“Pasyje amorata”, or signs of linguistic fashion in the literature of the House of Wettin period

Iwona Maciejewska

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
https://orcid.org/0000-0002-8165-502X


Abstract

The aim of the discussion presented in the article was to draw attention to a linguistic
fashion which spread in the first half of the 18th century and manifested itself in the use
of the previously non-occurring Polish words amorat (a male lover, admirer, seducer)
and amoratka (a female lover, admirer, seducer), as well as the popularity − influenced by the French language − of the word pasyja in its new meaning of “passion”. A linguistic
frequency analysis of various-genre texts from that period, conducted as part of research
into the manner of presenting the topic of love and eroticism in the House of Wettin era,
demonstrates that in the face of the changes in morality and mentality, new possibilities
were sought to express emotions. The language of feelings evolved under the influence
of, inter alia, the popularity of specific literature, first of all romance novels (primarily
translations from French or Italian), which were read, written and translated by both
men and women, the latter taking up literary activity on such a scale for the first time in
history. The conducted research was aimed at broadening the contemporary knowledge
of the late-baroque Polish language and enlarging the corpus of excerpts for the ongoing
work on the Dictionary of the Polish Language in the 17th Century and the First Half
of the 18th Century. At the same time, the research demonstrated that the phenomenon
of a linguistic fashion also applies to the language of the past, and the vocabulary occurring
in literary works influenced other genres of writing, such as the letter, diary or memoir.


Keywords:

linguistic fashion, 18th century, language of emotions


[Biegański J. K.]: Dyjariusz drogi mej w legacyjej od powiatu oszmiańskiego do JKM. […] od wyjazdu mego z Wilna spisany anno 1714. Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu. Sygn. 108.   Google Scholar

Strażycówna T.: Listy do K. Wiśnickiego. Archiwum Główne Akt Dawnych. Archiwum Radziwiłłów. Dział V. Sygn. 15211.   Google Scholar

Drużbacka E. (1752): Zbiór rytmów duchownych, panegirycznych, moralnych i światowych […]. Warszawa.   Google Scholar

Maciejewska I., Zawilska K. (oprac.) (2016): „Gdybym Cię, moje Serce, za męża nie miała, żyć bym nie mogła”. Listy Magdaleny z Czapskich do Hieronima Floriana Radziwiłła z lat 1744–1759. Olsztyn.   Google Scholar

Niemiryczowa A. z Jełowickich (1750): Feniks rzadki na świecie, to jest przyjaciel w różnych intrygach i awanturach stateczny […] pan Walewski, wojewodzic chełmiński […], wierszem polskim z francuskiego […] opisany […]. [Lwów].   Google Scholar

Pilsztynowa R. S. z Rusieckich (1957): Proceder podróży i życia mego awantur. Wstęp R. Pollak. Oprac. tekstu i przypisy M. Pełczyński. Kraków.   Google Scholar

Radziwiłłowa F. U. (1754): Komedyje i tragedyje przednio-dowcipnym wynalazkiem, wybornym wiersza kształtem, bujnością rzeczy i poważnymi przykładami znamienite. [Żółkiew].   Google Scholar

Sobieski J. (1973): Listy do Marysieńki. T. 2. Oprac. L. Kukulski. Warszawa.   Google Scholar

Szymański S. (1784): Wzory biletów, listów i memoriałów w różnych materyjach z przydatkiem uwag powszechności o stylu listownym, przypisków względem szczególnych listów gatunków i drobnych przestróg względem formalności w pisaniu […]. T. 1. Warszawa.   Google Scholar

[Zatorski A. P.] (1760): Przydatek do uwag zupełnemu stanowiących się szczęściu służących etc. osobliwy, przez tego, co i przed tym Podgórzanina Ich Mciów Kawalerów ciekawości i pożytkowi poświęcony, to jest listów rozlicznych do delikatnej o pozwoloną przyjaźń negocyjacyi służących tomików dwa […]. Wrocław.   Google Scholar

Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku. Red. W. Gruszczyński. [Online:] https://sxvii.pl/   Google Scholar

Linde S. B.: Słownik języka polskiego. T. 1. Cz. 1. Warszawa 1807. (SJPL 1807)   Google Scholar

Linde S. B.: Słownik języka polskiego. T. 2. Cz. 2. Warszawa 1811. (SJPL 1811)   Google Scholar

Słownik języka polskiego. T. 1. Red. W. Doroszewski. Warszawa 1958. (SJPD)   Google Scholar

Słownik polszczyzny XVI wieku. T. XXIII. Red. M. R. Mayenowa. Wrocław 1995. (SPXVI)   Google Scholar

Słownik polszczyzny XVII i 1. połowy XVIII wieku. T. 1, z. 3. Kraków 2000. (SPXVIIXVIII)   Google Scholar

Bąba S., Walczak B. (1992): Na końcu języka. Poradnik leksykalno-gramatyczny. Warszawa–Poznań.   Google Scholar

Borowy W. (1978): O poezji polskiej w wieku XVIII. Warszawa.   Google Scholar

Buttler D. (1962): Wyrazy modne. „Przegląd Humanistyczny” nr 4, s. 99–112.   Google Scholar

Buttler D., Kurkowska H., Satkiewicz H. (1987): Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności leksykalnej (słownictwo rodzime). Warszawa.   Google Scholar

