki, Kalwarię, Wiłkowyszki, do Pilwiszek. Obszar dekanatu Olwita do końca XVIII wieku, Suwałki 2020.
Google Scholar
Naruszewicz T., Rozwój miasteczek z obszaru dzisiejszego powiatu suwalskiego w XVI–XXI wieku, materiały z konferencji naukowej w Bakałarzewie z 13 lipca 2014 roku (w ramach obchodów 500-lecia Bakałarzewa): Dziedzictwo Wielkiego Księstwa Litewskiego na dawnym pograniczu polsko-litewsko-pruskim, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2014, t. 14, s. 155–170.
Google Scholar
Naruszewicz T., Społeczno-religijna rola pierwszych parafii na obszarze dzisiejszej Suwalszczyzny, „Studia Ełckie” 2019, nr 3(21), s. 343–361.
Google Scholar
Naruszewicz T., Wpływ osadnictwa dorzecza Douspudy (Douszpudy, Dowspudy, Rospudy) na przemiany środowiska naturalnego do XVII wieku, ,,Studia Podlaskie", t. 20, 2012, s. 91-127.
Google Scholar
Nowalski S.A., Monografia miasta Suwałk, Kraków 1880.
Google Scholar
Orłowicz M., Przewodnik ilustrowany po województwie białostockim, Białystok 1937.
Google Scholar
Oxford. Wielka Historia Świata. Polska, t. 33, Warszawa [b.r.w.].
Google Scholar
Podhorodecki L., Historia nowożytna XVI–XVIII w. dla szkół średnich, Warszawa 2000.
Google Scholar
Pokropek M., Ludowe tradycje Suwalszczyzny, Suwałki 2010.
Google Scholar
Ptaśnik J., Miasta i mieszczaństwo w dawnej Polsce, Warszawa 1949.
Google Scholar
Rimša E., Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės miestų antspaudai, Wilno 1999.
Google Scholar
Rimša E., Pieczęcie miast Wielkiego Księstwa Litewskiego, tłum. J. Sienkiewicz, Warszawa 2007.
Google Scholar
Rospond S., Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1984.
Google Scholar
Samsonowicz H., Historia Polski do roku 1795, Warszawa 1985.
Google Scholar
Szlaszyński J., Cmentarz w Przerośli, ,,Jaćwież” 2000, nr 10, s. 12–13.
Google Scholar
Szlaszyński J., Przerośl. Dzieje miasta i gminy, Przerośl 2009.
Google Scholar
Szlaszyński J., Władze Augustowa w okresie przedrozbiorowym, ,,Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2001, t. 1, s. 67–74.
Google Scholar
Śliwiński J., Grodzieńszczyzna i Podlasie w XV–XVI wieku w Wielkim Księstwie Litewskim (wielkoksiążęce puszcze i włości, eksploatacja, pożary), Olsztyn 2010.
Google Scholar
Śliwiński J., Samorzutne podziały administracyjne puszcz, w: Puszcze wielkoksiążęce na północnym Podlasiu i zachodniej Grodzieńszczyźnie w XV–XVI wieku (podziały, administracja, służby leśne i wodne), pod red. Józefa Śliwińskiego, Olsztyn 2007, s. 153–178.
Google Scholar
Totoraitis J., Sūduvos Suvalkijos istorija, t. 1, Kowno 1938.
Google Scholar
Uruski S., Rodzina Herbarz szlachty polskiej, t. 13, Warszawa 1916.
Google Scholar
Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Województwie trockie, pod red. A. Rachuby, Warszawa 2009.
Google Scholar
Wąsicki J., Pruskie opisy miast polskich z końca XVIII wieku. Departament białostocki, Poznań 1964.
Google Scholar
Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa w powiecie suwalskim od XV do połowy XVII wieku, w: Studia i materiały do dziejów Suwalszczyzny, pod red. J. Antoniewicza, Białystok 1965, s. 51–132.
Google Scholar
Opracowania rękopiśmienne i w maszynopisach:
Google Scholar
Krupiński P., Dzieje parafii Filipów do końca XVIII wieku, praca magisterska napisana w Instytucie Historii Uniwersytetu w Białymstoku pod kierunkiem naukowym prof. Stanisława Alexandrowicza i dra Józefa Maroszka, obroniona w 1999 roku.
Google Scholar
Matusiewicz Cz., Maszynopis i rękopis zarysu dziejów dekanatu Przerośl vel Olwita, (Wstęp, erekcja i uposażenie kościołów dekanatu Przerośl, czyli Olwita), [b.n.s.] (w posiadaniu A. Matusiewicza).
Google Scholar