O naśladownictwie cech gier komputerowych w literaturze. Przypadek imersywnej fikcji Jacka Dukaja
Abstrakt
Autor artykułu przedstawia przykłady tekstów literackich, w których można odnaleźć cechy gier komputerowych, takie jak poczucie zanurzenia, interaktywność czy złudzenie kontroli (sprawczości). Wśród nich najciekawiej prezentują się dzieła polskiego autora fantastyki naukowej Jacka Dukaja. Pisarz nawiązuje w swoich powieściach i opowiadaniach do gier cyfrowych poprzez imersywną konstrukcję świata przedstawionego, obrazowy i sugestywny język oraz specyficzne podejście do czytelnika, od którego pisarz wymaga ciągłej koncentracji. Opracowanie zawiera również rozważania na temat przekształceń współczesnych mediów pod wpływem gier komputerowych, które wymuszają na kinie, serialach telewizyjnych i literaturze zwrot w kierunku interaktywności.
Słowa kluczowe:
imersja w literaturze, imersja w grach komputerowych, Jacek Dukaj, Joseph Conrad, polska fantastyka naukowaBibliografia
Bazarnik, Katarzyna. 2005. Liberatura: ikoniczne oka-leczenie literatury. W: Dawidek Gryglicka, Małgorzata (red.). Tekst-tura. Wokół nowych form tekstu literackiego i tekstu jako dzieła sztuki. Kraków: Korporacja Ha!art, s. 23–40.
Bittanti, Matteo. 2003. The Technoludic Film: Images of Video Games in Movies (1973–2001). W: Nakatsu, Ryohei; i Hoshino, Junichi (red.). Entertainment Computing: Technologies and Application. Boston: Springer, s. 307–312.
Bolter, Jay David; i Grusin, Richard. 2000. Remediation: Understanding New Media. Cambridge:
MIT Press.
Borowczyk, Jerzy. 2009. Totalna imersja. Z Jackiem Dukajem rozmawia (drogą elektroniczną) Jerzy Borowczyk. Czas Kultury, 6, s. 55–60.
Conrad, Joseph. 2017. Serce ciemności. Tłum. Jacek Dukaj. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Eco, Umberto. 2008. Dzieło otwarte. Forma i nieokreśloność w poetykach współczesnych. Tłum. Lesław Eustachiewicz i in. Warszawa: W.A.B.
Fajfer, Zenon. 2005. Liberatura. W: Dawidek Gryglicka, Małgorzata (red.). Tekst-tura. Wokół nowych form tekstu literackiego i tekstu jako dzieła sztuki. Kraków: Korporacja Ha!art, s. 11–22.
Filiciak, Mirosław. 2013. Media, wersja beta. Film i telewizja w czasach gier komputerowych i internetu. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra.
Gwóźdź, Andrzej. 2010. Kino po kinie – film po kinie. W: Gwóźdź, Andrzej (red.). Kino po kinie. Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 11–32.
Handke, Ryszard. 1969. Polska proza fantastyczno-naukowa. Problemy poetyki. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Janusiewicz, Małgorzata. 2013. Literatura doby Internetu. Interaktywność i multimedialność tekstu. Kraków: Universitas.
Jenkins, Henry. 2007. Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediów. Tłum. Małgorzata Bernatowicz i Mirosław Filiciak. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Kluszczyński, Ryszard. 1999. Film – wideo – multimedia. Sztuka ruchomego obrazu w erze elektronicznej. Warszawa: Instytut Kultury.
Lewicki, Arkadiusz. 2007. Sztuczne światy. Postmodernizm w filmie fabularnym. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Maj, Krzysztof M. 2015. Allotopie. Topografia światów fikcjonalnych. Kraków: Universitas.
Maj, Krzysztof M. 2017. Światy poza światem. Od świata przedstawionego do narracji światocentrycznej. W: Olkusz, Ksenia; i Maj, Krzysztof M. (red.). Narracje fantastyczne. Kraków: Ośrodek Badawczy Facta Ficta, s. 15–59.
Majewski, Paweł. 2011. Błędni rycerze umysłu. O pisarstwie Jacka Dukaja. W: Jarzębski, Jerzy; i Momro, Jakub (red.). Ćwiczenia z rozpaczy. Pesymizm w prozie polskiej po 1985 roku. Kraków: Universitas, s. 485–510.
Marecki, Piotr; i Pisarski, Mariusz. 2011. Wstęp. W: Marecki, Piotr; i Pisarski, Mariusz (red.). Hiperteksty literackie. Literatura i nowe media. Kraków: Korporacja Ha!art, s. 5–7.
