Some remarks on the textbook Język polski. Podręcznik dla klasy trzeciej by Barbara Rafałowska – a contribution to research on the publications of the Committee for Polish Children in the USSR (1943–1946)
Tamara Graczykowska
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczyhttps://orcid.org/0000-0002-6715-363X
Abstract
The Committee for Polish Children in the USSR (Kompoldiet) was established in Moscow
following a political left-wing initiative and operated in the years 1943–1946. One of the
most important issues in its activities was to provide Polish institutions in the USSR
with school curricula, teaching materials, and textbooks. The aim of this article is to
discuss Barbara Rafałowska’s Język polski. Podręcznik dla klasy trzeciej published by
Kompoldiet in 1944 in terms of its ideological content and to analyse its linguistic design.
The textbook, together with other publications of the Committee (textbooks for learning
Polish, mathematics, geography, history, nature, or songbooks) will be part of a broader
study – Zesłańcza „edukacja”. Podręczniki dla polskich dzieci opracowane przez Komitet
ds. Dzieci Polskich w ZSRR w latach 1941–1946. Historia – ideologia – język. Examples
discussed in the article, excerpted from Rafałowska’s textbook, both the linguistic ones and
those related to ideological issues, show that the Kompoldiet publications are a valuable
and rich source of material, and their scrutiny and compilation will lead to extending the
knowledge on education in the USSR, especially during World War II, which is modest
at the moment but very much needed.
Keywords:
Committee for Polish Children, the USSR, textbooks, ideology, language, 1943–1946References
Afanas’ev P.O., Šapošnikov I.N. (1941): Učebnik russkogo âzyka. Č. II. 3-j i 4-j klassy. Dlâ načalʹnoj školy (Grammatika i pravopisanie). Moskva. Google Scholar
Balk H., Charszewska Z. (1940): Elementarz. Kijów–Lwów. Google Scholar
Boćkowski D. (1995): Jak pisklęta z gniazda. Dzieci polskie w ZSRR w okresie II wojny światowej. Warszawa–Wrocław. Google Scholar
Boćkowski D. (1999): Czas nadziei. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej w ZSRR i opieka nad nimi placówek polskich w latach 1940–1943. Warszawa. Google Scholar
Dombroski Cz. (1932): Ze słownictwa i gramatyki języka ludności polskiej na Białorusi Sowieckiej. Mińsk (przedruk: „Acta Baltico-Slavica” 2001–2002. T. XXVI, s. 195–272). Google Scholar
Dubisz S. (2013): Rozwój słownictwa polszczyzny ogólnej w jej najnowszych dziejach. [W:] 70 lat współczesnej polszczyzny. Zjawiska, procesy, tendencje. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Janowi Mazurowi. Red. A. Dunin-Dudkowska, A. Małyska. Lublin, s. 109–130. Google Scholar
Dubisz S. (2020): Najnowsze dzieje języka polskiego. Rozwój polszczyzny w latach 1918–2018. Warszawa. Google Scholar
Dzienis-Teodorczuk M. (2015): Pośród obcych. Deportowane, w latach 1940–1941, dzieci w sowieckich domach dziecka. [W:] Sybir. Doświadczenia – pamięć. Red. A. Głowacki. Białystok, s. 129–140. Google Scholar
Dzięgiel E., Czarnecka K., Kowalska D., Janushevska L. (2016): Polskojęzyczna prasa na Ukrainie Sowieckiej. Kraków. Google Scholar
