Fikcyjne nazwy własne w polskiej frazeologii
Abstract
Niniejszy artykuł, wpisujący się w nurt badań nad frazeologią i onomastyką, poświęcony został utartym połączeniom wyrazowym z fikcyjną nazwą własną jako komponentem leksykalnym. Analizie poddane zostały występujące w dawnej i współczesnej polszczyźnie frazeologizmy z nierzeczywistym członem onomastycznym reinterpretowanym etymologicznie, opartym na dowcipnej grze słów, wyzyskującym rozmaite skojarzenia znaczeniowe i brzmieniowe wyrazów. Okazuje się, iż cechą charakterystyczną opisywanej grupy frazeologizmów jest nietrwałość, większość bowiem historycznych jednostek wyrazowych w dzisiejszej mowie już nie występuje. Stan z przeszłości kontynuuje zaledwie kilka konstrukcji słownych, np. na święty Nigdy, pani Piasecka, pan Łopaciński, pojechać do Rygi. W tekście wskazano przyczyny językowej absencji opisywanych związków frazeologicznych (np. żartobliwe nacechowanie czy samo starzenie się słownictwa).
Schlagworte:
frazeologia, onomastyka, fikcyjna nazwa własna, polszczyzna współczesna i historycznaLiteraturhinweise
Bdyda E., Warda-Radys L. (2018): W żartach, ale na serio – odwołania do polskiej rzeczywistości politycznej w toponimii fikcyjnego kraju San Escobar. „Język Polski” 3, s. 49–64. Google Scholar
Buttler D. (1961): O dowcipie słowotwórczym. „Poradnik Językowy” 3, s. 112–132. Google Scholar
Buttler D. (1961a): O dowcipie słowotwórczym (dokończenie). „Poradnik Językowy” 7, s. 289–309. Google Scholar
Buttler D. (1968): Polski dowcip językowy. Warszawa. Google Scholar
Buttler D. (1989): Zapomniane frazeologizmy polskie XIX wieku. „Przegląd Humanistyczny” 8/9, s. 155–161. Google Scholar
Cieślikowa A. (2003): Ile pięt miał Achilles? Nazwy własne we frazeologizmach – trochę historii, trochę współczesności. [W:] Anabasis. Prace ofiarowane Profesor Krystynie Pisarkowej. Red. I. Bobrowski. Kraków, s. 61–66. Google Scholar
Dereń B. (2005): Pochodne nazw własnych w słowniku i w tekście. Opole. Google Scholar
Długosz K. (1993): Nazwy miejscowe w przysłowiach. [W:] Onomastyka literacka. Red. M. Biolik. Olsztyn, s. 253–258. Google Scholar
Jaracz M. (2003): O nazewnictwie geograficznym we frazeologii (na podstawie Nowej księgi przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich pod red. Julina Krzyżanowskiego). Rekonesans badawczy. [W:] Metodologia badań onomastycznych. Red. M. Biolik. Olsztyn, s. 447–456. Google Scholar
Jaracz M. (2003a): Stereotyp onimiczny w przysłowiach polskich. [W:] Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny. Red. M. Białoskórska, A. Belchnerowska. T. 2. Szczecin, s. 113–123. Google Scholar
Karłowicz J. (1879): Przyczynek do zbioru przysłów, piosenek, ucinków i przypowieści od nazw rodowych i miejscowych. Dodatek. „Dwutygodnik Naukowy poświęcony Archeologii, Historyi, Lingwistyce”, nr 17, s. 384–388. Google Scholar
Kłosińska K. (2016): Skąd się biorą frazeologizmy? Źródła frazeologizmów i mechanizmy frazeotwórcze. [W:] Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Geneza dawnych i nowych frazeologizmów polskich. Red. G. Dziamska-Lenart, J. Liberek. Poznań, s. 19–53. Google Scholar
Kosyl Cz. (1998): Nazwy własne w literaturze pięknej. [W:] Polskie nazwy własne. Encyklopedia. Red. E. Rzetelska-Feleszko. Warszawa–Kraków, s. 363–387. Google Scholar
Kosyl Cz. (2001): Nazwy osobowe. [W:] Współczesny język polski. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 431–445. Google Scholar
