Remarks on Germanisms in Polish dialects and related research problems
Renata Kucharzyk
Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w KrakowieAbstract
The article deals with the influence of the German language on Polish dialects and the
methodology of etymological studies into dialects. It presents the most important research
problems faced by an etymologist dealing with dialectal vocabulary. The most crucial issue
is to specify which German dialects are the source of borrowings and whether Germanisms
entered the Polish dialects in question directly from German or through another language.
Determining the etymology of dialect lexemes is rendered difficult by the lack of adequate sources documenting especially the older dialectal forms. Many Germanisms present in
dialects are not attested in written texts, which means that they remain outside the scope
of linguistic analysis. Others are sparsely documented, which does not provide precise
information about the range of the word, its semantics and phonetics. Moreover, dialects
exhibit a tendency towards phonetic transformations of borrowings, which makes these
words significantly different from their German sources. The diversity of dialects and
the limited range of individual dialects mean that we may deal with borrowings that are
some sort of linguistic peculiarities which are difficult to analyse because they have no
parallels either in the general language or in other dialects.
Keywords:
Germanisms, Polish dialects, German dialects, dialect vocabulary, etymology, methodology of research on borrowingsReferences
Ananiewa N.E. (2015): Germanizmy leksykalne w dwóch polskich gwarach wyspowych na Syberii. „Gwary Dziś” 7, s. 169–175. Google Scholar
Broda M. (1978): Zapożyczenia niemieckie w gwarze Puńcowa koło Cieszyna. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Językoznawcze” 59, s. 99–105. Google Scholar
Cienkowski W. (1963): Studia wyrazowe: ambus «kowadło». „Poradnik Językowy” z. 5–6, s. 217–220. Google Scholar
Cienkowski W. (1964): Ogólne założenia metodologiczne badania zapożyczeń leksykalnych. „Poradnik Językowy” z. 10, s. 417–429. Google Scholar
Cyran W. (1975): Procesy językowe w przejmowaniu wyrazów obcych przez gwary (na materiale polskim). „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XXI, s. 5–41. Google Scholar
Gliszczyńska A. (2007): Germanizmy leksykalne w „Atlasie języka i kultury ludowej Wielkopolski”. [W:] „Gwary Dziś”. T. 4: Konteksty dialektologii. Red. J. Sierociuk. Poznań, s. 275–286. Google Scholar
Gogolewski S. (1963): Wpływy niemieckie na kaszubski system czasów przeszłych. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” IX, s. 69–75. Google Scholar
Górnowicz H. (1977): Die deutschen Lehnwörter im polnischen Dialekt von Malbork. [W:] Beiträge zum deutsch-slawischen Sprachkontakt. Red. E. Eichler. Berlin, s. 93–103. Google Scholar
Greń Z. (2006): Zakres wpływów niemieckich w leksyce gwar Śląska Cieszyńskiego. [W:] Slavica leguntur. Aktualne problemy badawcze slawistyki. Red. J. Królak, J. Molas. Warszawa, s. 57–70. Google Scholar
Harasimowicz I. (1954): O niektórych elementach niemieckich w dialekcie ostródzkim. „Język Polski” 34, s. 276–285. Google Scholar
Hinze F. (1963): Die deutschen Lehnwörter im Pomoranischen (Kaschubischen). Berlin. Google Scholar
Jakimowicz K., Klawon J. (2004): Germanizmy w mowie mieszkańców Kociewia. [W:] Językoznawstwo jako przedmiot zainteresowań kół naukowych. Red. I. Jaros. Łódź, s. 147−155. Google Scholar
Judycka I. (1954): Typy zapożyczeń niemieckich w gwarach Warmii i Mazur. „Poradnik Językowy” z. 8, s. 1–12. Google Scholar
Kaestner W. (1939): Die deutschen Lehnwörter im Polnischen. 1. Teil: Einleitung und Lautlehre. Leipzig. Google Scholar
Kleszcz K. (2002): Zapożyczenia niemieckie w gwarach śląskich (na przykładzie pierwszego tomu „Słownika gwar śląskich”). [W:] Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Red. S. Gala. Łódź, s. 225–233. Google Scholar
Kleszcz K. (2006): Kontakty językowe polsko-niemieckie na Śląsku w pierwszej połowie XIX wieku. [W:] Wokół polszczyzny dawnej i obecnej. Red. B. Nowowiejski. Białystok, s. 127–136. Google Scholar
Kobus J. (2010): Status germanizmów we współczesnym języku mieszkańców wybranych wsi wielkopolskich. [W:] Діалектологічні студії. 9. Запозичення та Інтерференція. Pед. П. Гриценко, Н. Хобзей. Львів, s. 52–58. Google Scholar
Kobus J. (2015): Funkcjonowanie germanizmów leksykalnych w listach chłopa wielkopolskiego (1914–1920). „Gwary Dziś” 7, s. 239–246. Google Scholar
Kobus J., Gliszczyńska A. (2006): Funkcjonowanie germanizmów w języku mieszkańców wsi centralnej Wielkopolski (na przykładzie Baranówka i Sowinek, powiat Poznań). „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 13(33), s. 71–82. Google Scholar
Kostecka-Sadowa A. (2018): Zapożyczenia niemieckie w polszczyźnie południowokresowej. [W:] Polen und Deutsche in Europa. Polacy i Niemcy w Europie. Red. K. Trybuś, M. Düring, M. Junkiert. Berlin, s. 267–282. Google Scholar
Kostecka-Sadowa A. (2019): Zapożyczenia niemieckie w gwarze spiskiej (na podstawie materiału zgromadzonego w „Korpusie Spiskim”). „Gwary Dziś” 11, s. 175–182.