Cieński A. (1981): Pamiętnikarstwo polskie XVIII wieku. Wrocław.   Google Scholar

Dziechcińska H. (1999): Pamiętniki czasów saskich. Od sentymentalizmu do sensualizmu. Bydgoszcz.   Google Scholar

Dziechcińska H. (2002): Przeszłość i teraźniejszość w kulturze czasów saskich. Warszawa.   Google Scholar

Hernas Cz. (1998): Barok. Wyd. V zmienione i poszerzone. Warszawa.   Google Scholar

Klimowicz M. (1958): Narodziny romansu listownego w literaturze polskiej XVIII wieku. „Pamiętnik Literacki” z. 4, s. 389–431.   Google Scholar

Kulesza-Woroniecka I. (2002): Rozwody w rodzinach magnackich w Polsce XVI−XVIII wieku. Poznań–Wrocław.   Google Scholar

Maciejewska I. (1998): Specyfika relacji pamiętnikarskiej „Procederu podróży i życia mego awantur” Reginy   Google Scholar

Salomei z Rusieckich Pilsztynowej. [W:] Pisarki polskie epok dawnych. Red. K. Stasiewicz. Olsztyn, s. 141–152.   Google Scholar

Maciejewska I. (2008): Miejsce „Przydatku do uwag” Aleksandra Pawła Zatorskiego w procesie kształtowania   Google Scholar

się języka polskiej prozy powieściowej. „Prace Językoznawcze” T. X, s. 159–170.   Google Scholar

Maciejewska I. (2013): Miłość i erotyzm w piśmiennictwie czasów saskich. Olsztyn.   Google Scholar

Markowski A. (2011): Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne. Warszawa.   Google Scholar

Matuszewska P. (1999a): Listowniki polskie. Stan i perspektywy badań. [W:] eadem: Gry z adresatem. Studia o poezji i epistolografii wieku oświecenia. Wrocław, s. 105–121.   Google Scholar

Matuszewska P. (1999b): Pod hasłem naturalności. O listowniku Stanisława Szymańskiego. [W:] eadem: Gry z adresatem. Studia o poezji i epistolografii wieku oświecenia. Wrocław, s. 121–157.   Google Scholar

Michałowska T. (1972): Romans XVII i pierwszej połowy XVIII wieku. Analiza struktury gatunkowej. [W:] Problemy literatury staropolskiej. Seria I. Red. J. Pelc. Wrocław, s. 427‒498.   Google Scholar

Mikulski T. (1951): Walka o język polski w czasach Oświecenia. „Pamiętnik Literacki” z. 3/4, s. 796–815.   Google Scholar

Miszalska J. (2003): „Kolloander wierny” i „Piękna Dianea”. Polskie przekłady włoskich romansów barokowych w XVII wieku i w epoce saskiej na tle ówczesnych teorii romansu i przekładu. Kraków.   Google Scholar

Ożóg K. (2000): Wyrazy modne i nadużywane w polszczyźnie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. [W:] Słownictwo współczesnej polszczyzny w okresie przemian Red. J. Mazur. Lublin, s. 87–94.   Google Scholar

Ożóg K. (2011): Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku. Wybrane zagadnienia. Wyd. 3 popr. i uzup. Rzeszów.   Google Scholar

Penkała A. (2017): Separacja i rozwód. [W:] eadem: Przeciw prawu, tradycji i obyczajowi. Sprawy procesowe szlacheckich małżeństw w księgach sądów grodzkich z terenu województwa krakowskiego w czasach saskich. Kraków, s. 133–167.   Google Scholar

Pollak R. (1952): Wstęp. [W:] R. S. z Rusieckich Pilsztynowa: Proceder podróży i życia mego awantur. Kraków, s. 5–26.   Google Scholar

Siekierska K. (1974): Język Wojciecha Stanisława Chrościńskiego. Studium mazowieckiej polszczyzny z przełomu XVII i XVIII wieku. Wrocław.   Google Scholar

Skwarczyńska S. (2006): Teoria listu. Oprac. E. Felisiak i M. Leś. Białystok.   Google Scholar

Teusz L. (2011): Wojciecha Stanisława Chrościńskiego późnobarokowa epika religijna. Poznań.   Google Scholar

Walczak B. (1987): Między snobizmem i modą a potrzebami języka, czyli o wyrazach obcego pochodzenia w polszczyźnie. Poznań.   Google Scholar

Woźniak E. (2002): Czy można mówić o wyrazach modnych w staropolszczyźnie? [W:] Moda jako problem lingwistyczny. Red. K. Wojtczuk. Siedlce, s. 197–206.   Google Scholar

Wichrowska E. (2012): Twoja śmierć. Początki dziennika intymnego w Polsce na przełomie XVIII i XIX wieku. Antoni Ostrowski „Życie najlepszej żony opisane przez czułego jej małżonka dla kochanych dzieci” oraz „Dziennik moich uczuć, czyli elegia serca”. Warszawa.   Google Scholar


Published
2019-11-06

Cited by

Maciejewska, I. (2019). “Pasyje amorata”, or signs of linguistic fashion in the literature of the House of Wettin period. Prace Językoznawcze, 21(4), 141–152. https://doi.org/10.31648/pj.4695

Iwona Maciejewska 
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
https://orcid.org/0000-0002-8165-502X