Na styku kultur i języków – mowa XIX-wiecznej Białorusi w reprezentacji literackiej Jana Barszczewskiego
Аннотация
Jan Barszczewski to mało znany, lecz niezwykle utalentowany pisarz wczesnego romantyzmu pochodzący z Kresów Północno-Wschodnich Rzeczypospolitej. Starannie wykształcony, doskonale znający łacinę i grekę, znakomicie zorientowany w najnowszych prądach literatury światowej, świadomie sięgał do folkloru ludowego i realiów kulturowo-historyczno-językowych ziemi połockiej, którą w szczególny sposób wielbił jako kraj lat dziecinnych. Celem artykułu jest przedstawienie stylizacji gwarowej w utworze Szlachcic Zawalnia czyli Białoruś w fantastycznych opowiadaniach, uznawanym za jedno ze szczytowych osiągnięć polskiej prozy romantycznej. Jan Barszczewski, tworzący na styku dwóch kultur i języków, wyzyskiwał z estetycznym dystansem folklor białoruski, który traktował jako tworzywo swoich utworów. Z analizy materiału językowego, przedstawionego w artykule, wynika, że pisarz, opisując wydarzenia z kultury ludowej, celowo wprowadził do swojego utworu środki językowe właściwe odmianie regionalnej, gwarowej, by język bohaterów współgrał z innymi elementami świata przedstawionego. Barszczewski wybrał i wplótł do tekstu utworu najbardziej wyraziste eksponenty języka XIX-wiecznych Kresów.
Ключевые слова:
pogranicze językowe polsko-białoruskie, polszczyzna kresowa, stylizacja językowa, czarny romantyzmБиблиографические ссылки
Bajerowa I. (1986): Polski język ogólny XIX wieku : stan i ewolucja. T. 1: Ortografia, fonologia z fonetyką, morfonologia. Katowice. Google Scholar
Brzezina M. (1974): Język Franciszka Zabłockiego. „Zeszyty Naukowe UJ. Prace Językoznawcze” z. 41, s. 181–244, z. 42, s. 295–328. Google Scholar
Dobrzycki S. (1911): Kilka spostrzeżeń nad językiem Mickiewicza. „Prace Filologiczne” VII, s. 300–393. Google Scholar
Doroszewski W. (1949): Język T. T. Jeża. Warszawa. Google Scholar
Dźwigoł R. (2004): Polskie ludowe słownictwo mitologiczne. Kraków. Google Scholar
Hrabec S. (1959): Różnice językowe między rękopisami a drukami Mickiewiczowskimi. [W:] O języku Adama Mickiewicza. Studia. Red. Z. Klemensiewicz. Wrocław, s. 11–53. Google Scholar
Janion M. (1992): Jan Barszczewski. [W:] Literatura krajowa okresu romantyzmu 1831–1863. T. III. Red. M. Janion, M. Maciejewski, M. Gumkowski. Warszawa 1992, s. 91–126. Google Scholar
Koniusz E. (1992): Studia nad językiem Józefa Ignacego Kraszewskiego. Cz. 1: Elementy kresowe w powieściach i listach okresu wołyńskiego. Kielce. Google Scholar
Kosyl Cz. (1978): Właściwości fonetyczne polszczyzny kresowej w 1. połowie XVIII wieku (na przykładzie języka mieszczan hrubieszowskich). „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”. T. 17, s. 105–121. Google Scholar
Kuryłowicz B. (2020): O polszczyźnie utworów Jana Barszczewskiego. [W:] Jana Barszczewskiego Szlachcic Zawalnia czyli Białoruś w fantastycznych opowiadaniach. Red. B. Kuryłowicz, J. Ławski. Białystok, s. 185–226. Google Scholar
Kurzowa Z. (1972): Studia nad językiem filomatów i filaretów (fonetyka, fleksja i składnia).Kraków. Google Scholar
Kurzowa Z. (1993): Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w.Warszawa–Kraków. Google Scholar
Ławski J. (2020): Klasyk polskiego romantyzmu: Jan Barszczewski między tradycją, głębiąa przyszłością. [W:] Jana Barszczewskiego Szlachcic Zawalnia czyli Białoruś w fantastycznychopowiadaniach. Red. B. Kuryłowicz, J. Ławski. Białystok, s. 17–149. Google Scholar
Nitsch K. (1934/1954): Z zagadnień języka Mickiewicza. [W:] tegoż: Wybór pism polonistycznych. T. I. Wrocław, s. 3–14. Google Scholar
Rieger J. (2014): Słownictwo polszczyzny ludowej na Brasławszczyźnie. Warszawa. Google Scholar
Rypiński A. (1840): Białoruś. Kilka słów o poezji prostego ludu tej naszej polskiej prowincji, o jego muzyce, śpiewie i tańcach etc. Paryż. Google Scholar
Safarewiczowa H. (rec.) (1958): „Maria Kuncewiczowa, Leśnik”. „Język Polski” XXXVIII, s. 44–52. Google Scholar
Safarewiczowa H. (1964): Oboczność я имею i у меня есть w języku rosyjskim dziś i dawniej. Wrocław. Google Scholar
Trypućko J. (1955): Język Władysława Syrokomli (Ludwika Kondratowicza). Przyczynek do dziejów polskiego języka literackiego w wieku XIX. T. I. Uppsala. Google Scholar
Turska H. (1930): Język Jana Chodźki. Przyczynek do historii języka polskiego na obszarze północno-wschodnim Rzeczypospolitej. Wilno. Google Scholar
Zaleski J. (1969): Język Aleksandra Fredry. Cz. I: Fonetyka. Wrocław. Google Scholar
Zaleski J. (1975): Język Aleksandra Fredry. Cz. II: Fleksja, składnia, słowotwórstwo, słownictwo. Wrocław. Google Scholar
Zdancewicz T. (1966): Wpływy białoruskie w polskich gwarach pod Sejnami. Poznań. Google Scholar
Лицензия
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution» («Атрибуция») 4.0 Всемирная.
