To – polski operator struktury tematyczno-rematycznej. W poszukiwaniu uogólnienia jego funkcji i znaczenia

Magdalena Danielewiczowa

Uniwersytet Warszawski
https://orcid.org/0000-0003-1371-1867


Abstract

Artykuł, reprezentujący semantykę strukturalną, poświęcony jest znaczeniu to – polskiego operatora struktury tematyczno-rematycznej, który ma szeroki zakres użycia. Jednostka ta może występować w różnych typach wypowiedzeń: oznajmujących, pytających, rozkazujących i eksklamatywnych, a także w różnych miejscach tej samej struktury wypowiedzeniowej. Praktyka wyróżniania paru to tego rodzaju nie znajduje – zdaniem autorki – podstaw empirycznych ani teoretycznych. We wszystkich relewantnych kontekstach organizuje ono bowiem strukturę informacyjną wypowiedzi, wyznaczając jej podstawowy aspekt: niezbywalny dział między cechami tematycznymi i rematycznymi. Dział ten może być sygnalizowany czysto prozodycznie dzięki zastosowaniu antykadencji, może też być wzmocniony i dodatkowo skomentowany leksykalnie, właśnie za pomocą to. Jest ono metatekstowym komentarzem nadawcy na temat realizowanego właśnie aktu mowy. Ogół odpowiednich wystąpień operatora to da się objąć wspólną glosą semantyczną: ‘nie o kimś/czymś innym niż _ [wiesz, o czym mówię] nie co innego niż _’, zdającą sprawę z jego egocentrycznego, metatekstowego i indeksalnego charakteru.


Schlagworte:

semantyka, struktura tematyczno-rematyczna, antykadencja, komentarz metatekstowy


Bogusławski A. (1977): On the semantic structure of interrogative sentences. [W:] Salzburger Beiträge zur Linguistik. Akten der 2. Salzburger Frühlingstagung für Linguistik. Red. G. Drachman. Tübingen, s. 61–70. [Przedruk w: Bogusławski A. (1994): Sprawy słowa /Word Matters. Warszawa, s. 297–302].   Google Scholar

Bogusławski A. (1977a): Problems of the Thematic-Rhematic Structure of Sentences. Warszawa.   Google Scholar

Bogusławski A. (1979): Indirect questions: one interpretation or more. „Linguistica Silesiana” 3, s. 39–52.   Google Scholar

Bogusławski A. (1988): The problem of ifs vs. logical implication revisited. [W:] Semiotic Theory and Practice. Proceedings of the Third International Congress of the International Association for Semiotic Studies. Red. I. Melazzo, M. Herzfeld. Berlin, s. 81–88.
Crossref   Google Scholar

Bogusławski A. (1996): Jeszcze o delimitacji bilateralnych wielkości językowych. [W:] Symbolae Slavisticae. Dedykowane Pani Profesor Hannie Popowskiej-Taborskiej. Red. E. Feleszko. Warszawa, s. 47–56.   Google Scholar

Bogusławski A. (2002): To jest / ‚das ist‘ unteilbare Sprecheinheiten? Doch! Teil l. „Die Welt der Slaven“ XLVII/l, s. 131–154.   Google Scholar

Bogusławski A. (2002a): To jest / ‚das ist‘ unteilbare Sprecheinheiten? Doch! Teil 2. „Die Welt der Slaven“ XLVII /2, s. 251–274.   Google Scholar

Bogusławski A. (2021): Lingwistyczna teoria mowy. Preliminaria. Warszawa.
Crossref   Google Scholar

Bondaruk A. (2000): Zdania podmiotowe i dopełnieniowe ze słowem to w języku polskim. „Polonica” 20, s. 71–82.   Google Scholar

Citko B. (2016): Types of appositive relative clauses in Polish. „Studies in Polish Linguistics” 11(3), s. 85–110.   Google Scholar

Danielewiczowa M. (1996): O znaczeniu zdań pytajnych. Struktura tematyczno-rematyczna wypowiedzeń interrogatywnych. Warszawa.   Google Scholar

Danielewiczowa M. (2014): Struktura i znaczenie zdań eksklamatywnych. Na materiale współczesnej polszczyzny. Warszawa.   Google Scholar

Danielewiczowa M. (2015): The structure and Meaning of Exclamatives – Based on Examples from Modern Polish. „Issledovanija po slavjanskim jazykam” 20/1, s. 65–76.   Google Scholar

Danielewiczowa M. (2016): Dosięgnąć przedmiotu. Rzecz o Ferdynandzie de Saussurze. Warszawa.
Crossref   Google Scholar

Danielewiczowa M. (2016a): Semiologia Ferdynanda de Saussure’a w świetle Kursu językoznawstwa ogólnego i odnalezionych manuskryptów. [W:]: Myśli o języku, nauce i wartościach. Seria druga. Profesorowi Jackowi Jadackiemu w 70. rocznicę urodzin. Red.   Google Scholar

A. Brożek, A. Chybińska, M. Grygianiec, M. Tkaczyk. Warszawa, s. 139–149.   Google Scholar

Derwojedowa M., Kopcińska D. (2015): O tak zwanych podmiotach nienominalnych. „Poradnik Językowy” 2, s. 51–65.   Google Scholar

Grochowski M., Kisiel A., Żabowska M. (2014): Słownik gniazdowy partykuł polskich. Kraków.   Google Scholar

Hentschel G. (1998): Zu Status und Funktion von polnisch to (jest) I. [W:] Polen unter den Nachbarn. Polonistische und komparatistische Beiträge zum XII. Internationalen Slavistenkongreß in Krakau 1998. Red. H. Rothe, P. Thiergen. Köln, s. 1–27.   Google Scholar

Hentschel G. (1998): Zu Status und Funktion von polnisch to (jest) II: Kopula – Pronomen – Konjunktion – Partikel. „Prace Filologiczne” LXIII, s. 191–203.   Google Scholar

Hentschel G. (2001): On the perspectivisation of noun phrases in copula sentences, mainly in Polish: (Y) to (jest) X and similar phenomena. [W:] Studies on the Syntax and Semantics of Slavonic Languages. Papers in Honour of Andrzej Bogusławski on the Occasion of his 70th Birthday. „Studia Slavica Oldenburgensia” 9. Red. V.S. Chrakovskij, M. Grochowski,   Google Scholar

G. Hentschel. Oldenburg, s. 161–213.   Google Scholar

Huszcza R. (1974): Ze składni zdania w języku japońskim, koreańskim i polskim. „Studia Semiotyczne” 5, s. 173–182.   Google Scholar

Huszcza R. (1986): Wykładniki uwydatnionego rematu zdania w języku polskim, japońskim, angielskim i wietnamskim. „Prace Filologiczne” XXXIII, s. 325–336.   Google Scholar

Huszcza R. (1990): Tematyczno-rematyczna struktura zdania w językach różnych typów (Normalny podział tematyczno-rematyczny). [W:] Tekst w kontekście. Red. T. Dobrzyńska. Wrocław, s. 55–96.   Google Scholar

Huszcza R. (1991): Wykładniki uwydatnionego tematu zdania w języku polskim, japońskim, angielskim i wietnamskim. „Prace Filologiczne” XXXVI, s. 169–181.   Google Scholar

Huszcza R. (2000): Nie ma, żeby nie było – o segmentalnych wykładnikach tematyczno-rematycznej   Google Scholar

struktury zdania w polszczyźnie. „Poradnik Językowy” 8, s. 1–8.   Google Scholar

Linde-Usiekniewicz J. (2016a): Kłopoty z to. Na marginesie artykułu Magdaleny Derwojedowej i Doroty Kopcińskiej. „Poradnik Językowy” 8, s. 22–34.   Google Scholar

Linde-Usiekniewicz J. (2019): Wh+To Non-Restrictive Clauses in Polish and Related Phenomena. Part One. Wh vs. Wh-to Relative Clauses: An Overview 1. „Studies in Polish Linguistics” 14, 2019, issue 2, s. 81–99.
Crossref   Google Scholar

Linde-Usiekniewicz J. (2019): Wh+To Non-Restrictive Clauses in Polish and Related Phenomena. Part Two: Establishing the Role of to in Appositive Clauses, Adverbials and Interrogatives. „Studies in Polish Linguistics” 14, issue 3, s. 125–147.
Crossref   Google Scholar

Mendoza I. (2010): Relativsätze mit który to. „Wiener Slawistischer Almanach“ 65, s. 105–118.   Google Scholar

Narodowy Korpus Języka Polskiego. [Online: https://nkjp.pl]. NKJP   Google Scholar

Saussure F. de (2002): Kurs językoznawstwa ogólnego. Przekład K. Kasprzyk. Wstęp i przyp. K. Polański. Wyd. 3. Warszawa.   Google Scholar

Saussure F. de (2004): Szkice z językoznawstwa ogólnego. Przeklad, wstęp i red. nauk. M. Danielewiczowa. Warszawa.   Google Scholar

Topolińska Z. (1984): Składnia grupy imiennej. [W:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia. Red. Z. Topolińska. Warszawa, s. 301–389.   Google Scholar

Walusiak E. (2005): Partykuła to jako operator struktury tematyczno-rematycznej zdania. Opis właściwości składniowych i szyku. „Polonica” XXIV–XXV, s. 207–227.   Google Scholar

Wawrzyńczyk J. (1978): Połączenie który to. „Język Polski” 58, s. 157–158.   Google Scholar

Wiśniewski M. (1987): Formalnogramatyczny opis leksemów to. 1: Słowo to w funkcji rzeczownika lub przymiotnika. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia Polska” XXIX, (174), s. 27–42.   Google Scholar

Wiśniewski M. (1990): Formalnogramatyczny opis leksemów to. 2: Słowo to w funkcji spójnika, partykuły, czasownika niewłaściwego. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia Polska” XXXI, (192), s. 91–119.   Google Scholar

Żakiewicz W. (2004): Uwagi o konstrukcji który to. [W:] Zamknięte w języku. Studia językoznawcze. Red. H. Karaś. Warszawa, s. 30–34.   Google Scholar

Żmigrodzki P. (red.): Wielki słownik języka polskiego. [Online: https://wsjp.pl]. WSJP   Google Scholar

Norman B.Ju. (1998): O pridatocznych opriedielitielnych w polskom i russkom jazykach. [W:] Sławisticzeskij sbornik. W czestʹ 70-letija prof. P.A. Dmitrijewa. Ried.G.I. Safronowa, G.A. Lilicz. Sankt-Pietierburg, s. 103-110.   Google Scholar

Norman B.Ju. (2009): K razwitiju opriedielitielnych pridatocznych priedłożenijw sławianskich jazykach. [W:] Bulgaristica – Studia et Argumenta. Festschrift für Ruselina Nitsolova zum 65. Geburtstag. Hrsg. von Sigrun Comati. (Specimina Philologiae Slavicae.   Google Scholar

Bd. 151). München, s. 317–327.   Google Scholar


Veröffentlicht
2024-06-30

##plugins.themes.libcom.cytowania##

Danielewiczowa, M. . (2024). To – polski operator struktury tematyczno-rematycznej. W poszukiwaniu uogólnienia jego funkcji i znaczenia. Prace Językoznawcze, 26(2), 15–30. https://doi.org/10.31648/pj.10135

Magdalena Danielewiczowa 
Uniwersytet Warszawski
https://orcid.org/0000-0003-1371-1867