Wiek zwierząt jako czynnik determinujący sposób ich konceptualizacji
Анотація
Celem artykułu jest ukazanie utrwalonego w zasobie leksykalnym mieszkańców wsi sposobu konceptualizowania zwierząt ze względu na ich fazę życia. Analiza słownictwa animalistycznego zebranego w wyniku przeprowadzonych badań terenowych na obszarze wybranych wsi małopolskich wykazała, że parametr wieku w znacznym stopniu determinuje sposób oglądu i wartościowania zwierząt. W aktach wartościujących świat zwierzęcy silnie zaznacza się pragmatyczny punkt widzenia wiejskiej społeczności, która ocenia zwierzęta przez pryzmat ich użyteczności, często uwarunkowanej wiekiem. Wpływ czynnika temporalnego szczególnie widoczny jest w kategorii ‘nazw zwierząt młodych’, która jest wewnętrznie zróżnicowana. Współtworzy ją kilka różnorodnych podkategorii semantycznych odpowiadających poszczególnym fazom rozwoju istot niedorosłych. Szczegółowe dookreślenie wieku młodych zwierząt ma podłoże pragmatyczne, wiąże się z potrzebą wyznaczenia cezury, która niejednokrotnie decyduje o zmianie przeznaczenia zwierzęcia.
O ile słownictwo nazywające istoty młode jest nacechowane pozytywne, o tyle leksyka animalistyczna komunikująca treści semantyczne związane ze starością zwierząt w większości ma charakter deprecjonujący. Przyjęcie w interpretacji słownictwa animalistycznego perspektywy temporalnej jest zatem ściśle powiązane z kontekstem aksjologicznym, co szczególnie uwidacznia się w binarnej opozycji stare : młode.
Ключові слова:
językoznawstwo, leksyka ludowa, wartościowanie, konecptualizacjaПосилання
Anusiewicz J. (1992): Potoczność jako sposób doświadczania świata i jako postawa wobec świata. [W:] „Język a Kultura”. T. 5: Potoczność w języku i kulturze. Red. J. Anusiewicz i F. Nieckula. Wrocław, s. 9–20. Google Scholar
Anusiewicz J. (1992a): Koń – jaki jest – w języku polskim? „Prace Filologiczne” XXXVII, s. 201–213. Google Scholar
Bartmiński J. (1988): Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji słowa. [W:] Konotacja. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 169–183. Google Scholar
Basaj M. (1996): Nazwy zwierząt jako komponenty porównań frazeologicznych. [W:] Systemy zoonimiczne w językach słowiańskich. Red. S. Warchoł. Lublin, s. 281–287. Google Scholar
Chludzińska J. (1961): Ze studiów nad słownictwem gwar mazowieckich. „Poradnik Językowy” z. 6, s. 253−258. Google Scholar
Cieślikowa A. (1996): Metody w onomastycznych badaniach różnych kategorii nazw własnych. „Onomastica” XLI, s. 5–19. Google Scholar
Dejna K. (1988): Zagadnienia słowotwórcze w Kwestionariuszu „Atlasu gwar polskich”. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XXXIV, s. 45–51. Google Scholar
Falińska B. (2000): Kategoria nazw młodych zwierząt w świetle map OLA. „Prace Filologiczne” XLV, s. 159–171. Google Scholar
Gala S. (2014): Wybór pism dialektologicznych i onomastycznych. Red. I. Jaros. Łódź. Google Scholar
Gieysztor A. (1986): Mitologia Słowian. Warszawa. Google Scholar
Góra A. (2000): O zasadach opisu zwierząt w słowiańskiej kulturze ludowej. „Etnolingwistyka”. T. 12. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 251–263. Google Scholar
Handke K. (1986): Rola kobiet w przekształcaniu współczesnej polszczyzny kolokwialnej. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XXXII, s. 101–107. Google Scholar
Horodyska H. (1958): Studia warmińsko-mazurskie. „Słownictwo Warmii i Mazur. Hodowla”. Wrocław. Google Scholar
Kąś J. (1986): Problem integracji leksykalnej w gwarach. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XXXII, s. 117–123. Google Scholar
Kąś J. (1994): Interferencja leksykalna słownictwa gwarowego i ogólnopolskiego (na przykładzie gwar orawskich). Kraków. Google Scholar
Kempf Z. (1985): Wyrazy „gorsze” dotyczące zwierząt. „Język Polski” LXV, s. 125–144. Google Scholar
Kłobus A. (1985): Deminutywa, augmentatywa i ekspresywa w polszczyźnie mówionej mieszkańców Sieradza i okolicy. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XXXI, s. 81–95. Google Scholar
Kobylińska J., (2001): Słownik gwary gorczańskiej (zagórzańskiej). Kraków. Google Scholar
Kotula F. (1989): Przeciw urokom: wierzenia i obrzędy u Pogórzan, Rzeszowiaków i Lasowiaków. Warszawa. Google Scholar
Krawczyk-Tyrpa A. (2001): Tabu w dialektach polskich. Bydgoszcz. Google Scholar
Kurdyła T. (2011): Funkcje formantów rzeczownikowych w polszczyźnie ludowej (na przykładzie trzech wsi podkarpackich). Kraków. Google Scholar
Kurek H. (2003): Proszę do chlewa, czyli o zachowaniach komunikacyjnych mieszkańców wsi w odniesieniu do zwierząt. [W:] Słowa jak mosty nad wiekami. Red. U. Sokólska, P. Wróblewski. Białystok. Google Scholar
Kurek H. (2004): Językowy obraz świata wiejskiego obszaru językowo-kulturowego. [W:] W kręgu wiernej mowy. Red. M. Wojtak, M. Rzeszutko. Lublin, s. 147–162. Google Scholar
Leszczyński Z. (1988): Szkice o tabu językowym. Lublin. Google Scholar
Malec M. (2001): Imię w polskiej antroponimii i kulturze. Kraków. Google Scholar
Markowski A. (2005): Kultura języka polskiego. T. 1: Teoria. Zagadnienia leksykalne. Warszawa. Google Scholar
Miodunka A. (1992): Analiza semowa znaczenia wyrazów a zagadnienie wyróżniania i definiowania znaczeń wyrazów w opisie leksykograficznym. „Prace Filologiczne” XXXVII, s. 175–182. Google Scholar
Mosiołek-Kłosińska K. (1995): Motywacja związków frazeologicznych zawierających wyrazy pies i kot. „Etnolingwistyka” T. 7. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 21–31. Google Scholar
Mosiołek-Kłosińska K. (1997): Antropocentryzm leksyki „zwierzęcej”. [W:] Semantyczna struktura słowa i wypowiedzi. Red. R. Grzegorczykowa, Z. Zaron. Warszawa, s. 71–78. Google Scholar
Moszyński K. (1934): Kultura ludowa Słowian. Cz. II: Kultura duchowa, z. 1. Kraków. Google Scholar
Nowakowska A. (2003): Człowiek jak zwierzę. Sfrazeologizowane porównania odczasownikowe na podstawie Słownika frazeologicznego języka polskiego. [W:] „Język a Kultura”. T. 15: Opozycja homo – animal w języku i kulturze. Red. A. Dąbrowska. Wrocław, s. 97–103. Google Scholar
Peisert M. (2003): Sus domesticus – zwierzę, którego nazwy używać nie wypada. [W:] „Język a Kultura”. T. 15: Opozycja homo – animal w języku i kulturze. Red. A. Dąbrowska. Wrocław, s. 149–155. Google Scholar
Pelcowa H. (1999): Przeszłość w językowym obrazie świata współczesnej wsi. [W:] Przeszłość w językowym obrazie świata. Red. A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski. Lublin, s. 253–267. Google Scholar
Piasecka A. (2013): Wizerunek świni w języku polskim i rosyjskim (na podstawie materiału leksykograficznego). „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” LIX, s. 211–225. Google Scholar
Piechnik A. (2009): Wizerunek kobiety i mężczyzny w językowym obrazie świata ludności wiejskiej (na przykładzie gminy Zakliczyn nad Dunajcem). Kraków. Google Scholar
Puzynina J. (1986): O elementach oceny w strukturze znaczeniowej wyrazów. „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XL, s. 121–128. Google Scholar
Rak M. (2006): Antropocentryzm gwarowej frazeologii zwierzęcej z Gór Świętokrzyskich i Podtatrza. „Język Polski” LXXXVI, s. 367–375. Google Scholar
Rak M. (2007): Językowo-kulturowy obraz zwierząt utrwalony w animalistycznej frazeologii gwar Gór Świętokrzyskich i Podtatrza (na tle porównawczym). Kraków. Google Scholar
Skawiński J. (2000): Językowy aspekt badań nad zwierzętami w kulturze. „Zeszyt Etnologii Wrocławskiej”1, s. 93–121. Google Scholar
Skorupka S. (1965): Z zagadnień frazeologii porównawczej. „Prace Filologiczne” XVIII, cz. 4, s. 119–130. Google Scholar
Sobierajski Z., Burszta J. (1986): Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski. T. IV. Wrocław– Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź. Google Scholar
Taszycki W. (1961): Powstawanie i rozwój rzeczowników typu cielak. [W:] idem: Rozprawy i studia polonistyczne. T. 2. Wrocław, s. 236–248. Google Scholar
Tokarski R. (1988): Konotacja jako składnik treści słowa. [W:] Konotacja. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 35–54. Google Scholar
Tokarski R. (2002): Konceptualizacja zwierząt w potocznej świadomości językowej. [W:] Prawna ochrona zwierząt. Red. M. Mozgawa. Lublin, s. 11–19. Google Scholar
Treder J. (2012): Kaszubi. Wierzenia i twórczość ze słownika Bernarda Sychty. Gdynia. Google Scholar
Wierzbicka A. (1985): Lexicography and Conceptual Analysis. “Karoma Publishers”. Inc. Ann Arbor, USA. Google Scholar
Wierzbicka A. (1993): Nazwy zwierząt. [W:] O definicjach i definiowaniu. Red. J. Bartmiński, R. Tokarski. Lublin, s. 251–161. Google Scholar
Wolny M. (2003): Językowy obraz starości ludzi i zwierząt w polszczyźnie. [W:] „Język a Kultura”. T. 15: Opozycja homo – animal w języku i kulturze. Red. A. Dąbrowska. Wrocław, s. 189–199. Google Scholar
Ziajka B. (2016): Sposób percypowania roślin ze względu na ich cykl rozwojowy w języku mieszkańców wsi. [W:] „Dialog z Tradycją”. T. V: Językowe dziedzictwo kultury materialnej. Red. E. Młynarczyk i E. Horyń. Kraków, s. 503–513. Google Scholar
Zimnowoda J. (2003): Opozycja homo – animal w ekspresywnych zwrotach językowych. [W:] „Język a Kultura”. T. 15: Opozycja homo – animal w języku i kulturze. Red. A. Dąbrowska. Wrocław, s. 103–115. Google Scholar
Ліцензія
Ця робота ліцензується відповідно до Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
