Final labial-palatal consonants. Reminiscences inspired by (ortho)graphic forms in a Polish-Russian dictionary from the late 19th c.

Jolanta Mędelska

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy


Abstract

Lexis with a final labial-palatal consonant was excerpted from a Polish-Russian and
Russian-Polish dictionary published in Warsaw in the 1870s. The set contains about
80 units attested by about 230 occurrences. These are mainly nouns of the gołąb’ or kotew’
type, as well as numerals ośm’ and siedm’ and a few imperative forms, e.g. mów’. The study
found that there is chaos characteristic of the 19th c. in the diacritization of final consonants.
This issue – despite the hardening of the relevant consonants in the pronunciation of the
majority of educated speakers of Polish – was finally regulated as late as in the 1890s.
The Polish-Russian part of the dictionary seems to reflect the theoretical norm, the Russian-
Polish part – the usage, i.e. the abandonment of diacritization, disrupted by the awareness
of the existence of rules imposing the use of redundant diacriticized letters.


Keywords:

19th c. Polish language, final labial-palatal consonants, diacritization


Amszejewicz M. (1859): Dykcjonarz zawierający wyrazy i wyrażenia obcych języków polskiemu przyswojone […]. Warszawa.   Google Scholar

Bajerowa I. (1964): Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku. Wrocław–Warszawa–Kraków.   Google Scholar

Bajerowa I. (1964a): Współczesna Mickiewiczowi norma teoretyczna. „Pamiętnik Literacki” LV, 1, s. 157–181.   Google Scholar

Bajerowa I. (1979): Normalizacja polskiej ortografii w XIX wieku. [W:] Opuscula Polono-Slavica. Red. J. Safarewicz, S. Urbańczyk, K. Rymut, M. Kucała. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, s. 39–46.   Google Scholar

Bajerowa I. (1996): Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja. T. I: Ortografia, fonologia z fonetyką, morfonologia. Katowice.   Google Scholar

Baudouin de Courtenay J.N. (1974): Kilka wypadków działania analogii w deklinacji polskiej. [W:] tegoż: Dzieła wybrane. T. I. Red. P. Zwoliński. Warszawa, s. 176–248.   Google Scholar

Brodziński K. (1830): O łagodzeniu języka. [W:] Rozprawy i wnioski o ortografii polskiej przez Deputację od Król. Towarzystwa Warsz. Przyjaciół Nauk wyznaczoną. Warszawa, s. 334–431.   Google Scholar

Brückner A. (1960): Dzieje języka polskiego. Wrocław–Kraków.   Google Scholar

Daukantas S. (1850–1856/1993–1996): Didysis lenkų-lietuvių kalbų žodynas. T. I–III. Vilnius.   Google Scholar

Dejna K. (1993): Dialekty polskie. Wrocław.   Google Scholar

Długosz-Kurczabowa K., Dubisz S. (1998): Gramatyka historyczna języka polskiego. Podręcznik dla studentów polonistyki. Warszawa.   Google Scholar

Hrabec S. (1959): Różnice językowe między rękopisami a drukami Mickiewiczowskimi. [W:] O języku Adama Mickiewicza. Studia. Red. Z. Klemensiewicz. Wrocław, s. 11–53.   Google Scholar

Jerzykowski A. (1885): Słownik ortograficzny z dodatkiem niepolskich wyrazów i wyrażeń. Poznań.   Google Scholar

Jodłowski S. (1979): Losy polskiej ortografii. Warszawa.   Google Scholar

Just A. (2014): Klucz do języka polskiego Jeremiasza Rotera: pierwsza gramatyka język polskiego na Śląsku. „Poradnik Językowy” 10, s. 82–89.   Google Scholar

Klemensiewicz Z. (1961/1985): Historia języka polskiego. Cz. II: Doba średniopolska (od początków XVI wieku do ósmego dziesięciolecia XVIII wieku). Cz. III: Doba nowopolska (od ósmego dziesięciolecia XVIII wieku do r. 1939). Warszawa.   Google Scholar

Kopczyński O. (1784): Grammatyka dla szkół narodowych na klassę II […]. Kraków   Google Scholar

Kopczyński O. (1808): Poprawa błędów w ustney i pisaney mowie polskiey. Warszawa.   Google Scholar

Kopczyński O. (1817): Gramatyka języka polskiego [dzieło pozgonne]. Warszawa.   Google Scholar

Kryński A.A. (1882): O pisowni polskiej wraz z objaśnieniem niektórych form językowych. Warszawa.   Google Scholar

Kryński A.A. (1903): Gramatyka języka polskiego. Wydanie trzecie. Poprawione i powiększone. Warszawa.   Google Scholar

Kryński A.A. (1910): Prawidła pisowni polskiej. Lwów.   Google Scholar

Kula E. (2010): Główny Instytut Pedagogiczny w Sankt Petersburgu (1828–1859) i jego rola w kształceniu nauczycieli dla szkół Królestwa Polskiego. „Rozprawy z Dziejów Oświaty” XLVIII, s. 25–71.   Google Scholar

Kurzowa Z. (1972): Studia nad językiem filomatów i filaretów (fonetyka, fleksja, składnia). Warszawa.   Google Scholar

Łazowski D.E. (1848): Gramatyka języka polskiego. Kraków.   Google Scholar

Małecki A. (1863): Gramatyka języka polskiego większa […]. Lwów.   Google Scholar

