Final labial-palatal consonants. Reminiscences inspired by (ortho)graphic forms in a Polish-Russian dictionary from the late 19th c.
Jolanta Mędelska
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w BydgoszczyAbstract
Lexis with a final labial-palatal consonant was excerpted from a Polish-Russian and
Russian-Polish dictionary published in Warsaw in the 1870s. The set contains about
80 units attested by about 230 occurrences. These are mainly nouns of the gołąb’ or kotew’
type, as well as numerals ośm’ and siedm’ and a few imperative forms, e.g. mów’. The study
found that there is chaos characteristic of the 19th c. in the diacritization of final consonants.
This issue – despite the hardening of the relevant consonants in the pronunciation of the
majority of educated speakers of Polish – was finally regulated as late as in the 1890s.
The Polish-Russian part of the dictionary seems to reflect the theoretical norm, the Russian-
Polish part – the usage, i.e. the abandonment of diacritization, disrupted by the awareness
of the existence of rules imposing the use of redundant diacriticized letters.
Keywords:
19th c. Polish language, final labial-palatal consonants, diacritizationReferences
Amszejewicz M. (1859): Dykcjonarz zawierający wyrazy i wyrażenia obcych języków polskiemu przyswojone […]. Warszawa. Google Scholar
Bajerowa I. (1964): Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku. Wrocław–Warszawa–Kraków. Google Scholar
Bajerowa I. (1964a): Współczesna Mickiewiczowi norma teoretyczna. „Pamiętnik Literacki” LV, 1, s. 157–181. Google Scholar
Bajerowa I. (1979): Normalizacja polskiej ortografii w XIX wieku. [W:] Opuscula Polono-Slavica. Red. J. Safarewicz, S. Urbańczyk, K. Rymut, M. Kucała. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, s. 39–46. Google Scholar
Bajerowa I. (1996): Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja. T. I: Ortografia, fonologia z fonetyką, morfonologia. Katowice. Google Scholar
Baudouin de Courtenay J.N. (1974): Kilka wypadków działania analogii w deklinacji polskiej. [W:] tegoż: Dzieła wybrane. T. I. Red. P. Zwoliński. Warszawa, s. 176–248. Google Scholar
Brodziński K. (1830): O łagodzeniu języka. [W:] Rozprawy i wnioski o ortografii polskiej przez Deputację od Król. Towarzystwa Warsz. Przyjaciół Nauk wyznaczoną. Warszawa, s. 334–431. Google Scholar
Brückner A. (1960): Dzieje języka polskiego. Wrocław–Kraków. Google Scholar
Daukantas S. (1850–1856/1993–1996): Didysis lenkų-lietuvių kalbų žodynas. T. I–III. Vilnius. Google Scholar
Dejna K. (1993): Dialekty polskie. Wrocław. Google Scholar
Długosz-Kurczabowa K., Dubisz S. (1998): Gramatyka historyczna języka polskiego. Podręcznik dla studentów polonistyki. Warszawa. Google Scholar
Hrabec S. (1959): Różnice językowe między rękopisami a drukami Mickiewiczowskimi. [W:] O języku Adama Mickiewicza. Studia. Red. Z. Klemensiewicz. Wrocław, s. 11–53. Google Scholar
Jerzykowski A. (1885): Słownik ortograficzny z dodatkiem niepolskich wyrazów i wyrażeń. Poznań. Google Scholar
Jodłowski S. (1979): Losy polskiej ortografii. Warszawa. Google Scholar
Just A. (2014): Klucz do języka polskiego Jeremiasza Rotera: pierwsza gramatyka język polskiego na Śląsku. „Poradnik Językowy” 10, s. 82–89. Google Scholar
Klemensiewicz Z. (1961/1985): Historia języka polskiego. Cz. II: Doba średniopolska (od początków XVI wieku do ósmego dziesięciolecia XVIII wieku). Cz. III: Doba nowopolska (od ósmego dziesięciolecia XVIII wieku do r. 1939). Warszawa. Google Scholar
Kopczyński O. (1784): Grammatyka dla szkół narodowych na klassę II […]. Kraków Google Scholar
Kopczyński O. (1808): Poprawa błędów w ustney i pisaney mowie polskiey. Warszawa. Google Scholar
Kopczyński O. (1817): Gramatyka języka polskiego [dzieło pozgonne]. Warszawa. Google Scholar
Kryński A.A. (1882): O pisowni polskiej wraz z objaśnieniem niektórych form językowych. Warszawa. Google Scholar
Kryński A.A. (1903): Gramatyka języka polskiego. Wydanie trzecie. Poprawione i powiększone. Warszawa. Google Scholar
Kryński A.A. (1910): Prawidła pisowni polskiej. Lwów. Google Scholar
Kula E. (2010): Główny Instytut Pedagogiczny w Sankt Petersburgu (1828–1859) i jego rola w kształceniu nauczycieli dla szkół Królestwa Polskiego. „Rozprawy z Dziejów Oświaty” XLVIII, s. 25–71. Google Scholar