Materska, Dominika. 2003. Arystoteles miał rację. Nowa Fantastyka, 4, s. 65–67.
Mizarkiewicz, Tomasz. 2013. Literatura obecna. Szkice o najnowszej prozie i krytyce. Kraków: Universitas.
Pawlicka, Urszula. 2014. Literatura elektroniczna. Stan badań w Polsce. Teksty Drugie, 3, s. 141–161.
Pstrągowski, Tomasz. 2011. Kino Nowej Przygody i gry wideo. W: Szyłak, Jerzy (red.). Kino Nowej Przygody. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, s. 29–38.
Ryan, Marie-Laure. 2001. Narrative as Virtual Reality: Immersion and Interactivity in Literature and Electronic Media. Baltimore – London: Johns Hopkins University Press.
Szczekała, Barbara. 2018. Mind-game films. Gry z narracją i widzem. Łódź: Narodowe Centrum Kultury Filmowej w Łodzi.
Wróbel, Łukasz. 2005. Oczywiście, że to literatura. Nowe Książki, 2, s. 4.
Żulczyk, Jakub. 2013. Zrób mi jakąś krzywdę, czyli wszystkie gry video są o miłości. Warszawa: Lampa i Iskra Boża.
Netografia
Conrad, Joseph. 1897. Murzyn z załogi Narcyza. Tłum. Jan Lemański. [Online]. Wolnelektury.pl. Dostęp: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/conrad-murzyn-z-zalogi-narcyza.html [29.10.2020].
Jonak, Łukasz. 2000. Szok poznawczy. [Online]. Web.archive.org. Dostęp: https://web.archive.org/web/20071205052925/http://dukaj.pl/opinie/SzokPoznawczy [27.10.2020].
Oficjalna strona Jacka Dukaja. 2014. [Online]. Jacek Dukaj. Dostęp: www.dukaj.pl [20.10.2020].
Pawlicka, Urszula. 2010. Strategie narracyjne w prozie Jakuba Żulczyka. [Online]. Dostęp: http://haart.e-kei.pl/felietony/1438-urszula-pawlicka-strategie-narracyjne-w-prozie-jakuba-zulczyka-cz-1.html [20.10.2020].
Rutkowski, Eryk; Marszałkowski, Jakub; i Biedermann, Sławomir. 2020. The Game Industryof Poland. [Online]. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. Dostęp: https://www.parp.gov.pl/component/publications/publication/the-game-industry-of-poland [20.10.2020].
Sterne, Laurence. 1792. The Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman. Basil: J.L. Legrand. [Online]. Dostęp: https://books.google.pl/books?id=Qyj0IQdBObQC&printsec=frontcover&hl=pl#v=onepage&q&f=false [29.10.2020].
Filmografia
Czarne lustro: Bandersnatch (Black Mirror: Bandersnatch). 2018. Reż. David Slade. Thriller, science fiction. USA – Wielka Brytania: House of Tomorrow i Netflix.
eXistenZ. 1999. Reż. David Cronenberg. Dramat, thriller, science fiction. Kanada – Wielka Brytania: Alliance Atlantis Communications i in.
Gwiezdne wojny (Star Wars). 1977. Reż. George Lucas. Przygodowy, science fiction. USA: Lucasfilm i Twentieth Century Fox Film Corporation.
Hardcore Henry (Hardcore). 2015. Reż. Ilja Najszuller. Film akcji, science fiction. Rosja – Chiny– USA: Bazelevs Production i in.
Incepcja (Inception). 2010. Reż. Christopher Nolan. Thriller, science fiction. USA – Wielka Brytania: Warner Bros. i in.
Kinoautomat: Człowiek i jego dom (Kinoautomat: Clovek a jeho dum). 1967. Reż. Radúz Činčera. Komedia. Czechosłowacja: [brak nazwy wytwórni].
Memento. 2000. Reż. Christopher Nolan. Kryminał, thriller. USA: I Remember Productions i in. Mulholland Drive (Mulholland Dr.). 2001. Reż. David Lynch. Dramat, thriller. Francja – USA: Asymmetrical Productions i in.
Piękny umysł (A Beautiful Mind). 2001. Reż. Ron Howard. Biograficzny, dramat. USA: DreamWorks i in.
Piksele (Pixels). 2015. Reż. Chris Columbus. Science fiction, komedia. Chiny – Kanada – USA: China Film Co. i in.
Player One (Ready Player One). 2018. Reż. Steven Spielberg. Science fiction, fantasy, przygodowy. USA: Warner Bros. i in.
Scott Pilgrim kontra świat (Scott Pilgrim vs. the World). 2010. Reż. Edgar Wright. Fantasy, komedia. Japonia – Kanada – Wielka Brytania: Universal Pictures i in.