Crossref
Google Scholar
Kostecka-Sadowa A. (2020): Mechanizmy przejmowania wyrazów niemieckich w polszczyźnie południowokresowej. „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” 15, s. 119–130.
Crossref
Google Scholar
Labocha J. (2000): Ślady niemieckie w mowie Polaków na Śląsku Cieszyńskim w Republice Czeskiej. [W:] Język trzeciego tysiąclecia. Język a komunikacja 1. Red. G. Szpila. Kraków, s. 303–309. Google Scholar
Maciejewski J. (1966): O zapożyczeniach niemieckich w gwarze chełmińskiej. Asymilacja wyrazów. „Zeszyty Naukowe UMK w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Filologia polska” VI z. 17, s. 85–99. Google Scholar
Mentzel T., Hentschel G. (2003): Wörterbuch der deutschen Lehnwörter im Teschener Dialekt des Polnischen. Oldenburg. Google Scholar
Miodek J. (1991): Germanizmy w gwarze śląskiej. „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu. Językoznawstwo” 13, s. 463–468. Google Scholar
Moszyński L. (1975): Sposób przejmowania obcych dyftongów przez język polski. „Prace Filologiczne” 25, s. 93–102. Google Scholar
Nowowiejski B. (1996): Zapożyczenia leksykalne z języka niemieckiego w polszczyźnie XIX wieku (na materiale czasopism). Białystok. Google Scholar
Nowowiejski B. (2010): W sprawie wpływów języka niemieckiego na polszczyznę. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 17, s. 113–129.
Crossref
Google Scholar
Obara J. (2002): Mechanizm zapożyczania z języka niemieckiego do gwar śląskich. [W:] Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Karolowi Dejnie. Red. S. Gala. Łódź, s. 359–372. Google Scholar
Perzowa H. (1997): Wyrazy pochodzenia niemieckiego w „Słowniku gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur”: adaptacja fleksyjna i słowotwórcza. [W:] Obraz językowy słowiańskiego Pomorza i Łużyc. Pogranicza i kontakty językowe. Red. J. Zieniukowa. Warszawa, s. 329–344. Google Scholar
Popowska-Taborska H. (1993): Specyfika kaszubskich regionalizmów leksykalnych. Warszawa. Google Scholar
Rembiszewska D. (2015): Niemieckie pożyczki leksykalne w dziewiętnastowiecznych materiałach Georga Wenkera z obszaru Warmii i Mazur. „Gwary Dziś” 7, s. 231–238. Google Scholar
Rybicka H. (1976): Losy wyrazów obcych w języku polskim. Warszawa. Google Scholar
Siatkowski J. (1967): Wpływ poszczególnych dialektów niemieckich na język polski. „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 7, s. 33–46. Google Scholar
Siatkowski J. (1983): Interferencje językowe na Warmii i Mazurach. „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 21, s. 103–115. Google Scholar
Sikora K. (2006): Liczebniki w gwarach Podtatrza (Podhale, Spisz, Orawa). „LingVaria” 2, s. 49–61. Google Scholar
Sikora K. (2015): Liczebniki złożone w gwarach polskich a wpływy germańskie. „Gwary Dziś” 7, s. 155–168. Google Scholar
Skibicki M. (1979): Z badań interferencji języka niemieckiego na język polski. „Polonica” 5, s. 171–185. Google Scholar
Skorwid S. (2015): Gramatyczne germanizmy rdzennych dialektów zachodniosłowiańskich w gwarach przesiedleńczych na terenie Rosji. „Gwary Dziś” 7, s. 177–190. Google Scholar
Sławski F. (1970–1974): Słownik etymologiczny języka polskiego. T. IV. Kraków. Google Scholar
Sobolewska K. (2014): Dialektolodzy na manowcach. O wpływie niemczyzny na gwary Warmii i Mazur. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 21(2), s. 93–102.
Crossref
Google Scholar
Tambor J. (1988): Germanizmy w gwarze śląskiej – stopień przyswojenia. [W:] Prace Językoznawcze. T 25: Studia historycznojęzykowe. Red. O. Wolińska. Katowice, s. 210–218. Google Scholar
Walczak B. (1999): Zapożyczenia leksykalne: teoria i metodologia badań. [W:] Polszczyzna północno-wschodnia. T. 2. Red. B. Nowowiejski. Białystok, s. 96–107. Google Scholar
Waniakowa J. (2020): Polskie słownictwo gwarowe w kontekście etymologicznym (na przykładzie nazw roślin). „Gwary Dziś” 12, s. 247–255.
Crossref
Google Scholar
Waniakowa J., Tokarz M. (2006): Zapożyczenia niemieckie w „Słowniku gwar polskich”. [W:] Studia Dialektologiczne III. Red. J. Okoniowa. Kraków, s. 115–126. Google Scholar
Weinsberg A. (1968): Etymologia słowotwórcza czy leksykalna? „Slavia Orientalis” 17, s. 443–447. Google Scholar
Wyderka B. (2003): Germanizmy jako problem leksykograficzny. [W:] „Gwary Dziś”. T. 2: Regionalne słowniki i atlasy gwarowe. Red. J. Sierociuk. Poznań, s. 217–222. Google Scholar
Zaręba A. (1979 [1980]): O zapożyczeniach niemieckich w polskich gwarach orawskich. „Zbornik Filozofickej Fakulty Univerzity Komenského. Philologica” 30, s. 269–272. Google Scholar
Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.