Głowacki A. (1989): Przemieszczenie obywateli polskich w Związku Radzieckim w 1944 roku. „Acta Universitatis Lodzieniesis. Folia Historica” 32. Google Scholar
Głowacki A. (1998): Sowieci wobec Polaków na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej 1939–1941. Łódź. Google Scholar
Głowacki A. (2016): Problemy edukacji dzieci polskich zesłańców (1941–1946). „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1–2, s. 173–193. Google Scholar
Głowacki A. (2019): Na pomoc zesłańczej edukacji. Działalność wydawnicza Komitetu do spraw Dzieci Polskich w ZSRR (1943–1946). Łódź. Google Scholar
Głowacki A. (2022): W tajdze i stepie. O deportacjach obywateli polskich w głąb Związku Sowieckiego w latach 1940–1941. Białystok. Google Scholar
Graczykowska T. (2007a): Rusycyzmy i sowietyzmy we „Wspomnieniach” Wandy Wasilewskiej. „Linguistica Bidgostiana” IV, s. 158–170. Google Scholar
Graczykowska T. (2007b): Rusycyzmy i sowietyzmy w tekstach Tomasza Dąbala (przedstawiciela polskich komunistów przebywających w okresie międzywojennym w ZSRR). [W:] Język, historia, polityka. Red. E. Laskowska, M. Jaracz. Bydgoszcz, s. 39–51. Google Scholar
Graczykowska T. (2018): Słownictwo „Trybuny Radzieckiej” wydawanej w Moskwie w latach 1927–1938. Bydgoszcz. Google Scholar
Grek-Pabisowa I., Ostrówka M., Biesiadowska-Magdziarz B. (2008): Język polski na Białorusi. Polszczyzna pisana. Warszawa. Google Scholar
Hryciuk G. (2023): Przesiedleńcy. Wielka epopeja Polaków, 1944–1946. Kraków. Google Scholar
Jodłowski S. (1979): Losy polskiej ortografii. Warszawa. Google Scholar
Kaniewska A. (2015): Polskie szkolnictwo w Ałtajskim Kraju w latach 1940–1946. Zarys problemu. [W:] Sybir. Doświadczenia – pamięć. Red. A. Głowacki. Białystok, s. 145–156. Google Scholar
Karaś H. (1996): Rusycyzmy słownikowe w polszczyźnie okresu zaborów. Warszawa. Google Scholar
Karcevskij S.I. (1923): Âzyk, vojna i revolûciâ. Berlin. Google Scholar
Kaszewska S. (1944): Geografja Polski. Moskwa. Google Scholar
Komunikat Komitetu Ortograficznego P.A.U. (1936). „Język Polski” 21, s. 78–81. Google Scholar
Kowalczyk W. (2007): Moje sybirackie dzieciństwo. [W:] „Na bocznicy czekały na nas bydlęce wagony”. Wspomnienia sybiraków. Oprac. G. Jenczelewska-Stolarczyk. Wrocław, s. 85–95. Google Scholar
Kowalska E. (1998): Przeżyć i wrócić! Polscy zesłańcy lat 1940–1941 w ZSRR i ich losy do roku 1946. Warszawa. Google Scholar
Krasnowolski A. (1919): Najpospolitsze błędy językowe, zdarzające się w mowie i piśmie polskim. Warszawa. Google Scholar
Królikowski Ł. (2008): Skradzione dzieciństwo. Polskie dzieci na tułaczym szlaku 1939–1950. Kraków. Google Scholar
Kryńska E.J. (2022): Deportacje i zniewolenie polskich dzieci wywiezionych w głąb Związku Sowieckiego w latach 1939–1941. [W:] Dziecko w historii – między godnością a zniewoleniem. T. 2: Godność jako źródło naszego człowieczeństwa. Red. E.J. Kryńska i in. Google Scholar
Białystok, s. 67–93. Google Scholar
Kurzowa Z. (1993): Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w. Warszawa–Kraków. Google Scholar
Ladorucka L. (2019): Komitet do spraw Dzieci polskich w ZSRR w latach 1943–1946. [W:] W drodze do władzy. Struktury komunistyczne realizujące politykę Rosji Sowieckiej i ZSRS wobec Polski (1917–1945). Red. E. Kowalczyk, K. Rokicki. Warszawa, s. 433–445. Google Scholar
Marszałek M. (2006): Słownictwo wydawnictw książkowych drukowanych na Radzieckiej Litwie. Opis dyferencjalny. Bydgoszcz. Google Scholar
Materialy po organizacji učreždenij dla pol’skih detej w SSSR. Moskva 1943. Google Scholar
Mazurkiewicz A. (1994): Czerwony buran. Z Kurpiowszczyzny przez Kazachstan nad morze. Kraków. Google Scholar
Mędelska J. (2000): Język polskiej prasy wileńskiej (1945–1979). T. 2. Lata 1945–1959. Bydgoszcz. Google Scholar
Mędelska J. (2001): Język polskiej prasy wileńskiej (1945–1979). T. 3. Lata 1960–1979. Cz. 1: Fonetyka, słowotwórstwo, fleksja, składnia. Bydgoszcz. Google Scholar
Mędelska J. (2004): Język polskiej prasy wileńskiej (1945–1979). T. 3. Lata 1960–1979. Cz. 2: Słownictwo, wyrazy. Bydgoszcz. Google Scholar
Mil H. (2007): Moja syberyjska droga. [W:] „Na bocznicy czekały na nas bydlęce wagony”. Wspomnienia sybiraków. Oprac. G. Jenczelewska-Stolarczyk. Wrocław, s. 43–55. Google Scholar
Nowak R.K. (2019): Związek Patriotów Polskich w służbie Sowietów. [W:] W drodze do władzy. Struktury komunistyczne realizujące politykę Rosji Sowieckiej i ZSRS wobec Polski (1917–1945). Red. E. Kowalczyk, K. Rokicki. Warszawa, s. 399–431. Google Scholar
Ostaszewska D. (1996): Wpływy rosyjskie i ukraińskie. [W:] Język polski czasu drugiej wojny światowej (1939–1945). Red. I. Bajerowa. Warszawa, s. 271–281. Google Scholar
Pankowski Cz. (1986): Powojenne słowniki a współczesna polszczyzna. [W:] Współczesna polszczyzna. Wybór zagadnień. Red. H. Kurkowska. Warszawa, s. 261–262. Google Scholar
Pihan A. (1999): Warstwa nowej leksyki we wspomnieniach Sybiraków z lat 1939–1945. [W:] Poznańskie Spotkania Językoznawcze. Red. Z. Krążyńska, Z. Zagórski. T. 5. Poznań, s. 117–124. Google Scholar
Pisarkowa K. (1984): Historia składni języka polskiego. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź. Google Scholar
Plan godzin lekcyjnych dla V, VI i VII klasy niepełnej średniej szkoły dla dzieci polskich w ZSRR na rok szkolny 1943/44 (1943). Moskwa. Google Scholar
Program szkoły początkowej dla polskich dzieci w ZSRR. Kl. I–IV. Język polski (1943). Moskwa Google Scholar
Theiss W. (2012): Sieroctwo wojenne polskich dzieci (1939–1945). Zarys problematyki. „Przegląd Pedagogiczny” 1, s. 79–95. Google Scholar
Trela E. (1983): Edukacja dzieci polskich w Związku Radzieckim w latach 1941–1946. Warszawa. Google Scholar
Trela-Mazur E. (1992): Losy Polaków i dzieci polskich w ZSRR w latach 1941–1946 (z uwzględnieniem repatriacji). [W:] Mniejszości polskie i Polonia w ZSRR. Red. H. Kubiak, T. Paleczny, J. Rokicki, M. Wawrykiewicz. Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 274–286. Google Scholar
Wilczewska K. (1966): Czasowniki zwrotne we współczesnej polszczyźnie. Toruń. Google Scholar
Wojtasik K. (2006). Wspomnienia Janiny Pekajewicz. [W:] Deportacje Polaków z Kresów Wschodnich na Sybir. Red. Cz. Kucharska, Z. Popławski. Piła, s. 135–143. Google Scholar
Wróbel-Lipowa K. (2010): Edukacja dzieci polskich w Związku Radzieckim w okresie drugiej wojny światowej. [W:] Edukacja w warunkach zniewolenia i autonomii (1945–2009). Red. E. Gorloff, R. Grzybowski, A. Kołakowski. Kraków, s. 15–28. Google Scholar
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
https://orcid.org/0000-0002-6715-363X
