Definicja kognitywna w diagnozie logopedycznej dzieci w normie oraz osób niepełnosprawnych intelektualnie
Аннотация
Artykuł dotyczy roli definicji kognitywnej w procesie diagnozowania kompetencji językowej (na poziomie sprawności semantycznej, leksykalnej i składniowej) dzieci w normie i osób niepełnosprawnych intelektualnie. Kognitywny model definicji w swojej strukturze i treści zasadniczo różni się od definicji leksykograficznej i naukowej. Zdaniem autorki artykułu istotne jest odróżnienie procesu definiowania znaczeń wyrazów od procesu tworzenia pojęć. Ponadto należy pamiętać, że „rozumienie znaczenia nie jest »zamknięte« na zawsze, ale rozwija się równolegle wraz z rozwojem myślenia człowieka” (Filar 2013: 31), zatem definicja kognitywna umożliwia pokazanie relacji między poszczególnymi pojęciami, daje wgląd w zasób wiedzy, jaką posiada osoba badana, umożliwia pokazanie różnic pomiędzy dziecięcą strukturą pojęć a pojęciami, którymi posługują się dorośli użytkownicy języka. Obrazuje charakter sfery pojęciowej (np. obecność tylko niektórych kategorii w strukturze pojęciowej) oraz specyfikę definiowania wyrazów (np. ubóstwo środków leksykalnych) w definicjach osoby z niepełnosprawnością intelektualną.
Ключевые слова:
definicja kognitywna, definicja leksykograficzna, definiowanie, tworzenie pojęć, definicja jako „mała narracja”Библиографические ссылки
Antkowski F. (1960): Uwagi o rehabilitacji (retranspozycji) mowy. „Biuletyn Fonograficzny” 3, s. 59−65. Google Scholar
Apresjan J. (1972): Definiowanie znaczeń leksykalnych jako zagadnienie semantyki teoretycznej. [W:] Semantyka i słownik. Red. A. Wierzbicka. Wrocław, s. 39−75. Google Scholar
Apresjan J. (1982): Semantyka leksykalna. Przeł. Z. Kozłowska, A. Markowski. Wrocław. Google Scholar
Bartlett F. C. (1932): Remembering. Cambridge. Google Scholar
Bartmiński J. (1987): Z problemów etnolingwistyki (wybrane aspekty zagadnienia). „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia” Sectio FF. Vol. V, 1, s. 5−14. Google Scholar
Bartmiński J. (1988): Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji. [W:] Konotacja. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 169−183. Google Scholar
Bartmiński J. (1990): Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata. [W:] Językowy obraz świata. Lublin, s. 109−127. Google Scholar
Bartmiński J. (2006): Językowe podstawy obrazu świata. Lublin. Google Scholar
Bartmiński J. (2009): Aspects of Cognitive Ethnolinguistics. London and Oakville. Google Scholar
Bartmiński J. (2014): Narracyjny aspekt definicji kognitywnej. [W:] Narracyjność w języku i kulturze. Red. D. Filar, D. Piekarczyk. Lublin, s. 99−115. Google Scholar
Bartmiński J., Kaczan A. (2017): Językowo-kulturowy obraz pszenicy (triticum) w języku polskim. „Etnolingwistyka” 29, 85−110. Google Scholar
Bartmiński J., Tokarski R. (1993): Definicja semantyczna czego i dla kogo? [W:] O definicjach i definiowaniu. Red. J. Bartmiński, R. Tokarski. Lublin, s. 47−61. Google Scholar
Bogusławski A. (1988): Język w słowniku. Wrocław. Google Scholar
Borowiec H. (2014): Dziecięce rozumienie świata (studium lingwistyczne). Lublin. Google Scholar
Buchowski M., Burszta W. J. (1993): Antropologia kognitywna: charakterystyka orientacji. [W:] Amerykańska antropologia postmodernistyczna. Wybór i red. M. Buchowski. Warszawa, s. 9−30. Google Scholar