Małecki A. (1886): Gramatyka języka polskiego szkolna. Wyd. 7. Lwów.   Google Scholar

Mędelska J. (2019): Wertując słownik rosyjsko-polski P. Dubrowskiego (uwagi o XIX-wiecznym warsztacie leksykograficznym i o wizerunku ówczesnej polszczyzny). „Slavia Orientalis” LXVIII, 4, s. 699–719.   Google Scholar

Mędelska J. (2020): XIX-wieczne ciekawostki leksykalne w słowniku rosyjsko-polskim Piotra Dubrowskiego. [W:] Wokół pewnego cytatu. Zbiór artykułów. Red. K. Wojan. Warszawa, s. 263–294.   Google Scholar

Mędelska J. (2020a): O XIX-wiecznej polszczyźnie literackiej odzwierciedlonej w „Słowniku rosyjsko-polskim” Dubrowskiego. Ortografia i refleksy fonetyki. [W:] Verba multiplica, veritas una. Prace dedykowane Profesor Alicji Pihan-Kijasowej. T. I. Red. T. Lisowski, P. Michalska-Górecka, J. Migdał, A. Piotrowska-Wojaczyk, A. Sieradzki. Poznań, s. 373–404.   Google Scholar

Mroziński J. (1822): Pierwsze zasady gramatyki języka polskiego. Warszawa.   Google Scholar

Muczkowski J. (1860): Gramatyka języka polskiego. 4. Wyd. Petersburg.   Google Scholar

Nitsch K. (1958): Dialekty języka polskiego. [W:] tegoż: Wybór pism polonistycznych. T. IV: Pisma dialektologiczne. Wrocław–Kraków.   Google Scholar

Ożyński B. (1883): Skarbiec odkryty bogactwa, piękności i wszystkich prawideł zasadniczych mowy i pisowni polskiej. Kraków.   Google Scholar

Passendorfer A. (1911): Słownik ortograficzny. Na podstawie uchwał Akademii Umiejętności. Warszawa.   Google Scholar

Polański E. (2004): Reformy ortografii polskiej – wczoraj, dziś, jutro. „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LX, s. 29–46.   Google Scholar

Reichan J. (1975): Zmiany we fleksji rzeczowników męskich zakończonych pierwotnie na spółgłoski wargowe palatalne: w języku polskim na tle słowiańskim. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.   Google Scholar

Ropelewski S. (1843): Słownik francuzko-polski polsko-francuzki. T. I–III. Berlin.   Google Scholar

Roter J. (1616): Schlüffel zur polnischen und teutschen Sprach […] / Klucz do polskiego i niemieckiego języka […]. Wrocław.   Google Scholar

Rozprawy i wnioski o ortografii polskiej przez Deputację od Król. Towarzystwa Warsz.Przyjaciół Nauk wyznaczoną (1830). Warszawa.   Google Scholar

Rykaczewski E. (1866): Słownik języka polskiego podług Lindego i innych nowszych źródeł wypracowany. T. I–II. Berlin.   Google Scholar

Siekierska K. (1974): Język Wojciecha Stanisława Chrościńskiego. Studium mazowieckiej polszczyzny z przełomu XVII i XVIII wieku. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.   Google Scholar

Sochański E. (1861): Brzmienie głosek polskich i pisownia polska. Kraków.   Google Scholar

Stieber Z. (1966): Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego. Warszawa.   Google Scholar

Suchecki H. (1849): Zwięzła nauka języka polskiego dla uczącej się młodzi. Lwów.   Google Scholar

Trotz M.A. (1764): Nowy dykcyonarz to iest Mownik polsko-niemiecko-francuski […]. T. III. Lipsk.   Google Scholar

Trypućko J. (1955): Język Władysława Syrokomli (Ludwika Kondratowicza). Przyczynek do dziejów polskiego języka literackiego w wieku XIX. T. I. Uppsala.   Google Scholar

Trypućko J. (1969): O języku Wspomnień dzieciństwa Franciszka Mickiewicza. „Acta Universitatis Upsaliensis. Studia Slavica Upsaliensia” 7.   Google Scholar

Urbańczyk S. (1955): Rozwój ortografii polskiej. „Język Polski” XXXV, s. 81–93.   Google Scholar

Wawrzyńczyk J. (1995): Piotr Dubrowski i jego „Dokładny słownik języka ruskiego i polskiego” z 1877 roku. „Opuscula Polonica et Russica” III, s. 95–99.   Google Scholar

Woyna J.K. (1690): Compendiosa linguae Polonicae Institutio in gratiam exterorum, qui recte ac facile linguam polonicam addiscere cupiunt. Gdańsk.   Google Scholar

Zawadzka M. (2015): Compendiosa linguae Polonicae institutio Jana Karola Woyny. Pierwsza gramatyka języka polskiego autorstwa Polaka. „Poradnik Językowy” 6, s. 99–104.   Google Scholar


Published
2022-06-30

Cited by

Mędelska, J. (2022). Final labial-palatal consonants. Reminiscences inspired by (ortho)graphic forms in a Polish-Russian dictionary from the late 19th c. Prace Językoznawcze, 24(2), 109–124. https://doi.org/10.31648/pj.7737

Jolanta Mędelska 
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy