Udział biskupów w procesie niszczenia świątyń pogańskich na wschodzie Imperium w późnym Cesarstwie Rzymskim (IV-V w.)
Maria Piechocka-Kłos
Katedra Historii Kościoła i Dziedzictwa Kulturowego, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Hozjusza 15, 11-041 OlsztynAbstrakt
W publikacji cała uwaga została skupiona na przedstawieniu kwestii udziału biskupów w procesie niszczenia świątyń pogańskich na terenie Imperium Romanum w IV i V wieku. W tej materii badania objęły teren tylko wschodniej części cesarstwa. Pod tym kątem przeanalizowano materiały z obszaru źródeł historycznych, prawnych i literackich. Bez wątpienia biskupi (Jerzy, Marek, Eleuzjos, Tytus, Marcel, Teofil, Porfiriusz, Jan Chryzostom) odegrali znaczącą role w procesie niszczenia pogańskich świątyń na Wschodzie, niekiedy nawet przejmując inicjatywę w działaniach, jednakże nie znaleziono dowodów na to, iż w tym czasie przejęli oni funkcję władzy świeckiej nawet na poziomie lokalnym. Można przyjąć, iż wówczas obowiązywała zasada, iż władze cywilne „przymykają oko” na działania biskupów, ale pod warunkiem, iż z ich powodu nie dochodzi do naruszenia prawa i porządku. Nie chciano prowokować żądnej grupy wyznaniowej do buntu. Dopiero stopniowe osłabianie pogaństwa na terenie cesarstwa pozwoliło cesarzom i biskupom na coraz śmielsze działania w tym kierunku.
Słowa kluczowe:
biskup, świątynia pogańska, Cesarstwo Rzymskie, historia starożytna, religia pogańskaBibliografia
Augustyn, „O państwie Bożym: przeciw poganom ksiąg XXII”, tłum. W. Kornatowski, Warszawa 1977.
Dębiński A., „Ustawodawstwo karne rzymskich cesarzy chrześcijańskich w sprawach religijnych”, Lublin 1990.
Deichmann F.W., „Christianisierung der Monumente“, RACh 2, Stuttgart 1954.
Euzebiusz z Cezarei, „Życie Konstantyna”, tłum. T. Wnętrzak, ŹMT 44, Kraków 2007.
Fowden G., “Bishops and Temples in the Eastern Roman Empire A. D. 320-435”, JTS 29 (1978).
Gaudemet J., „La formation du droit séculier et du droit de l’Eglise aux IV et V siècles”, Paris 1979.
Gaudemet J., „La législation au IV siècle: programme d’ anquête”, Perugia 1975.
Gaudemet J., „Quelques aspects de la politique législative au V siècle”, Milano 1971.
Gregorius (Grzegorz z Nazjanzu), „Epigrammata 30”, w: PG 38.
Grzegorz z Nazjanzu, „Mowa 4, Napiętnowanie cesarza Juliana”, w: „Mowy wybrane”, Warszawa 1967.
Hahn J., Emmel S., Gotter U. (red.), “From Temple to Church. Destruction and Renewal of Local Cultic Topografy in Late Antiquity”, Brill 2008.
Joannou P.P., „La législation imperiale et la christianisation de l’Empire Romain /311-476/“, Roma 1972.
Jones A.H.M., “The Later Roman empire 284-602”, Oxford 1964.
Libanios, „Mowa 30”, w: „Wybór mów”, przekł. L. Małunowiczówna, Wrocław 1953.
Marek Diakon, „Żywot świętego Porfiriusza biskupa Gazy”, tłum. I. Milewski, Gdańsk 2003.
Matthews J.F., “Symmachus and the Oriental cults”, JRS 63 (1973).
Petit P., “Libanius et la vie municipale a Antioche au IV siècle après J. C.”, Paris 1955.
Petit P., “Sur la date du >>Pro templis<< de Libanius”, Byzantion 21 (1951).
Piechocka-Kłos M., „Prawodawstwo cesarskie i kościelne wobec kultu pogańskiego w IV-VI wieku”, Olsztyn 2010.
Seeck O., „Regesten der Kaiser und Päpste für die Jahre 311 bis 476 n. Chr.“, Stuttgart 1919.
Sokrates Scholastyk, „Historia Kościoła”, tłum. S.J. Kazikowski, Warszawa 1986.
Sozomen, „Historia Kościoła”, tłum. S. Kazikowski, Warszawa 1980.
Theodoret von Cyrus, „Kirchengeschichte“, München 1926.
Vittinghoff F., „Eusebius als Verfasser der >>Vita Konstantini<<”, RhM 96 (1953).
Zosimos, „Nowa historia”, tłum. H. Cichocka, Warszawa 1993.
Katedra Historii Kościoła i Dziedzictwa Kulturowego, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Hozjusza 15, 11-041 Olsztyn