Cieszyńska-Rożek J. (2015): Metody badania systemu językowego dzieci dwu- i wielojęzycznych [W:] Metodologia badań logopedycznych z perspektywy teorii i praktyki. Red. S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk, s. 65−73. Google Scholar
Filar D. (2013): Narracyjne aspekty językowego obrazu świata. Interpretacja marzenia we współczesnej polszczyźnie. Lublin. Google Scholar
Filar D. (2014): Narracyjność w badaniach interdyscyplinarnych a kategorie narracyjne w semantyce. [W:] Narracyjność języka i kultury. Red. D. Filar, D. Piekarczyk. Lublin, s. 13−33. Google Scholar
Filar D., Głaz A. (2016): Język a struktury wiedzy w umyśle. „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” z. 72, s. 191−210. Google Scholar
Fillmore Ch. J. (1977): Topics in Lexical Semantics. [W:] Current in Linguistic Theory. Red. R. W. Cole. Bloomington–London. Google Scholar
Grabias S. (2007): Zachowania językowe i ich diagnozowanie. [W:] Logopedyczny Test Przesiewowy dla dzieci w wieku szkolnym. Red. S. Grabias, Z. M., Kurkowski, T. Woźniak. Lublin, s. 5–11. Google Scholar
Grabias S. (2012): Teoria zaburzeń mowy. Perspektywy badań, typologie zaburzeń, procedury postępowania logopedycznego. [W:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy. Red. S. Grabias, M. Kurkowski. Lublin, s. 15−71. Google Scholar
Grabias S. (2016): Język w diagnozowaniu logopedycznym. [W:] Język i wychowanie. Księga jubileuszowa z okazji 45-lecia pracy naukowej Profesor Kazimiery Krakowiak. Red. E. Domagała-Zyś, A. Borowicz, R. Kołodziejczyk. Lublin, s. 173−184. Google Scholar
Grabias S., Kurkowski Z. M., Woźniak T. (2007): Logopedyczny Test Przesiewowy dla dzieci w wieku szkolnym. Lublin. Google Scholar
Grzesiuk A. (1995): Składnia wypowiedzi emocjonalnych. Seria: Komunikacja językowa i jej zaburzenia. Red. S. Grabias. T. 8. Lublin. Google Scholar
Hrycyna E. (2017): Rozwijanie słownictwa u dzieci w wieku przedszkolnym z zaburzeniami ekspresji werbalnej. Problemy teoretyczne. „Logopedia Silesiana” 6, s. 73−88. Google Scholar
Inny słownik języka polskiego (2000). Red. M. Bańko. T. 1−2. Warszawa. Google Scholar
Jęczeń U. (2017): Językowa projekcja emocji w wypowiedziach dzieci w normie intelektualnej i dzieci z zespołem Downa. Lublin. Google Scholar
Kaczorowska-Bray K. (2012): Zaburzenia komunikacji językowej w grupie osób z niepełnosprawnością intelektualną. [W:] Diagnoza i terapia logopedyczna osób z niepełnosprawnością intelektualną. Red. J. J. Błeszyński, K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk, s. 36−64. Google Scholar
Kielar-Turska M. (1989): Mowa dziecka. Słowo i tekst. Kraków. Google Scholar
Lakoff G. (2011): Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne. Co kategorie mówią nam o umyśle. Przekł. M. Buchta, A. Kotarba, A. Skucińska. Kraków. Google Scholar
Lakoff G., Johnson M. (1988, oryg. 1980): Metafory w naszym życiu. Przekł. T. Krzeszowski. Warszawa. Google Scholar
Mandler J. M. (1984): Stories, Scripts and Scenes: Aspects of Schema Theory. Hillsdale. Google Scholar
Minsky M. (1980): A Framework for Representing Knowledge. [W:] Frame Conceptions and Text Understanding. Red. D. Metzing. Berlin–New York, s. 1−25. Google Scholar
Niebrzegowska-Bartmińska S. (2007): Wzorce tekstów ustnych w perspektywie etnolingwistycznej. Lublin. Google Scholar
Niebrzegowska-Bartmińska S. (2018): O różnych wariantach definicji leksykograficznej – od taksonomii do kognitywizmu. „Etnolingwistyka”. Vol. 30, s. 259−284. Google Scholar
Niesporek-Szamburska B. (2004): Językowy obraz pór roku i tradycji kulturowych w twórczości dzieci. Katowice. Google Scholar
