Charakterystyczne zjawiska w obrębie czasowników w języku niemieckim staroobrzędowców na Mazurach
Abstrakt
Gdy staroobrzędowcy, uciekający przed prześladowaniami po reformie liturgicznej patriarchy Nikona w XVII w. w Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej, przybyli w 1830 r. na Mazury, region ten należał do Prus Wschodnich. Do 1945 r. żyli oni w otoczeniu niemieckiego języka i kultury, z którą się stopniowo zasymilowali. Po II wojnie światowej teren ten został podzielony, północną część przyłączono do Rosji, a południową, czyli Mazury, do Polski. Pokolenia staroobrzędowców, które urodziły się na Mazurach do połowy lat 50. XX w. są trójjęzyczne, mówią gwarą rosyjską, po polsku i niemiecku. W ramach badań terenowych prowadzonych przez autorkę w latach 2007–2015 zarejestrowano wywiady po niemiecku z 23 staroobrzędowcami na Mazurach. Analiza nagrań uwzględnia
uwarunkowania trójjęzyczności informatorek i informatorów (Jorroch 2015). Artykuł
prezentuje ciekawe zjawiska w mowie rozmówców, takie jak: czas podwójny Perfekt,
charakterystyczna konstrukcja trybu przypuszczającego z czasownikiem modalnym
mögen lub archaiczna forma aspektu dokonanego czasownika.
Słowa kluczowe:
staroobrzędowcy, Mazury, trójjęzyczność, niemiecki, czasownikBibliografia
Duda B. (2014): Bemerkungen zum Wandel des deutschen Wortschatzes. „Zeitschrift des Verbandes Polnischer Germanisten“ 3, 1, S. 13–21. Google Scholar
Ehrich V. (1992): Hier und Jetzt. Studien zur lokalen und temporalen Deixis im Deutschen. Linguistische Arbeiten. Tübingen. Google Scholar
Grabarek J. (2008): Die Nominalformen des Verbs im ältesten Teil des Schöffenbuches der Alten Stadt Thorn. [In:] Vom Wort zum Text. Studien zur deutschen Sprache und Kultur. Festschrift für Professor Józef Wiktorowicz zum 65. Geburtstag. W. Czachur, M. Czyżewska (Hrsg.). Warszawa, S. 245–257. Google Scholar
Grek-Pabisowa I. (1968): Rosyjska gwara starowierców w województwach olsztyńskim i białostockim. Wrocław–Warszawa–Kraków. Google Scholar
Grek-Pabisowa I., Maryniakowa I. (1980): Słownik gwary starowierców mieszkających w Polsce. Wrocław. Google Scholar
Grimm J., Grimm W.: Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm, , Zugriff am: 22.06.2023. Google Scholar
Jorroch A. (2015): Die deutsche Sprache der dreisprachigen Altgläubigen in Masuren. Warszawa. Google Scholar
Jorroch A., Księżyk F., Zielińska A. (2022): Dialektale Merkmale in den sprachbiographischen Interviews der älteren Generation in Polen. [In:] Soziolinguistik trifft Korpuslinguistik. Deutsch-polnische und deutsch-tschechische Zweisprachigkeit. B. Hansen, A. Zielińska (Hrsg.). Heidelberg, S. 153–174. Google Scholar
Kossert A. (2001): Masuren. Ostpreußens vergessener Süden. München. Google Scholar
Księżyk F. (2008): Die deutsche Sprachinsel Kostenthal. Geschichte und Gegenwart. Berlin. Google Scholar
Księżyk F. (2023): Die Auswirkung sprachbiographischer und sprachideologischer Faktoren auf den Sprachgebrauch bilingualer Sprecher:innen. „Prace Językoznawcze“ XXV/1, S. 21–40. Google Scholar
Laskowski R. (1998): Kategorie morfologiczne języka polskiego – Charakterystyka funkcjonalna. [In:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wrόbel (Hrsg.). Warszawa. S. 151–224. Google Scholar
Łopuszańska-Kryszczuk G. (2004): Die deutsche Sprache im polnisch-deutschen Grenzgebiet. Olsztyn. Google Scholar
Łopuszańska-Kryszczuk G. (2013): Danziger Umgangssprache. Frankfurt am Main. Google Scholar
Matras Y., Sakel J. (2007): Investigating the mechanisms of pattern replication in language convergence. „Studies in Language“ 31.4, S. 829–865. Google Scholar
Mitzka W. (1959): Grundzüge norddeutscher Sprachgeschichte. Marburg. Google Scholar
Paul H. (1989): Mittelhochdeutsche Grammatik. Tübingen. Google Scholar
Riehl C.M. (2014): Sprachkontaktforschung. Eine Einführung. Tübingen. Google Scholar
Vater H. (1991): Einführung in die Zeit-Linguistik. KLAGE Kölner Linguistische Arbeiten – Germanistik. Nr. 25. Köln. Google Scholar
Wiesinger P. (1983): Deutsche Dialektologie außerhalb des deutschen Sprachgebiets. [In:] Dialektologie. Ein Handbuch zur deutschen und allgemeinen Dialektforschung. 2. Halbband. W. Besch, U. Knoop, W. Putschke, H. Wiegand (Hrsg.). Berlin–New York, S. 900–930. Google Scholar
Zielińska A. (1996): Wielojęzyczność staroobrzędowców mieszkających w Polsce. Warszawa. Google Scholar
Ziesemer W. (2009): Die ostpreussischen Mundarten. Neudruck der Ausgabe 1924 mit freundlicher Genehmigung des Verlages Ferdinand Hirt in Kiel. Titel-Nummer 2178. Vaduz. Google Scholar
