Od retoryki rozumu do retoryki emocji: transformacja strategii retorycznych w wybranych prowigowskich pismach dyskursu religijnego w porewolucyjnej Anglii
Katarzyna Kozak
Uniwersytet w SiedlcachAbstrakt
Artykuł poświęcony jest analizie wybranych tekstów dyskursu religijnego autorów związanych z kręgami wigowskimi w porewolucyjnej Anglii, z naciskiem na zastosowane w nich strategie retoryczne – w szczególności retorykę emocji. Analizie poddane zostały wybrane kazania Johna Tillotsona, pisma Gilberta Burneta oraz dzieła Johna Dennisa, w których zastosowanie tego narzędzia odzwierciedlało wysiłki zmierzające do zaangażowania większego audytorium przy jednoczesnym dystansowaniu się od ideologii Kościoła Wysokiego (High Church) i torysów. John Tillotson, dążąc do przedstawienia religii Kościoła Niskiego (Low Church) jako „rozsądnej”, podkreślał konieczność podporządkowania emocji rozumowi, jednocześnie jednak dostrzegając ich znaczenie. Gilbert Burnet natomiast, świadomy kierowania przekazu do coraz szerszego odbiorcy o często niewygórowanych możliwościach i potrzebach intelektualnych, doradzał dostosowanie kazań, zalecając bardziej świadome wykorzystanie retoryki emocji jako uzasadnionego narzędzia perswazji. John Dennis, ukazując emocje jako element destrukcyjny w swojej krytyce „kapłańskich sztuczek” (priestcraft) Kościoła Wysokiego, jednocześnie wykorzystał język emocji, aby wzmocnić swą polemikę, realizując niejako w praktyce rady Burneta odnośnie do perswazyjnej siły emocji. Przykłady te sugerują wyraźną zmianę w kulturze religijnej i politycznej tego okresu, ukierunkowaną na zintensyfikowanie retoryki emocji w celu dotarcia do szerszego grona odbiorców. Śledząc tę ewolucję, niniejsze rozważania służą ukazaniu emocji jako istotnego elementu strategii komunikacyjnych pisarzy związanych z wigami na przełomie XVII i XVIII w.
Słowa kluczowe:
kazanie, Kościół niski, Latitudinarianizm, retoryka, emocje, rozumBibliografia
Addison Joseph, 1859, An Account of the Greatest English Poets, in: George Gilfillan (ed.) The Poetical Works of Joseph Addison, Gay's Fables, and Somerville's Chase, Edinburgh: James Nichol, p. 27-32. Google Scholar
Beynon Graham, 2016, Isaac Watts: Reason, Passion and the Revival of Religion, London: Bloomsbury. Google Scholar
Burnett Gilbert, 1692, A Discourse of the Pastoral Care, London: printed for Chiswell Richard. Google Scholar
Burnet Gilbert, 1746, A Sermon Concerning Popery, Edinburgh: printed for R. Fleming. Google Scholar
Chillingworth William, 1638, The Religion of Protestants a Safe Way to Salvation, Oxford: Printed by L. Lichfield. Google Scholar
Cooper Anthony A. Third Earl of Shaftesbury, 1999, Characteristics of Men, Manners, Opinions, Times, ed. Lawrence E. Klein, Cambridge: Cambridge University Press. Google Scholar
Cowan Brian, 2016, Making publics and making novels. A post-Habermasian perspectives, in: Alan J. Downie (ed.) The Oxford Handbook of the Eighteenth-Century Novel, Oxford: Oxford University Press, p. 55‒70. Google Scholar
Dal Santo Regina Maria, 2017, The Rhetoric of Passions in John Tillotson's Sermons, English Literature, No. 4, p. 43-53. doi:10.14277/2420-823X/EL-4-17-3. Google Scholar
Dal Santo Regina Maria, 2019, Charitable though passionate creature: the portrait of Man in late seventeenth century sermons, in: John Baker, Marion Leclair and Allan Ingram (ed.), Writing and constructing the self in Great Britain in the long eighteenth century, Manchester: Manchester University Press, p. 44-59. Google Scholar
Dennis John, 1702, The Danger of Priestcraft to Religion and Government. London. Google Scholar
Dennis John, 1715, Priestcraft distinguished from Christianity. London: printed for J. Roberts. Google Scholar
De Silva David A, 2006, The Pattern for Preachers: Archbishop John Tillotson and the Reform of Ecclesiastical Oratory in the Seventeenth Century, Anglican and Episcopal History, No. 75 (3), p. 368-400. Google Scholar
Dixon Thomas, 2003, From Passions to Emotions. The Creation of a Secular Psychological Category. Cambridge: Cambridge University Press. Google Scholar
Eijnatten van, Joris, 2006, Reaching audiences: Sermons and oratory in Europe, in: Steward J. Brown and Timothy Tackett (ed.), The Cambridge History of Christianity (7), Cambridge: Cambridge University Press, p. 128-146. Google Scholar
Goldie Mark, 1993, Priestcraft and the birth of Whiggism, in: Nicholas Phillipson and Quentin Skinner (ed.), Political Discourse in Early Modern Britain, Cambridge: Cambridge University Press, p. 209-231. Google Scholar
Goldie Mark, 1990, Danby, the Bishops and the Whigs, in: T. Harris, P. Seaward, M. Goldie (ed.), The Politics of Religion in Restoration England, Basil Blackwell, p. 75-105. Google Scholar
Gordon Thomas, 1770, The Works of Tacitus. With Political Discourses upon that Author. vol. I, 4th edition. London: printed for J. and F. Rivington. Google Scholar
Goring Paul, 2001, Anglicanism Enthusiasm and Quixotism: preaching and politeness in mid-eighteenth century literature, Literature and Theology, No. 15 (4), p. 326-341. Google Scholar
Harris Tim, 1990, Introduction: Revising the Restoration, in: T. Harris, P. Seaward, M. Goldie (ed.), The Politics of Religion in Restoration England, Basil Blackwell, p. 1-28. Google Scholar
Harrison Peter, 2002, 'Religion' and the Religions in the English Enlightenment, Cambridge: Cambridge University Press. Google Scholar
Henning, Basil Duke, 1983, The House of Commons, 1660-1690, (The History of Parliament Trust, 3 vols). Google Scholar
Hultquist Aleksondra, 2016, Eliza Haywood’s progress through the passions, in: Heather Kerr, David Lemmings and Robert Phiddian (ed.), Passions, Sympathy and Print Culture: Public Opinion and Emotional Authenticity in Eighteenth-Century Britain, Basingstoke: Hampshire Palgrave Macmillan, p. 86‒104. Google Scholar
Ihalainen Pasi, 2008, The Enlightenment Sermon: Towards Practical Religion And A Sacred National Community, in: Joris Van Eijnatten (ed.) Preaching, Sermon and Cultural Change in the Long Eighteenth Century, Leiden: Brill, p. 219-260. Google Scholar
James Susan, 1997, Passion and Action: The Emotions in Seventeenth-Century Philosophy. New York: Oxford University Press. Google Scholar
Kim Julius J., 2009, Archbishop John Tillotson and the 17th-Century Latitudinarian Defense of Christianity Part II, TTJ, No. 12 (1), p. 127-148. Google Scholar
Kozak, Katarzyna, 2017, The Hurry and Uproar of their Passions: Images of the early 18th-century Whig, English Literature, No.4, p. 73‒89. doi 10.14277/2420-823X/EL-4-17-5. Google Scholar
Kozak Katarzyna, 2020, Depicting a Political Rival: Evolution of Richard Steele's Essay Periodical Writing, Brno Studies in English, No. 46 (2), p. 195-209. doi 10.5817/BSE2020-2-11. Google Scholar
Levis Barry R., 2013, The Pragmatic Pulpit: Politics and Changes in Preaching Styles in the Church of England, 1660 –1760, Journal of Church and State, No. 56 (3) p. 454 –485. doi:10.1093/jcs/css107. Google Scholar
Locke John, 1824, An essay concerning human understanding. vol. I. London: printed for C. and J. Rivington. Google Scholar
Macaree David, 1976, Reason and passion harmonized: The Drapier's Letters and the language of political protest, The Canadian Journal of Irish Studies, No., 2 (2), p. 47‒60. Google Scholar
McKenzie Alan T., 1987, The systematic scrutiny of passion in Johnson's Rambler, Eighteenth-Century Studies, No. 20 (2), p. 129‒152. Google Scholar
Miller Perry, 1939, The New England mind. New York. Google Scholar
Mitchell Fraser W., 1932, English Pulpit Oratory from Andrewes to Tillotson: a study of its literary aspects, London. Google Scholar
Morrissey Mary, 2002, Scripture, Style and Persuasion in Seventeenth-Century English Theories of Preaching, The Journal of Ecclesiastical History, No. 53 (4), p. 686–706. Google Scholar
Peake Charles, 1960, Swift and the passions, The Modern Language Review No., 55 (2), p. 169‒180. Google Scholar
Sharpe Kevin, 2011, Virtues, passions and politics in early modern England, History of Political Thought, No.32 (5), p. 773-798. Google Scholar
Sodano Joel P., 2017, Uneasy passions: The Spectator’s divergent interpretations of Locke’s theory of emotion, The Eighteenth Century, No. 58 (4), p. 449‒467. doi 10.1353/ecy.2017.0036. Google Scholar
Steele Richard, 1714, The Englishman, The second edition. London: printed for Ferd. Burleigh. Google Scholar
Stillingfleet Edward, 1707, Fifty Sermons Preached Upon Several Occasions. London: printed by J. Heptinstall. Google Scholar
Szécsényi Endre, 2007, Freedom and sentiments: wit and humour in the Augustan Age, Hungarian Journal of English and American Studies (HJEAS), No. 13 (1/2), p. 79‒92. Google Scholar
The Tatler, 1709, vol. 1, London: printed for C. Bathurst. Google Scholar
Weales Thomas, 1778, The Christian Orator Delineated: In Three Parts. Printed for T. Cadell. Google Scholar
Uniwersytet w Siedlcach
