Treasure hunting – a hobby or a crime? Legal and criminological perspective
Maciej Andrzej Duda
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztyniehttps://orcid.org/0000-0002-8206-3819
Abstrakt
Artykuł poświęcono problematyce amatorskich poszukiwań zabytków za pomocą detektora metalu. Celem opracowania jest przybliżenie zasad odpowiedzialności karnej za to przestępstwo z ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (2003) oraz analiza kryminologicznych aspektów tego zjawiska (etiologia, fenomenologia, profilaktyka). W tekście wskazano warunki prowadzenia zgodnych z prawem poszukiwań zabytków oraz uwarunkowania poszukiwań nielegalnych. Podano zostały przyczyny podejmowania nielegalnych poszukiwań, przejawy tego zjawiska oraz możliwości przeciwdziałania tej patologii społecznej. Opisano również relacje pomiędzy nielegalnym poszukiwaniem zabytków a innymi zjawiskami kryminalnymi wymierzonymi w dziedzictwo kulturowe, w tym dziedzictwo archeologiczne. Scharakteryzowane zostały zasady odpowiedzialności karnej za przestępstwo prowadzenia nielegalnych poszukiwań zabytków z art. 109c ustawy o ochronie zabytków i opiece na zabytkami. Dokonano również analizy najnowszego projektu nowelizacji ustawy w zakresie prawnych uregulowań poszukiwań zabytków. Skala zjawiska amatorskich poszukiwań zabytków nieustannie rośnie. Zdecydowana większość eksploratorów dokonuje poszukiwań niezgodnie z prawem. Tymczasem egzekwowanie zasad odpowiedzialności karnej za nielegalne po-
szukiwania jest nieskuteczne. Zaproponowane w ostatniej nowelizacji rozwiązania nie poprawią jednak tej sytuacji. Konieczne jest zatem kompleksowe uregulowanie tej kwestii, z uwzględnieniem postulatów podnoszonych w doktrynie.
Słowa kluczowe:
kryminologia, prawo karne, nielegalne wykopaliska, wykrywacz metali, poszukiwanie skarbów, dziedzictwo kulturoweBibliografia
Chlebowicz P., Prawnokarne aspekty ochrony dóbr kultury. Refleksje na tle zmiany stanu prawnego, „Ochrona Zabytków” 2003, No. 3-4. Google Scholar
Duda M., Art. 12. Za zabytki nieruchome w myśl ustawy… [in:] Dekret Rady Regencyjnej z 1918 r. o opiece nad zabytkami sztuki i kultury z komentarzem czyli eseje o prawie ochrony dziedzictwa kultury, ed. K. Zeidler, M. Marcinkowska, Gdańsk 2017. Google Scholar
Duda M., Nielegalne poszukiwania zabytków jako zagrożenie dla dziedzictwa kulturalnego [in:] Ochrona dziedzictwa kulturowego i naturalnego. Perspektywa prawna i kryminologiczna, ed. W. Pływaczewski, B. Gadecki, Warszawa 2015. Google Scholar
Gadecki B., Jakubowski O., Co na to wszystko Indiana Jones?, „Rzeczpospolita” from 11.07.2023, https://www.rp.pl/rzecz-o-prawie/art38714151-gadecki-jakubowski-co-na-to-wszystko-indiana-jones (access 19.07.2023 r.). Google Scholar
Gadecki B., Możliwość orzekania przepadku oraz nawiązki wobec sprawców przestępstw i wykroczeń zawartych w ustawie z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, „Santander Art and Culture Law Review” 2016, No. 1. Google Scholar
Gadecki B., Ochrona podwodnego dziedzictwa kultury. Aspekty prawnokarne i kryminologiczne, Warszawa 2014. Google Scholar
Gadecki B., Prawnokarna ochrona dziedzictwa kulturowego [in:] Praktyczne aspekty zwalczania przestępczości przeciwko dziedzictwu kulturowemu, ed. M. Trzciński, Gdańsk 2019. Google Scholar
Gadecki B., Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Art. 108-120. Przepisy karne. Komentarz, Warszawa 2014. Google Scholar
Gadecki B., Zmiany w zakresie karnoprawnej ochrony zabytków w związku z uchwaleniem ustawy z dnia 22 czerwca 2017 roku o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz niektórych innych ustaw, „Santander Art and Culture Law Review” 2018, No. 1. Google Scholar
Grajewski A., Problematyka prawno-kryminalistyczna okradania oraz nielegalnych ekshumacji grobów wojennych [in:] Przestępczość przeciwko dziedzictwu kulturowemu. Diagnoza, zapobieganie, zwalczanie, ed. M. Trzciński, O. Jakubowski, Wrocław 2016. Google Scholar
Grajewski A., Przestępczość przeciwko dziedzictwu archeologicznemu i możliwości jej zwalczania w świetle obowiązującego prawa, „Kurier Konserwatorski” 2017, No. 14. Google Scholar
Jakubowski O., Karnoprawna ochrona zabytków – rozważania nad kierunkami zmian prawnych [in:] Prawo ochrony zabytków, ed. K. Zeidler, Gdańsk 2014. Google Scholar
Jakubowski O., Trzciński M., Przestępczość przeciwko dziedzictwu kulturowemu – charakterystyka zjawiska [in:] Praktyczne aspekty zwalczania przestępczości przeciwko dziedzictwu kulturowemu, ed. M. Trzciński, Gdańsk 2019. Google Scholar
Jakubowski O., Zagrożenie dziedzictwa kulturowego przestępczością – analiza wydarzeń w 2018 roku, „Santander Art and Culture Law Review” 2019, No. 1. Google Scholar
Kostrzewa D., Art. 25. Wszelkie prywatne poszukiwania archeologiczne… [in:] Dekret Rady Regencyjnej z 1918 r. o opiece nad zabytkami sztuki i kultury z komentarzem czyli eseje o prawie ochrony dziedzictwa kultury, ed. K. Zeidler, M. Marcinkowska, Gdańsk 2017. Google Scholar
Kotowski W., Kurzępa B., Wykroczenia pozakodeksowe. Komentarz, Warszawa 2008. Google Scholar
Kulik M., Komentarz do art. 111 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, 2010, Lex Omega. Google Scholar
Kurzępa B., Kurzępa-Czopek E., Nielegalne poszukiwanie zabytków, „Prokuratura i Prawo” 2011, No. 9. Google Scholar
Narodowska J., Art. 18. Za zabytki ruchome w myśl ustawy… [in:] Dekret Rady Regencyjnej z 1918 r. o opiece nad zabytkami sztuki i kultury z komentarzem czyli eseje o prawie ochrony dziedzictwa kultury, ed. K. Zeidler, M. Marcinkowska, Gdańsk 2017. Google Scholar
Narodowska J., Duda M., Eksploracja archeologiczna obszarów leśnych [in:] Nielegalna eksploatacja obszarów leśnych, ed. W. Pływaczewski. M. Duda, Olsztyn 2013. Google Scholar
Narodowska J., Duda M., Ochrona zamków oraz pałaców i dworów szlacheckich na Warmii i Mazurach – aspekty prawnokarne i kryminologiczne, „Studia Prawnoustrojowe” 2019, No. 43. Google Scholar
Narodowska J., Duda M., Wandalizm zabytków z perspektywy kryminologicznej, „Santander Art and Culture Law Review” 2017, No. 1. Google Scholar
Olech A., Glosa do orzeczenia Sądu Rejonowego w Tomaszowie Lubelskim z dnia 2 lutego 2016 roku (sygn. akt II K 662/14, niepubl.), „Santander Art and Culture Law Review” 2018, No. 1. Google Scholar
Pływaczewski W., Grabież i niszczenie dziedzictwa podwodnego kultury, „Prokuratura i Prawo” 2008, No. 2. Google Scholar
Sabaciński M., Nielegalne wykopaliska jako forma destrukcji zabytku [in:] Przestępczość przeciwko dziedzictwu kulturowemu. Diagnoza, zapobieganie, zwalczanie, ed. M. Trzciński, O. Jakubowski, Wrocław 2016. Google Scholar
Sabaciński M., Trzciński M., Kilka uwag o zwalczaniu przestępczości przeciwko zabytkom archeologicznym, „Ochrona Zabytków” 2009, No. 3. Google Scholar
Sabaciński M., Trzciński M., O potrzebie zmian w zakresie poszukiwań zabytków i używania wykrywaczy metali, „Cenne, Bezcenne, Utracone” 2017, No. 1. Google Scholar
Sewastianowicz M., Pan Samochodzik vs. poszukiwacze skarbów? - prawo łagodniejsze dla hobbystów i trudniejsze do egzekwowania, „Prawo.pl” from 1.07.2023, https://www.prawo.pl/prawo/poszukiwanie-skarbow-z-wykrywaczem-metali-a-ochrona-zabytkow,522002.html (access 19.07.2023). Google Scholar
Trzciński M., Poszukiwanie zabytków [in:] Leksykon prawa ochrony zabytków. 100 podstawowych pojęć, ed. K. Zeidler, Warszawa 2010. Google Scholar
Trzciński M., Przestępczość przeciwko zabytkom archeologicznym. Problematyka prawno-kryminalistyczna, Warszawa 2010. Google Scholar
Witt J., Analiza metod obrony detektorystów przed odpowiedzialnością z art. 111 u.o.z. [in:] Legalne/nielegalne poszukiwanie zabytków i obrót zabytkami. Na styku archeologii i prawa, ed. I. Gredka-Ligarska, D. Rozmus, Sosnowiec 2017. Google Scholar
Wrzosek J., Poszukiwania zabytków ruchomych, w tym zabytków archeologicznych, w świetle obowiązujących przepisów. Uwagi archeologa, „Kurier Konserwatorski” 2017, No. 14. Google Scholar
Zalasińska K., Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Komentarz, Warszawa 2020. Google Scholar
Zeidler K., Rybiński P., Społeczna szkodliwość czynu a przestępstwa przeciwko dziedzictwu kultury [in:] Przestępczość przeciwko dziedzictwu kulturowemu. Diagnoza, zapobieganie, zwalczanie, ed. M. Trzciński, O. Jakubowski, Wrocław 2016. Google Scholar
Zeidler K., Rzeczpospolita Polska. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Tokyo 2019. Google Scholar
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
https://orcid.org/0000-0002-8206-3819
