Wizje pierwszego kontaktu w perspektywie komunikacyjnej (przypadek Ślepowidzenia Petera Wattsa oraz Historii twojego życia Teda Chianga)
Abstrakt
Motyw pierwszego kontaktu jest jednym z najpowszechniejszych tematów fantastyki naukowej. Sytuacja spotkania człowieka z przedstawicielami obcej cywilizacji, choć często przedstawiana w sposób zbanalizowany, dla wielu autorów stanowi pretekst do refleksji filozoficznej na temat miejsca człowieka we Wszechświecie, jego zdolności komunikacyjnych i granic poznania. Dominujący w kulturowych przedstawieniach pierwszego kontaktu fatalizm dotyczący braku możliwości porozumienia się z Obcym w szczególny sposób zaznacza się w prozie Stanisława Lema. W takich dziełach, jak Fiasko, Głos Pana czy Solaris, człowiek zderzony zostaje z całkowitą obcością i skazany na komunikacyjne niepowodzenie. Celem artykułu jest analiza sytuacji komunikacyjnej w wybranych tekstach fantastycznonaukowych – powieści Ślepowidzenie Petera Wattsa i opowiadaniu Historia twojego życia Teda Chianga. Obaj autorzy problematyzują pierwszy kontakt pod względem językowym i komunikacyjnym. Watts podejmuje problem istotności samoświadomości w procesie skutecznej komunikacji, sięgając w tym celu po argument chińskiego pokoju. Chiang natomiast wykorzystuje teorię relatywizmu językowego (hipoteza Sapira-Whorfa), mówiącą o tym, że język, którym się posługujemy, wpływa na nasze postrzeganie rzeczywistości.
Słowa kluczowe:
pierwszy kontakt w literaturze science fiction, Peter Watts, Ślepowidzenie, chiński pokój, Ted Chiang, Historia twojego życia, Hipoteza Sapira-WhorfaBibliografia
Barmeyer E. (1989): Formy komunikacji. [W:] Spór o SF. Antologia szkiców i esejów o science fiction. Red. R. Handke, L. Jęczmyk, B. Okólska. Poznań, s. 249–265. Google Scholar
Chiang T. (2016): Historia twojego życia. Przekład D. Kopociński, M. Jakuszewski, A. Sylwanowicz. Poznań. Google Scholar
Chomik M., Krajewska M. (2011): Od nominacji do kreacji. Rzecz o przekładzie neologizmów science fiction. Toruń. Google Scholar
Dukaj J. (2009): S.O.D.: Ślepoczytanie. „Esensja.pl”, , dostęp: 10.02.2024. Google Scholar
Goban-Klas T. (2004): Komunikowanie i media. [W:] Dziennikarstwo i świat mediów. Red. Z. Bauer, E. Chudziński. Kraków, s. 11–31. Google Scholar
Golka M. (2016): Komunikowanie międzykulturowe. Przypomnienie głównych tez. „Multicultural Studies” nr 1, s. 41–52. Google Scholar
Handke R. (1989): Językowe sposoby kreowania składników fantastycznonaukowych. Poznań. Google Scholar
Jarzębski J. (1989): Stanisława Lema podróż do kresu fabuły. [W:] Spór o SF. Antologia szkiców i esejów o science fiction. Red. R. Handke, L. Jęczmyk, B. Okólska. Poznań, s. 131–140. Google Scholar
Jarzębski J. (2003): Wszechświat Lema. Kraków. Google Scholar
Klimczuk A. (2013): Hipoteza Sapira-Whorfa – przegląd argumentów zwolenników i przeciwników. „Kultura-Społeczeństwo-Edukacja” nr 1, s. 165–181.
Crossref
Google Scholar
Lem S. (1996): Tajemnica chińskiego pokoju. Kraków. Google Scholar
Lem S. (2008): Głos Pana. Warszawa. Google Scholar
Lem S. (2020): Summa technologiae. Kraków. Google Scholar
Leś M. (2013): Pomieszanie języków i pierwszy kontakt. O językach sztucznych w fantastyce naukowej. „Białostockie Archiwum Językowe” nr 13, s. 159–185. Google Scholar
Orliński W. (2007): Co to są sepulki? Wszystko o Lemie. Kraków. Google Scholar
Przybyszewski S. (2009): Kilka uwag o roli kontekstu w komunikacji. „Prace Językoznawcze” XI, s. 179-189. Google Scholar
Przytuła P., (2022): Poza granice języka – innowacje językowe w prozie Jacka Dukaja (rodzaje i funkcje). „Prace Językoznawcze” XXII/2, s. 191–204.
Crossref
Google Scholar
Simons M. (2021): A Philosophy of First Contact: Stanisław Lem and the Myth of Cognitive Universality. „Pro-Fil – An Internet Journal of Philosophy” nr 11, s. 179–189, , dostęp: 20.01.2024.
Crossref
Google Scholar
Smuszkiewicz A. (1989): Konstrukcja postaci w polskiej prozie fantastycznonaukowej. [W:] Spór o SF. Antologia szkiców i esejów o science fiction. Red. R. Handke, L. Jęczmyk, B. Okólska. Poznań, s. 266–281. Google Scholar
Tambor J. (1990): Język polskiej prozy fantastyczno-naukowej. Katowice. Google Scholar
Turing A.M. (1995): Maszyna licząca a inteligencja. [W:] Fragmenty filozofii analitycznej. Filozofia umysłu. Wybór i wstęp B. Chwedeńczuk. Warszawa, s. 271–300. Google Scholar
Watts P. (2020): Ślepowidzenie. Przekład W. Próchniewicz. Warszawa. Google Scholar
Wierzbicka A. (1967): O języku – dla wszystkich. Warszawa. Google Scholar
Wierzbicka A. (1997): Moje podwójne życie : dwa języki, dwie kultury, dwa światy. „Teksty Drugie: teoria literatury, krytyka, interpretacja” nr 3(45), s. 73–93. Google Scholar
