Badanie empiryczne pola semantycznego polskiego czasownika modalnego musieć
Abstrakt
Artykuł opisuje empiryczne studium semantyki polskiego czasownika modalnego musieć. Czasownik musieć może wyrażać w języku polskim znaczenia zarówno rdzenne (deontyczne), jak i epistemiczne. Do pierwszej kategorii zalicza się znaczenia obowiązku i konieczności wystąpienia jakiegoś zdarzenia. Do drugiej – wyrażenie przekonania nadawcy, że dane zdarzenie istnieje bądź zaistniało. Autor tekstu podejmuje próbę kontekstowej dezambiguacji znaczeń wyrażanych przez polski czasownik musieć. W badaniu wykorzystano koncepcje wywodzące się z filozofii, które zaadaptowano do analizy autentycznych próbek języka zarejestrowanych w podkorpusie mówionym Narodowego Korpusu Języka Polskiego. W wyniku przeprowadzonej analizy ustalono tła
konwersacyjne, na podstawie ewaluacji których nadawca wyraża modalność epistemiczną
lub rdzenną, co w efekcie prowadzi do wyrażenia modalnej siły konieczności. Badanie
pokazuje, że jedno znaczenie modalne wynika z uwzględnienia kilku światów możliwych,
których ewaluacji dokonuje nadawca. Część z nich wynika z bezpośredniej sytuacji
wyrażonej przez nadawcę w sądzie logicznym. W wyniku ich ewaluacji powstaje znaczenie
rdzenne (deontyczne). Inne z kolei wynikają z tego, co nadawca myśli lub jaką ma opinię.
W efekcie powstaje znaczenie epistemiczne. Nie da się jednak wykluczyć, że prymarna
opinia nadawcy bywa oparta na ocenie sytuacji.
Słowa kluczowe:
conversational background, epistemic modality, root modality, semantic field of modal expressions, modality, contextual disambiguationBibliografia
Aikhenvald A.Y. (2004): Evidentiality. Oxford.
Crossref
Google Scholar
Bąk P. (1984): Gramatyka języka polskiego. Warszawa. Google Scholar
Boniecka B. (1999): Wykład o modalności. “Annales UMCS. Sectio FF” (17), pp. 7–29. Google Scholar
Bybee J., Perkins R., Pagliuca W. (1994): The Evolution of Grammar: Tense, Aspect, and Modality in the Languages of the World. Chicago–London. Google Scholar
Carnap R. (1956): Meaning and Necessity: A Study in Semantics and Modal Logic. Chicago. Google Scholar
Furdal A. (1977): Językoznawstwo otwarte. Opole. Google Scholar
Górski R.L., Łaziński M. (2012): Typologia tekstów Narodowego Korpusu Języka Polskiego. [In:] Narodowy Korpus Języka Polskiego. A. Przepiórkowski et al. (eds). Warszawa, pp. 13–23. Google Scholar
Grzegorczykowa R. (2010): Wprowadzenie do semantyki językoznawczej (4th ed.). Warszawa. Google Scholar
Hacqaurd V. (2006): Aspects of Modality. Cambridge, MA [a PhD dissertation]. Google Scholar
Hacqaurd V. (2010): On the event relativity of modal auxiliaries. “Natural language semantics” 18(1), pp. 79–114.
Crossref
Google Scholar
Hacqaurd V. (2011): Modality. [In:] Semantics. An International Handbook of Natural Language Meaning. Vol. 2. K. von Heusinger, C. Maienborn, P. Portner (eds). Berlin–Boston, pp. 1484–1515. Google Scholar
Hengeveld K. (2004): Illocution, Mood and Modality. [In:] Morphology: An International Handbook on Inflection and Word-formation. Vol. 2. G. Booij, C. Lehmann, J. Mugdan, S. Skopeteas (eds). Berlin, pp. 1190–1201.
Crossref
Google Scholar
Hintikka J. (1962): Knowledge and Belief. New York. Google Scholar
Jędrzejko E. (1987): Semantyka i składnia polskich czasowników deontycznych. Wrocław. Google Scholar
Jędrzejko E. (2001): Jeszcze o modalności z perspektywy badań języka i stylu tekstów artystycznych. [In:] Stylistyka a pragmatyka. B. Witosz (ed.). Katowice, pp. 82–96. Google Scholar
Jędrzejowski Ł. (2015): On Tensed Modals in Polish. [In:] Formal Approaches to Slavic Linguistics. The First Berkeley Meeting. Ann Arbor, pp. 122–142. Google Scholar
Johansson S. (2013): Modals and Semi-modals of Obligation in American English: Some Aspects of Developments from 1990 until the Present Day (2013). [In:] The Verb Phrase in English. Investigating Recent Language Change with Corpora. B. Aarts, J. Close, G. Leech, S. Wallis (eds). Cambridge, pp. 372–380.