Unbreakable Kimmy Schmidt: Kimmy kontra Wielebny (Unbreakable Kimmy Schmidt: Kimmy vs. the Reverend). 2020. Reż. Claire Scanlon. Komedia. USA: Little Stranger i in.
Książki autorstwa Jacka Dukaja
Król Bólu. 2010. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Lód. 2007. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Perfekcyjna niedoskonałość. 2014. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Po piśmie. 2019a. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Starość aksolotla. 2019b. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
W kraju niewiernych. 2008. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Bittanti, Matteo. 2003. The Technoludic Film: Images of Video Games in Movies (1973–2001). W: Nakatsu, Ryohei; i Hoshino, Junichi (red.). Entertainment Computing: Technologies and Application. Boston: Springer, s. 307–312.
Bolter, Jay David; i Grusin, Richard. 2000. Remediation: Understanding New Media. Cambridge:
MIT Press.
Borowczyk, Jerzy. 2009. Totalna imersja. Z Jackiem Dukajem rozmawia (drogą elektroniczną) Jerzy Borowczyk. Czas Kultury, 6, s. 55–60.
Conrad, Joseph. 2017. Serce ciemności. Tłum. Jacek Dukaj. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Eco, Umberto. 2008. Dzieło otwarte. Forma i nieokreśloność w poetykach współczesnych. Tłum. Lesław Eustachiewicz i in. Warszawa: W.A.B.
Fajfer, Zenon. 2005. Liberatura. W: Dawidek Gryglicka, Małgorzata (red.). Tekst-tura. Wokół nowych form tekstu literackiego i tekstu jako dzieła sztuki. Kraków: Korporacja Ha!art, s. 11–22.
Filiciak, Mirosław. 2013. Media, wersja beta. Film i telewizja w czasach gier komputerowych i internetu. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra.
Gwóźdź, Andrzej. 2010. Kino po kinie – film po kinie. W: Gwóźdź, Andrzej (red.). Kino po kinie. Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 11–32.
Handke, Ryszard. 1969. Polska proza fantastyczno-naukowa. Problemy poetyki. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Janusiewicz, Małgorzata. 2013. Literatura doby Internetu. Interaktywność i multimedialność tekstu. Kraków: Universitas.
Jenkins, Henry. 2007. Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediów. Tłum. Małgorzata Bernatowicz i Mirosław Filiciak. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Kluszczyński, Ryszard. 1999. Film – wideo – multimedia. Sztuka ruchomego obrazu w erze elektronicznej. Warszawa: Instytut Kultury.
Lewicki, Arkadiusz. 2007. Sztuczne światy. Postmodernizm w filmie fabularnym. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Maj, Krzysztof M. 2015. Allotopie. Topografia światów fikcjonalnych. Kraków: Universitas.
Maj, Krzysztof M. 2017. Światy poza światem. Od świata przedstawionego do narracji światocentrycznej. W: Olkusz, Ksenia; i Maj, Krzysztof M. (red.). Narracje fantastyczne. Kraków: Ośrodek Badawczy Facta Ficta, s. 15–59.
Majewski, Paweł. 2011. Błędni rycerze umysłu. O pisarstwie Jacka Dukaja. W: Jarzębski, Jerzy; i Momro, Jakub (red.). Ćwiczenia z rozpaczy. Pesymizm w prozie polskiej po 1985 roku. Kraków: Universitas, s. 485–510.
Marecki, Piotr; i Pisarski, Mariusz. 2011. Wstęp. W: Marecki, Piotr; i Pisarski, Mariusz (red.). Hiperteksty literackie. Literatura i nowe media. Kraków: Korporacja Ha!art, s. 5–7.
Materska, Dominika. 2003. Arystoteles miał rację. Nowa Fantastyka, 4, s. 65–67.
Mizarkiewicz, Tomasz. 2013. Literatura obecna. Szkice o najnowszej prozie i krytyce. Kraków: Universitas.
Pawlicka, Urszula. 2014. Literatura elektroniczna. Stan badań w Polsce. Teksty Drugie, 3, s. 141–161.
Pstrągowski, Tomasz. 2011. Kino Nowej Przygody i gry wideo. W: Szyłak, Jerzy (red.). Kino Nowej Przygody. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, s. 29–38.
Ryan, Marie-Laure. 2001. Narrative as Virtual Reality: Immersion and Interactivity in Literature and Electronic Media. Baltimore – London: Johns Hopkins University Press.
Szczekała, Barbara. 2018. Mind-game films. Gry z narracją i widzem. Łódź: Narodowe Centrum Kultury Filmowej w Łodzi.
Wróbel, Łukasz. 2005. Oczywiście, że to literatura. Nowe Książki, 2, s. 4.
Żulczyk, Jakub. 2013. Zrób mi jakąś krzywdę, czyli wszystkie gry video są o miłości. Warszawa: Lampa i Iskra Boża.
Netografia
Conrad, Joseph. 1897. Murzyn z załogi Narcyza. Tłum. Jan Lemański. [Online]. Wolnelektury.pl. Dostęp: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/conrad-murzyn-z-zalogi-narcyza.html [29.10.2020].
Jonak, Łukasz. 2000. Szok poznawczy. [Online]. Web.archive.org. Dostęp: https://web.archive.org/web/20071205052925/http://dukaj.pl/opinie/SzokPoznawczy [27.10.2020].
Oficjalna strona Jacka Dukaja. 2014. [Online]. Jacek Dukaj. Dostęp: www.dukaj.pl [20.10.2020].
Pawlicka, Urszula. 2010. Strategie narracyjne w prozie Jakuba Żulczyka. [Online]. Dostęp: http://haart.e-kei.pl/felietony/1438-urszula-pawlicka-strategie-narracyjne-w-prozie-jakuba-zulczyka-cz-1.html [20.10.2020].
Rutkowski, Eryk; Marszałkowski, Jakub; i Biedermann, Sławomir. 2020. The Game Industryof Poland. [Online]. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. Dostęp: https://www.parp.gov.pl/component/publications/publication/the-game-industry-of-poland [20.10.2020].
Sterne, Laurence. 1792. The Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman. Basil: J.L. Legrand. [Online]. Dostęp: https://books.google.pl/books?id=Qyj0IQdBObQC&printsec=frontcover&hl=pl#v=onepage&q&f=false [29.10.2020].
Filmografia
Czarne lustro: Bandersnatch (Black Mirror: Bandersnatch). 2018. Reż. David Slade. Thriller, science fiction. USA – Wielka Brytania: House of Tomorrow i Netflix.
eXistenZ. 1999. Reż. David Cronenberg. Dramat, thriller, science fiction. Kanada – Wielka Brytania: Alliance Atlantis Communications i in.
Gwiezdne wojny (Star Wars). 1977. Reż. George Lucas. Przygodowy, science fiction. USA: Lucasfilm i Twentieth Century Fox Film Corporation.
Hardcore Henry (Hardcore). 2015. Reż. Ilja Najszuller. Film akcji, science fiction. Rosja – Chiny– USA: Bazelevs Production i in.
Incepcja (Inception). 2010. Reż. Christopher Nolan. Thriller, science fiction. USA – Wielka Brytania: Warner Bros. i in.
Kinoautomat: Człowiek i jego dom (Kinoautomat: Clovek a jeho dum). 1967. Reż. Radúz Činčera. Komedia. Czechosłowacja: [brak nazwy wytwórni].
Memento. 2000. Reż. Christopher Nolan. Kryminał, thriller. USA: I Remember Productions i in. Mulholland Drive (Mulholland Dr.). 2001. Reż. David Lynch. Dramat, thriller. Francja – USA: Asymmetrical Productions i in.
Piękny umysł (A Beautiful Mind). 2001. Reż. Ron Howard. Biograficzny, dramat. USA: DreamWorks i in.
Piksele (Pixels). 2015. Reż. Chris Columbus. Science fiction, komedia. Chiny – Kanada – USA: China Film Co. i in.
Player One (Ready Player One). 2018. Reż. Steven Spielberg. Science fiction, fantasy, przygodowy. USA: Warner Bros. i in.
Scott Pilgrim kontra świat (Scott Pilgrim vs. the World). 2010. Reż. Edgar Wright. Fantasy, komedia. Japonia – Kanada – Wielka Brytania: Universal Pictures i in.
Unbreakable Kimmy Schmidt: Kimmy kontra Wielebny (Unbreakable Kimmy Schmidt: Kimmy vs. the Reverend). 2020. Reż. Claire Scanlon. Komedia. USA: Little Stranger i in.
Książki autorstwa Jacka Dukaja
Król Bólu. 2010. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Lód. 2007. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Perfekcyjna niedoskonałość. 2014. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Po piśmie. 2019a. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Starość aksolotla. 2019b. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
W kraju niewiernych. 2008. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Przytuła, P. (2021). O naśladownictwie cech gier komputerowych w literaturze. Przypadek imersywnej fikcji Jacka Dukaja. Media - Kultura - Komunikacja Społeczna, 4(16), 89–103. https://doi.org/10.31648/mkks.6749