Krajewski L. (1993): Porównania z antroponimicznym komponentem. [W:] Onomastyka literacka. Red. M. Biolik. Olsztyn, s. 385–392. Google Scholar
Lewicki A.M., Pajdzińska A. (2001): Frazeologia. [W:] Współczesny język polski. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 315–333. Google Scholar
Lipiński T. (1855): Przysłowia i przypowieści od nazw panujących, , dostęp: 07.09.2023. Google Scholar
Łuc I. (2013): Nazwy własne w ponowoczesnych tekstach reklamowych. „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 13, s. 187–202. Google Scholar
Nowakowska A. (2010): Frazeologia a onomastyka, czyli frazeologia nazwoznawcza i onomastyka frazeologiczna. [W:] Nazwy własne a społeczeństwo. Red. R. Łobodzińska. T. 1. Łask, s. 97–106. Google Scholar
Nowakowska A., Tomczak L. (2003): Czy Zabłocki to Zabłocki? Nazwy własne w polskiej frazeologii. [W:] Metodologia badań onomastycznych. Red. M. Biolik. Olsztyn, s. 457–466. Google Scholar
Nowakowska A., Tomczak L. (2005): Funkcje nazw miejscowych w porównaniach frazeologicznych. [W:] Wyraz i zdanie w językach słowiańskich 5. Opis, konfrontacja, przekład. Red. M. Sarnowski, W. Wysoczański. Wrocław, s. 269–274. Google Scholar
Nowakowska A., Tomczak L. (2006): Jak daleko z Kołomyi do Grójca? Nazwy miejscowe w polskiej frazeologii. [W:] Onimizacja i apelatywizacja. Red. Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz. Białystok, s. 553–561. Google Scholar
Nowakowska A., Tomczak L. (2007): Nazwiska jako składniki syntaktyczne przysłów. „LingVaria”, nr 1, s. 135–143. Google Scholar
Piela A. (2015): Antroponimy jako komponenty związków frazeologicznych. [W:] „Język a Kultura”. T. 25: Struktura słowa a interpretacja świata. Red. M. Misiak, J. Kamieniecki. Wrocław, s. 73–88. Google Scholar
Piela A. (2023): Nearby Ukraine... Choronyms related to Ukraine in Polish phraseology. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”. T. 57. Red. E. Woźniak, A. Dymitrova. Łódź, s. 89–102. Google Scholar
Piela A. (2023a): Nazwy miejscowe Kresów Wschodnich w zapomnianej polskiej frazeologii. „Język Polski”, nr 3, s. 101–113. Google Scholar
Rospond S. (1974): O frazeologii nazewniczej. „Prace Filologiczne”. T. XXV, s. 469–476. Google Scholar
Rutkowski M. (2007): Nazwy własne w strukturze metafory i metonimii. Proces deonimizacji. Olsztyn. Google Scholar
Szerszunowicz J. (2006): Reinterpretacja komponentów onomastycznych frazeologizmów jako problem translatoryczny (na materiale wybranych języków europejskich). [W:] Wokół polszczyzny dawnej i obecnej. Red. B. Nowowiejski. Białystok, s. 379–386. Google Scholar
Treder J. (1988): Nazwy własne we frazeologii zachodniosłowiańskiej. „Gdańskie Studia Językoznawcze” IV, s. 131–159. Google Scholar
Walczak B. (1992): Staropolski dowcip onimiczny. „Prace Filologiczne”. T. XXXVII, s. 281–293. Google Scholar
Wysoczański W. (2006): Nazwy własne w porównaniach. Studium konfrontatywne frazeologii i paremii wybranych języków. [W:] Rozprawy Komisji Językowej XXXII. Red. J. Miodek, W. Wysoczański. Wrocław, s. 67–95. Google Scholar
Zaręba L. (1996): Frazeologia antroponimiczna związana z kulturą i tradycją narodową. Polsko-francuskie i francusko-polskie studium porównawcze. „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 30–42. Google Scholar
Zaręba L. (1996a): Frazeologia toponomastyczna związana z kulturą i tradycją narodową (polsko-francuskie i francusko-polskie studium porównawcze). „Poradnik Językowy”, z. 2, s. 40–49. Google Scholar