Crossref
Google Scholar
Koseska-Toszewska W., Kotsyba N. (2008): What is Imperceptive Modality? “Cognitive Studies” 8, pp. 139–157. Google Scholar
Kratzer A. (1977): What ‘must’ and ‘can’ must and can mean. “Linguistics and Philosophy” 1(3), pp. 337–355.
Crossref
Google Scholar
Kratzer A. (1981): The Notional Category of Modality. [In:] Words, Worlds, and Contexts: New Approaches in Word Semantics. H.-J. Eikmeyer, H. Rieser (eds). Berlin, pp. 38–74.
Crossref
Google Scholar
Kratzer A. (1991): Modality. [In:] Semantics: An International Handbook of Contemporary Research. A. von Stechow, D. Wunderlich (eds). Berlin, pp. 639–650.
Crossref
Google Scholar
Kratzer A. (2012): Modals and Conditionals: New and Revised Perspectives. Oxford–New York.
Crossref
Google Scholar
Kripke S.A. (1963): Semantical considerations on modal logic. “Acta Philosophica Fennica” 16, pp. 83–94. Google Scholar
Laskowski R. (1999): Kategorie fleksyjne języka polskiego – charakterystyka funkcjonalna. [In:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel (eds). Warszawa, pp. 151–221. Google Scholar
Lewis D. (1973): Counterfactuals. Oxford–Malden, MA. Google Scholar
Ligara B. (1997): Polskie czasowniki modalne i ich francuskie ekwiwalenty tłumaczeniowe. Kraków. Google Scholar
Łapa R. (2021): Językoznawcze studia nad modalnością. Poznań. Google Scholar
Łaziński M. (2020): Wykłady o aspekcie polskiego czasownika. Warszawa.
Crossref
Google Scholar
Nauze F.D. (2008): Modality in Typological Perspective. Enschede. Google Scholar
Palmer F.R. (1986/2001): Mood and Modality. Second edition. Cambridge.
Crossref
Google Scholar
Pęzik P. (2012a). Język mówiony w NKJP. [In:] Narodowy Korpus Języka Polskiego. A. Przepiórkowski, et al. (eds.). Warszawa, pp. 37–47. Google Scholar
Pęzik P. (2012b): Wyszukiwarka PELCRA dla danych NKJP. [In:] Narodowy Korpus Języka Polskiego. A. Przepiórkowski, et al. (eds). Warszawa, pp. 253–279. Google Scholar
Portner P. (2009): Modality. Oxford–New York.
Crossref
Google Scholar
Pruss A.R. (2001): Possible Worlds: What They Are Good for and What They Are. Pittsburgh [a PhD dissertation]. Google Scholar
Przepiórkowski A., Bańko M., Górski R.L., Lewandowska-Tomaszczyk B. (eds) (2012): Narodowy Korpus Języka Polskiego. Warszawa. Google Scholar
Rozumko A. (2019): Modal Adverbs in English and Polish. A Functional Perspective. Białystok. Google Scholar
Rytel D. (1982): Leksykalne środki wyrażania modalności w języku czeskim i polskim. Wrocław. Google Scholar
Szymański L. (2015) On typologizing linguistic modality. [In:] The fifth international conference‘Language, Culture, and Society in Russian/English Studies’: The Proceedings. J. Roberts, E. Volodarskaya (eds). London, pp. 207–222. Google Scholar
Szymański L. (2019): Modal Auxiliaries and Aspect in Contemporary American English – A corpus-based study. Zielona Góra. Google Scholar
Szymański L. (2021a): A corpus-based analysis of the modal ‘can’ with the perfect in American English from a synchronic and diachronic perspective. “Studia Neophilologica” 93(3), pp. 287–313.
Crossref
Google Scholar
Szymański L. (2021b): Terminologia związana z tłem konwersacyjnym w opisie modalności językowej oraz propozycja jej przekładu na język polski. “Język Polski” 1, pp. 31–43.
Crossref
Google Scholar
Szymański L. (2022): The Furdalian concept of ‘open linguistics’ exemplified with an investigation into the semantic field of English possibility modals. “Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 78, pp. 237–258.
Crossref
Google Scholar
Szymański L. (2024): The ordering sources in the interpretation of English modals exemplified with English ‘must’. ”Studia Neophilologica” 96(2), pp. 464–482, https://doi.org/10.1080/00393274.2023.2299453.
Crossref
Google Scholar
Tabisz A. (2016): Modalność epistemiczna w ustnych wypowiedziach maturzystów. “Stylistyka” 25, pp. 429–443.
Crossref
Google Scholar
Van der Auwera J., Plungian V.A. (1998): Modality’s semantic map. “Linguistic Typology” 2(1), pp. 79–124.
Crossref
Google Scholar
Von Fintel K. (2006): Modality and Language. [In:] Encyclopedia of Philosophy. Second edition. D.M. Borchert (ed.). Detroit–New York. Google Scholar
Von Wright G.H. (1951): An Essay in Modal Logic. Amsterdam. Google Scholar