Nowakowska-Kempna I. (1993): Definiowanie znaczenia wyrażeń w kognitywizmie. Wybrane zagadnienia. [W:] O definicjach i definiowaniu. Red. J. Bartmiński, R. Tokarski. Lublin, s. 161−180. Google Scholar
Nowakowska-Kempna I. (1995): Konceptualizacja uczuć w języku polskim. Prolegomena. Warszawa. Google Scholar
Nowakowska-Kempna I. (2000): Konceptualizacja uczuć w języku polskim. Cz. II. Data. Warszawa. Google Scholar
Pawelec A., (2008): Mentalizm w badaniach nad językiem. [W:] Metodologie językoznawcze. Współczesne teorie i kontrowersje. Red. P. Stelmaszczyk. Kraków, s. 105−119. Google Scholar
Pluta-Wojciechowska D. (2015): O badaniach logopedycznych. Refleksje naukowca i praktyka. [W:] Metodologia badań logopedycznych z perspektywy teorii i praktyki. Red. S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk, s. 47–55. Google Scholar
Rosch E. (1975): Cognitive Representations of Semantic Categories. „Journal of mental Psychology: General”. Vol. 104, nr 3, s. 192−234. Google Scholar
Rosch E. (1978): Principles of Categorization. [W:] Cognition and Categorization. Red. E. Rosch, B. Lioyd. Hillsdale, s. 27−48. Google Scholar
Rumelhart D. E., Lindsay P. H., Norman D. A. (1972): Process Model for Long-Term Memory. [W:] Organization of Memory. Red. E. Tulving, W. Donaldson. New York, s. 197−246. Google Scholar
Schank R. C., Abelson R. (1977): Scripts, Plans, Goals and Understanding. Hillsdale. Google Scholar
Słownik języka polskiego PAN (1958−1969). Red. W. Doroszewski. T. 1−11. Warszawa. Google Scholar
Słownik języka polskiego PWN (1978−1981). Red. M. Szymczak. T. 1−3. Warszawa. Google Scholar
Słownik ludowych stereotypów językowych (1980). Kier. nauk. J. Bartmiński. Wrocław. Google Scholar
Szadura J. (2017): Czas jako kategoria językowo-kulturowa w polszczyźnie. Lublin. Google Scholar
Tabakowska E. (2001): Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa. Kraków. Google Scholar
Taylor J. R. (2002/2007): Gramatyka kognitywna. Przeł. M. Buchta, Ł. Wiraszka. Red. nauk. E. Tabakowska. Kraków (oryg. Cognitive Grammar. Oxford). Google Scholar
Tokarski R. (1988): Konotacje jako składnik treści słowa. [W:] Konotacja. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 35–54. Google Scholar
Tulving E. (1972): Episodic and Semantic Memory. [W:] Organization of Memory. Red. E. Tulving, W. Donaldson. New York, s. 381−403. Google Scholar
Tyler S. A. (1993): Wprowadzenie do metod antropologii kognitywnej. Tłum. O. Kubińska. [W:] Amerykańska antropologia kognitywna. Poznanie, język, klasyfikacja, kultura. Wybór i red. M. Buchowski. Warszawa, s. 25−52. Google Scholar
Wierzbicka A. (1985): Lexicography and Conceptual Analysis. Ann Arbor. Google Scholar
Wierzbicka A. (1993): Nazwy zwierząt. [W:] O definicjach i definiowaniu. Red. J. Bartmiński, R. Tokarski. Lublin, s. 251−267. Google Scholar
Wierzbicka A. (1999): Znaczenie nazw kolorów i uniwersalia widzenia. [W:] Język – Umysł – Kultura. Wybór prac. Red. J. Bartmiński. Przeł. R. Tokarski. Warszawa, s. 405−449. Google Scholar
Wierzbicka A. (2006): Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne. Przeł. A. Głaz. Lublin. Google Scholar
Wójtowicz M. (2013): Definicja kognitywna jako sposób opisu semantyki symbolu. Na przykładzie liczby siedem. „Roczniki Kulturoznawcze”. T. IV, nr 4, s. 71−87. Google Scholar
Żmigrodzki P. (2009): Najważniejsze zasady opisu znaczenia w „Wielkim słowniku języka polskiego”. „Linguistica Copernicana” nr 1(1), s. 183−197. Google Scholar