Kurzowa Z. (1972): Studia nad językiem filomatów i filaretów (fonetyka, fleksja, składnia). Warszawa. Google Scholar
Łazowski D.E. (1848): Gramatyka języka polskiego. Kraków. Google Scholar
Małecki A. (1863): Gramatyka języka polskiego większa […]. Lwów. Google Scholar
Małecki A. (1886): Gramatyka języka polskiego szkolna. Wyd. 7. Lwów. Google Scholar
Mędelska J. (2019): Wertując słownik rosyjsko-polski P. Dubrowskiego (uwagi o XIX-wiecznym warsztacie leksykograficznym i o wizerunku ówczesnej polszczyzny). „Slavia Orientalis” LXVIII, 4, s. 699–719. Google Scholar
Mędelska J. (2020): XIX-wieczne ciekawostki leksykalne w słowniku rosyjsko-polskim Piotra Dubrowskiego. [W:] Wokół pewnego cytatu. Zbiór artykułów. Red. K. Wojan. Warszawa, s. 263–294. Google Scholar
Mędelska J. (2020a): O XIX-wiecznej polszczyźnie literackiej odzwierciedlonej w „Słowniku rosyjsko-polskim” Dubrowskiego. Ortografia i refleksy fonetyki. [W:] Verba multiplica, veritas una. Prace dedykowane Profesor Alicji Pihan-Kijasowej. T. I. Red. T. Lisowski, P. Michalska-Górecka, J. Migdał, A. Piotrowska-Wojaczyk, A. Sieradzki. Poznań, s. 373–404. Google Scholar
Mroziński J. (1822): Pierwsze zasady gramatyki języka polskiego. Warszawa. Google Scholar
Muczkowski J. (1860): Gramatyka języka polskiego. 4. Wyd. Petersburg. Google Scholar
Nitsch K. (1958): Dialekty języka polskiego. [W:] tegoż: Wybór pism polonistycznych. T. IV: Pisma dialektologiczne. Wrocław–Kraków. Google Scholar
Ożyński B. (1883): Skarbiec odkryty bogactwa, piękności i wszystkich prawideł zasadniczych mowy i pisowni polskiej. Kraków. Google Scholar
Passendorfer A. (1911): Słownik ortograficzny. Na podstawie uchwał Akademii Umiejętności. Warszawa. Google Scholar
Polański E. (2004): Reformy ortografii polskiej – wczoraj, dziś, jutro. „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LX, s. 29–46. Google Scholar
Reichan J. (1975): Zmiany we fleksji rzeczowników męskich zakończonych pierwotnie na spółgłoski wargowe palatalne: w języku polskim na tle słowiańskim. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk. Google Scholar
Ropelewski S. (1843): Słownik francuzko-polski polsko-francuzki. T. I–III. Berlin. Google Scholar
Roter J. (1616): Schlüffel zur polnischen und teutschen Sprach […] / Klucz do polskiego i niemieckiego języka […]. Wrocław. Google Scholar
Rozprawy i wnioski o ortografii polskiej przez Deputację od Król. Towarzystwa Warsz.Przyjaciół Nauk wyznaczoną (1830). Warszawa. Google Scholar
Rykaczewski E. (1866): Słownik języka polskiego podług Lindego i innych nowszych źródeł wypracowany. T. I–II. Berlin. Google Scholar
Siekierska K. (1974): Język Wojciecha Stanisława Chrościńskiego. Studium mazowieckiej polszczyzny z przełomu XVII i XVIII wieku. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk. Google Scholar
Sochański E. (1861): Brzmienie głosek polskich i pisownia polska. Kraków. Google Scholar
Stieber Z. (1966): Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego. Warszawa. Google Scholar
Suchecki H. (1849): Zwięzła nauka języka polskiego dla uczącej się młodzi. Lwów. Google Scholar
Trotz M.A. (1764): Nowy dykcyonarz to iest Mownik polsko-niemiecko-francuski […]. T. III. Lipsk. Google Scholar
Trypućko J. (1955): Język Władysława Syrokomli (Ludwika Kondratowicza). Przyczynek do dziejów polskiego języka literackiego w wieku XIX. T. I. Uppsala. Google Scholar
Trypućko J. (1969): O języku Wspomnień dzieciństwa Franciszka Mickiewicza. „Acta Universitatis Upsaliensis. Studia Slavica Upsaliensia” 7. Google Scholar
Urbańczyk S. (1955): Rozwój ortografii polskiej. „Język Polski” XXXV, s. 81–93. Google Scholar
Wawrzyńczyk J. (1995): Piotr Dubrowski i jego „Dokładny słownik języka ruskiego i polskiego” z 1877 roku. „Opuscula Polonica et Russica” III, s. 95–99. Google Scholar
Woyna J.K. (1690): Compendiosa linguae Polonicae Institutio in gratiam exterorum, qui recte ac facile linguam polonicam addiscere cupiunt. Gdańsk. Google Scholar
Zawadzka M. (2015): Compendiosa linguae Polonicae institutio Jana Karola Woyny. Pierwsza gramatyka języka polskiego autorstwa Polaka. „Poradnik Językowy” 6, s. 99–104. Google Scholar
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.