Chytry chytremu nierówny – o ambiwalencji w wartościowaniu pojęcia reprezentowanego przez czeski leksem chytrost

Aleksandra Wójcik

doi:10.31648/pj.8923

On the ambivalence in evaluating the notion represented by the Czech lexeme chytrost

Aleksandra Wójcik

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

DOI: https://doi.org/10.31648/pj.8923

Abstract

This article seeks to explain reasons for ambivalence in the evaluation of the notion chytrost, which is understood in Czech primarily as a value, and secondarily as an anti-value. For this purpose, the methods of Lublin ethnolinguistics were used to recreate a stereotype of the notion chytrost in the modern Czech language. In the first part of the article, the stereotype is reconstructed based on systemic data that allow one to determine the semantic content of the lexeme, and in the second part – on the basis of textual data
providing information on evaluation. The third part presents the semantic evolution of the
lexemes chytrost and chytrý from the Old Czech period to the present day. It shows which
elements of the old understanding of the concept have been preserved in the stereotype,
contributing to its negative evaluation. The conclusion includes a short cognitive definition
of the concept chytrost, which – in contrast with the taxonomic definitions from Czech
dictionaries – enables us to distinguish chytrost from other Czech lexemes relating to the
mental sphere (e.g. moudrost). The distinction between chytrost as a mental trait and as
a character trait allows one also to determine in which contexts chytrost is evaluated
positively, and in which – negatively.

Keywords:

ethnolinguistics, Czech language, connotation, stereotype, values, linguistic worldview, conceptualization

References

Âremenko V., Slìpuško O. (2006): Novij tlumačnij slovnik ukraїn’skoї movi. Kiїv. Google Scholar

Bogdanowicz E. (2013): O pojęciu konotacji w lingwistyce. „Studia Wschodniosłowiańskie”. T. 13, s. 7–17.
Crossref Google Scholar

Boryś W. (2005): Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków. Google Scholar

Čermák F. (red.) (2009): Slovník české frazeologie a idiomatiky. T. 4: Výrazy větné. Praha. Google Scholar

Čermák F., Hronek J., Machač J. (red.) (2009a): Slovník české frazeologie a idiomatiky. T. 1: Přirovnání. Praha. Google Scholar

Čermák F., Hronek J., Machač J. (red.) (2009b): Slovník české frazeologie a idiomatiky. T. 2: Výrazy neslovesné. Praha. Google Scholar

Čermák F., Hronek J., Machač J. (red.) (2009c): Slovník české frazeologie a idiomatiky. T. 3: Výrazy slovesné. Praha. Google Scholar

Čeština 2.0, , dostęp: 22.02.2022. Google Scholar

Elektronický slovník staré češtiny. Ústav pro jazyk český Akademie věd ČR, , dostęp: 01.12.2021. Google Scholar

Filipec J., Daneš F., Machač J., Mejstřík V. (red.) (2018): Slovník spisovné češtiny pro školu a veřejnost. Praha. Google Scholar

Havránek B. (red.) (1960–1971): Slovník spisovného jazyka českého, , dostęp: 01.12.2021. Google Scholar

Hofman E. (reż.) (1983): O chytré kmotře lišce. Československá televize Praha, , dostęp: 22.02.2022. Google Scholar

Hugo J. (red.) (2006): Slovník nespisovné češtiny. Praha. Google Scholar

Hujer O. et al. (red.) (1935–1957): Příruční slovník jazyka českého, , dostęp: 01.12.2021. Google Scholar

Internetová jazyková příručka. Ústav pro jazyk český Akademie věd ČR, , dostęp: 01.12.2021. Google Scholar

Jasińska T., Bartoszewicz A. (1996): Słownik białorusko-polski i polsko-białoruski. Warszawa. Google Scholar

Jungmann J. (1835–1839): Slovník česko-německý. Díl I. „Digitální knihovna Kramerius”, , dostęp: 01.12.2021. Google Scholar

Kačala J., Pisárčiková M., Považaj M. (red.) (2003): Krátky slovník slovenského jazyka. „Slovníkový portál Jazykovedného ústavu Ľ. Štúra SAV”, , dostęp: 01.12.2021. Google Scholar

Klégr A. (2007): Tezaurus jazyka českého: slovník českých slov a frází souznačných, blízkých a příbuzných. Praha. Google Scholar

Kott F. (1878–1893): Česko-německý slovník zvláště grammaticko-fraseologický, , dostęp: 01.12.2021. Google Scholar

Králik Ľ. (2015): Stručný etymologický slovník slovenčiny. Bratislava. Google Scholar

Křen M. et al. (2017): Korpus SYN, verze 6. Ústav Českého národního korpusu FF UK, , dostęp: 01.12.2021. Google Scholar

Kučera K., Řehořková A., Stluka M. (2015): DIAKORP: Diachronní korpus, verze 6. Ústav Českého národního korpusu FF UK, , dostęp: 01.12.2021. Google Scholar

Lingea (kol.): Slovník českých synonym a antonym, , dostęp: 01.12.2021. Google Scholar

Machek V. (1971): Etymologický slovník jazyka českého. Praha. Google Scholar

Mirowicz A., Dulewicz I., Grek-Pabis I., Maryniak I. (1970): Wielki słownik rosyjsko-polski. Warszawa–Moskwa. Google Scholar

Niebrzegowska-Bartmińska S. (2020): Definiowanie i profilowanie pojęć w (etno)lingwistyce. Lublin. Google Scholar

Pala K., Všianský J. (2001): Slovník českých synonym. Praha. Google Scholar

Rejzek J. (2001): Český etymologický slovník. Voznice. Google Scholar

Siatkowski J., Basaj M. (1991): Słownik czesko-polski. Praha. Google Scholar

Sławski F. (1987): Podręczny słownik bułgarsko-polski. Warszawa. Google Scholar

Trávníček F. (1952): Slovník jazyka českého. Praha. Google Scholar

Urbańczyk S. (red.) (1953–1955): Słownik staropolski. T. I. „Pracownia Języka Staropolskiego Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie”, , dostęp: 01.12.2021. Google Scholar

Vidoeski B., Pjanka V., Topolinska Z. (1990): Makedonsko-polski i polsko-makedonski rečnik. Varšava–Skopje. Google Scholar

Vokabulář webový: webové hnízdo pramenů k poznání historické češtiny. Ústav pro jazyk český Akademie věd ČR, , dostęp: 01.12.2021. Google Scholar

Wierzbicka A. (1985): Lexicography and conceptual analysis. Ann Arbor. Google Scholar

Zaorálek J. (1963): Lidová rčení. Praha. Google Scholar

Żmigrodzki P. (red.) (2007–): Wielki słownik języka polskiego, , dostęp: 01.12.2021. Google Scholar

Download

PDF (Język Polski)

Published

2023-06-30

Cited by

Wójcik, A. (2023). On the ambivalence in evaluating the notion represented by the Czech lexeme chytrost. Prace Językoznawcze, 25(2), 213–229. https://doi.org/10.31648/pj.8923