Palatalne spółgłoski wargowe w wygłosie. Reminiscencje pod wpływem postaci (orto)graficznych w słowniku języka polskiego i rosyjskiego z końca XIX w.
Jolanta Mędelska
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w BydgoszczyАннотация
Ze słownika polsko-rosyjskiego i rosyjsko-polskiego wydanego w Warszawie w latach
70. XIX w. wyekscerpowano leksykę kończącą się na spółgłoskę wargową niegdyś miękką.
Ekscerpt zawiera ok. 80 jednostek poświadczonych ok. 230 wystąpieniami. Są to głównie
rzeczowniki typu gołąb’ lub kotew’, a także liczebniki ośm’ i siedm’ oraz kilka rozkaźników,
np. mów’. W zakresie kreskowania liter wygłosowych stwierdzono chaos charakterystyczny
dla XIX w., w którym kwestia ta – mimo stwardnienia odpowiednich spółgłosek w wymowie
większości wykształconych użytkowników polszczyzny – doczekała się ostatecznej regulacji
dopiero w latach 90. Część polsko-rosyjska zdaje się odzwierciedlać stan normy teoretycznej,
część rosyjsko-polska – stan w uzusie, czyli porzucanie kreskowania, zakłócane przez
świadomość istnienia reguł narzucających używanie zbędnych liter diakrytyzowanych.
Ключевые слова:
polszczyzna XIX-wieczna, miękkie wargowe w wygłosie, kreskowanieБиблиографические ссылки
Amszejewicz M. (1859): Dykcjonarz zawierający wyrazy i wyrażenia obcych języków polskiemu przyswojone […]. Warszawa. Google Scholar
Bajerowa I. (1964): Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku. Wrocław–Warszawa–Kraków. Google Scholar
Bajerowa I. (1964a): Współczesna Mickiewiczowi norma teoretyczna. „Pamiętnik Literacki” LV, 1, s. 157–181. Google Scholar
Bajerowa I. (1979): Normalizacja polskiej ortografii w XIX wieku. [W:] Opuscula Polono-Slavica. Red. J. Safarewicz, S. Urbańczyk, K. Rymut, M. Kucała. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, s. 39–46. Google Scholar
Bajerowa I. (1996): Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja. T. I: Ortografia, fonologia z fonetyką, morfonologia. Katowice. Google Scholar
Baudouin de Courtenay J.N. (1974): Kilka wypadków działania analogii w deklinacji polskiej. [W:] tegoż: Dzieła wybrane. T. I. Red. P. Zwoliński. Warszawa, s. 176–248. Google Scholar
Brodziński K. (1830): O łagodzeniu języka. [W:] Rozprawy i wnioski o ortografii polskiej przez Deputację od Król. Towarzystwa Warsz. Przyjaciół Nauk wyznaczoną. Warszawa, s. 334–431. Google Scholar
Brückner A. (1960): Dzieje języka polskiego. Wrocław–Kraków. Google Scholar
Daukantas S. (1850–1856/1993–1996): Didysis lenkų-lietuvių kalbų žodynas. T. I–III. Vilnius. Google Scholar
Dejna K. (1993): Dialekty polskie. Wrocław. Google Scholar
Długosz-Kurczabowa K., Dubisz S. (1998): Gramatyka historyczna języka polskiego. Podręcznik dla studentów polonistyki. Warszawa. Google Scholar
Hrabec S. (1959): Różnice językowe między rękopisami a drukami Mickiewiczowskimi. [W:] O języku Adama Mickiewicza. Studia. Red. Z. Klemensiewicz. Wrocław, s. 11–53. Google Scholar
Jerzykowski A. (1885): Słownik ortograficzny z dodatkiem niepolskich wyrazów i wyrażeń. Poznań. Google Scholar
Jodłowski S. (1979): Losy polskiej ortografii. Warszawa. Google Scholar
Just A. (2014): Klucz do języka polskiego Jeremiasza Rotera: pierwsza gramatyka język polskiego na Śląsku. „Poradnik Językowy” 10, s. 82–89. Google Scholar
Klemensiewicz Z. (1961/1985): Historia języka polskiego. Cz. II: Doba średniopolska (od początków XVI wieku do ósmego dziesięciolecia XVIII wieku). Cz. III: Doba nowopolska (od ósmego dziesięciolecia XVIII wieku do r. 1939). Warszawa. Google Scholar
Kopczyński O. (1784): Grammatyka dla szkół narodowych na klassę II […]. Kraków Google Scholar
Kopczyński O. (1808): Poprawa błędów w ustney i pisaney mowie polskiey. Warszawa. Google Scholar
Kopczyński O. (1817): Gramatyka języka polskiego [dzieło pozgonne]. Warszawa. Google Scholar
Kryński A.A. (1882): O pisowni polskiej wraz z objaśnieniem niektórych form językowych. Warszawa. Google Scholar
Kryński A.A. (1903): Gramatyka języka polskiego. Wydanie trzecie. Poprawione i powiększone. Warszawa. Google Scholar
Kryński A.A. (1910): Prawidła pisowni polskiej. Lwów. Google Scholar
Kula E. (2010): Główny Instytut Pedagogiczny w Sankt Petersburgu (1828–1859) i jego rola w kształceniu nauczycieli dla szkół Królestwa Polskiego. „Rozprawy z Dziejów Oświaty” XLVIII, s. 25–71. Google Scholar
Kurzowa Z. (1972): Studia nad językiem filomatów i filaretów (fonetyka, fleksja, składnia). Warszawa. Google Scholar
Łazowski D.E. (1848): Gramatyka języka polskiego. Kraków. Google Scholar
Małecki A. (1863): Gramatyka języka polskiego większa […]. Lwów. Google Scholar
Małecki A. (1886): Gramatyka języka polskiego szkolna. Wyd. 7. Lwów. Google Scholar
Mędelska J. (2019): Wertując słownik rosyjsko-polski P. Dubrowskiego (uwagi o XIX-wiecznym warsztacie leksykograficznym i o wizerunku ówczesnej polszczyzny). „Slavia Orientalis” LXVIII, 4, s. 699–719. Google Scholar
Mędelska J. (2020): XIX-wieczne ciekawostki leksykalne w słowniku rosyjsko-polskim Piotra Dubrowskiego. [W:] Wokół pewnego cytatu. Zbiór artykułów. Red. K. Wojan. Warszawa, s. 263–294. Google Scholar
Mędelska J. (2020a): O XIX-wiecznej polszczyźnie literackiej odzwierciedlonej w „Słowniku rosyjsko-polskim” Dubrowskiego. Ortografia i refleksy fonetyki. [W:] Verba multiplica, veritas una. Prace dedykowane Profesor Alicji Pihan-Kijasowej. T. I. Red. T. Lisowski, P. Michalska-Górecka, J. Migdał, A. Piotrowska-Wojaczyk, A. Sieradzki. Poznań, s. 373–404. Google Scholar
Mroziński J. (1822): Pierwsze zasady gramatyki języka polskiego. Warszawa. Google Scholar
Muczkowski J. (1860): Gramatyka języka polskiego. 4. Wyd. Petersburg. Google Scholar
Nitsch K. (1958): Dialekty języka polskiego. [W:] tegoż: Wybór pism polonistycznych. T. IV: Pisma dialektologiczne. Wrocław–Kraków. Google Scholar
Ożyński B. (1883): Skarbiec odkryty bogactwa, piękności i wszystkich prawideł zasadniczych mowy i pisowni polskiej. Kraków. Google Scholar
Passendorfer A. (1911): Słownik ortograficzny. Na podstawie uchwał Akademii Umiejętności. Warszawa. Google Scholar
Polański E. (2004): Reformy ortografii polskiej – wczoraj, dziś, jutro. „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LX, s. 29–46. Google Scholar
Reichan J. (1975): Zmiany we fleksji rzeczowników męskich zakończonych pierwotnie na spółgłoski wargowe palatalne: w języku polskim na tle słowiańskim. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk. Google Scholar
Ropelewski S. (1843): Słownik francuzko-polski polsko-francuzki. T. I–III. Berlin. Google Scholar
Roter J. (1616): Schlüffel zur polnischen und teutschen Sprach […] / Klucz do polskiego i niemieckiego języka […]. Wrocław. Google Scholar
Rozprawy i wnioski o ortografii polskiej przez Deputację od Król. Towarzystwa Warsz.Przyjaciół Nauk wyznaczoną (1830). Warszawa. Google Scholar
Rykaczewski E. (1866): Słownik języka polskiego podług Lindego i innych nowszych źródeł wypracowany. T. I–II. Berlin. Google Scholar
Siekierska K. (1974): Język Wojciecha Stanisława Chrościńskiego. Studium mazowieckiej polszczyzny z przełomu XVII i XVIII wieku. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk. Google Scholar
Sochański E. (1861): Brzmienie głosek polskich i pisownia polska. Kraków. Google Scholar
Stieber Z. (1966): Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego. Warszawa. Google Scholar
Suchecki H. (1849): Zwięzła nauka języka polskiego dla uczącej się młodzi. Lwów. Google Scholar
Trotz M.A. (1764): Nowy dykcyonarz to iest Mownik polsko-niemiecko-francuski […]. T. III. Lipsk. Google Scholar
Trypućko J. (1955): Język Władysława Syrokomli (Ludwika Kondratowicza). Przyczynek do dziejów polskiego języka literackiego w wieku XIX. T. I. Uppsala. Google Scholar
Trypućko J. (1969): O języku Wspomnień dzieciństwa Franciszka Mickiewicza. „Acta Universitatis Upsaliensis. Studia Slavica Upsaliensia” 7. Google Scholar
Urbańczyk S. (1955): Rozwój ortografii polskiej. „Język Polski” XXXV, s. 81–93. Google Scholar
Wawrzyńczyk J. (1995): Piotr Dubrowski i jego „Dokładny słownik języka ruskiego i polskiego” z 1877 roku. „Opuscula Polonica et Russica” III, s. 95–99. Google Scholar
Woyna J.K. (1690): Compendiosa linguae Polonicae Institutio in gratiam exterorum, qui recte ac facile linguam polonicam addiscere cupiunt. Gdańsk. Google Scholar
Zawadzka M. (2015): Compendiosa linguae Polonicae institutio Jana Karola Woyny. Pierwsza gramatyka języka polskiego autorstwa Polaka. „Poradnik Językowy” 6, s. 99–104. Google Scholar
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy