ODMIANY PANTEIZMU – W ŚWIETLE HISTORII TEGO POJĘCIA

Lech Ostasz

doi:10.31648/hip.6762

Opublikowane: 2021-05-181

Nr 26 (2020)

ODMIANY PANTEIZMU – W ŚWIETLE HISTORII TEGO POJĘCIA

Lech Ostasz

Humanistyka i Przyrodoznawstwo

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.31648/hip.6762

Abstrakt

W pierwszej części artykułu dokonano analizy pojęcia „panteizm”. Ze względu na stosunek pojęć „bóstwo” i „byt/świat” wyróżnione zostały następujące stanowiska: 1) bóstwo jest częściowo w sobie i jest częściowo we wszystkim; 2) bóstwo jest w całości we wszystkim; 3) wszystko jest w bóstwie, bez wyczerpywania jego zakresu i treści; 4) wszystko jest w bóstwie, wyczerpując jego zakres i treść. W drugiej części artykułu przytoczono poglądy ilustrujące i pogłębiające analizy wyjściowe. Poglądy te zaczerpnięto z literatury filozoficznej, teologicznej i pięknej: z tradycji pozaeuropejskich teksty Lao-tsego, Zhuangzi, Bhagawadgita, z tradycji europejskiej – klasyczne dla panteizmu fragmenty: Plotyna, Spinozy, Heraklita, Hölderlina, Novalisa, Feuerbacha i innych, w tym poetów. W końcowej części artykułu sformułowano dwie tezy zarówno podsumowujące rozważania, jak i mające inspirować dalszą dyskusję. Pierwsza teza: jeśli przyjmuje się stanowiska (3) i (4), to zatraca się specyficzność panteizmu. Teza druga: należy odróżnić panteizm właściwy, wyrazisty, dojrzały myślowo, tj. stanowiska (1) i (2), natomiast stanowisk (3) i (4) nie uznawać za panteizm.

Słowa kluczowe:

stanowiska panteistyczne, Plotyn, Spinoza, Hölderlin, Novalis, Heidegger, Rilke

Inne teksty tego samego autora

Lech Ostasz, Dane dostarczane przez naukę i ontologiczna teoria dziedzin bytu , Humanistyka i Przyrodoznawstwo: Nr 7 (2001)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Ostasz, L. (2021). ODMIANY PANTEIZMU – W ŚWIETLE HISTORII TEGO POJĘCIA. Humanistyka I Przyrodoznawstwo, (26), 89–112. https://doi.org/10.31648/hip.6762

Cited by / Share

Bibliografia

Arystoteles, Metafizyka, I, 6, 987 b, przeł. K. Leśniak, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1984.
Google Scholar

Bhagawadgita czyli Pieśń Pana (1988), przeł. J. Sachse, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Google Scholar

Biblia Tysiąclecia (1980), Wydawnictwo Pallotinum, Poznań.
Google Scholar

Biernacki L., Clayton Ph. (eds.) (2014), Panentheism Cross the World’s Tradition, Oxford University Press, Oxford.
Google Scholar

Cooper J. (2006), Panentheism. The Other God of the Philosophers: From Plato to the Present, Baker Academic, Grand Rapids, Ada, MI.
Google Scholar

Bergs E. (ed.) (1980), Die Vorsokratiker, Aschendorff Verlag, Münster.
Google Scholar

Bruno G. (1979), O niezmierzonym wszechświecie i niezliczonych światach, [w:] A. Nowicki, Giordano Bruno, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa.
Google Scholar

Feuerbach L. (1988), Wybór pism, t. 2, przeł. K. Krzemieniowa, M. Kwieciński, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar

Hegel G.W.F. (1990), Encyklopedia, przeł. Ś.F. Nowicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Hegel G.W.F. (2002), Fenomenologia ducha, przeł. Ś.F. Nowicki, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa.
Google Scholar

Heidegger M. (1977), Budować, mieszkać, myśleć, [w:] M. Heidegger, Budować, mieszkać, myśleć. Eseje wybrane, przeł. K. Michalski, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa.
Google Scholar

Heidegger M. (1996), Przyczynki do filozofii, przeł. B. Baran, Wydawnictwo Baran i Suszczyński, Warszawa.
Google Scholar

Hillebrandt von A. (übertr.) (1984), Upanishaden. Die Geheimlehre der Inder (1984), Diederichs Verlag, Köln.
Google Scholar

Hölderlin F. (1982), Hyperion, przeł. A. Milska, W. Markowska, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa.
Google Scholar

Jakobi F.H. (1820), Über die Lehre des Spinoza, [in:] F.H. Jakobi, Werke, Fleischer Verlag. Bd IV, Leipzig.
Google Scholar

Jäsche G.B. (1832), Der Pantheismus nach seinen verschiedenen Hauptformen, seinen Ursprung und Fortgange, seinem spekulativen und praktischen Werth und Gehalt, Reimer Verlag, Berlin.
Google Scholar

Lao-tsy (1987), Tao te king, przeł. T. Żbikowski, „Literatura na Świecie” 1(186): 3–71.
Google Scholar

Novalis (1984), Uczniowie z Sais, przeł. J. Prokopiuk, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa.
Google Scholar

Ostasz L. (1993), Pojęcie potencjalności i aktualności w interpretacji bytu, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
Google Scholar

Plotyn (1959), Enneady, przeł. A. Krokiewicz, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar

Richter F.W. (1841), Über Pantheismus und Pantheismusfurcht, Hartman Verlag, Lepzig.
Google Scholar

Rilke R.M. (1987), Poezje, przeł. M. Jastrun, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Google Scholar

Spinoza B. (1954), Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, przeł. I. Myślicki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar

Spinoza B. (1961), Listy mężów uczonych do Benedykta de Spinozy oraz odpowiedzi autora wielce pomocne dla wyjaśnienia jego dzieł, przeł. L. Kołakowski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar

Szymańska B. (2009), Chiński buddyzm – chan, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, Kraków.
Google Scholar

Volkmuth P. (1837), Dreieinige Pantheismus von Thales bis Hegel, Lunscher Verlag, Köln.
Google Scholar

Wasiliew L. (1974), Kulty, religie i tradycje Chin, przeł. A. Bogdański, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar

Watts A. (1996), Tao strumienia, przeł. M. Obarski, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań.
Google Scholar

Whitman W. (1991), Wybór wierszy, przeł. A. Szuba, Wydawnictwo W-M, Kraków.
Google Scholar

Wollgast S. (2011), Deus sive natura: Zum Pantheismus in der europäischen Philosophie- und Religionsgeschichte, GRIN Verlag, München.
Google Scholar

Zhuangzi (2009), Prawdziwa księga południowego kwiatu, przeł. M. Jakoby, Wydawnictwo Iskry, Warszawa.
Google Scholar