"Liber manualis" księżnej Dhuody z Septymanii (ok. 803-843) jako instrukcja i świadectwo kontemplacji Boga
Małgorzata Chudzikowska-Wołoszyn
Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Kurta Obitza 1, 10-725 OlsztynAbstrakt
Wszystko co obecny czytelnik wie na temat frankońskiej erudytki z Septymanii, zawdzięcza pozostawionemu przez nią bardzo oryginalnemu dziełu — Liber manualis (Handbook). Utwór ten autorka zadedykowała swemu synowi Wilhelmowi. Na unikatowość dzieła wpływa fakt, iż Dhuoda jest jedyną kobietą na przestrzeni dziesięciu wieków, która przekazała historii tak bardzo osobiste świadectwo swej twórczości. Opracowała dzieło w gatunku, który był bardzo popularny pośród uczonych karolińskich, tzw. speculum — zwierciadło. Jednocześnie gatunek ten posiada sięgającą starożytności bogatą tradycję literacką. Asumptem do skomponowania Podręcznika stały się dramatyczne okoliczności, w których znalazła się młoda arystokratka. Brutalna polityka wewnętrzna odebrała jej ukochanych synów. Fizyczna rozłąka z najbliższymi stała się dla Dhuody źródłem niewypowiedzianej tęsknoty i cierpienia. Dydaktyczne dzieło, które w obliczu tak wielkich wzruszeń zdecydowała się napisać, stało się czymś w rodzaju duchowego łącznika pomiędzy kochającą matką, a przebywającymi z dala synami. Duchowy testament, który stworzyła Dhuoda, stanowi efekt głębokich przemyśleń na temat chrześcijańskiej miłości. Jest moralną i religijną instrukcją dla dzieci. Praca frankońskiej arystokratki stała się pierwszym, tak osobistym, świadectwem medytacji Boga przez osobę świecką. Zawiera liczne rady dotyczące spraw doczesnych i duchowych. Jest to niezwykle pomysłowe dzieło, które księżna upiększyła matczynymi, moralizatorskimi radami opartymi na chrześcijańskiej prawdzie o miłosierdziu. Analiza traktatu podpowiada, iż jedynym źródłem siły i nadziei Dhuody była miłość do Boga. Bardzo głęboka i dojrzała. Zdaniem autorki, wszystkie prawe zachowania człowieka są wypracowane dzięki uwielbieniu Boga. Taką zasadę starała się przekazać potomnym. Dhuoda nie tylko sama kontempluje Boga, podpowiada także jak zbliżać się do sacrum. Liber manualis daje nam więc możliwość przelotnego wejrzenia w serce i duszę bardzo nieszczęśliwej, ale jednocześnie głęboko wierzącej, kobiety żyjącej w wiekach średnich.
Słowa kluczowe:
Dhuoda z Setymanii, literatura karolińska, historia literatury wczesnośredniowiecznej, speculum principis, literatura parenetycznaBibliografia
Bondurand E. (red.), “L’education carolingienne: Le Manuel de Dhuoda (843)”, Paris, Nimes 1887.
Bowers M.E. (red.), “The Liber Manualis of Dhuoda: Advice of a Ninth-Century Mother to her Son”, University Microfilms International, Ann Arbor 1977.
Cherewatuk K., “Speculum matris: Duoda’s Manual”, Florilegium 10 (1988-91).
Claussen M.A., “Fathers of Power and Mothers of Authority: Dhuoda and the Liber Manualis”, French Historical Studies vol. 19 (3) (1996).
D’Onofrio G., „Historia teologii. Epoka średniowiecza”, t. II, przeł. W. Szymona, Kraków 2005.
Dagron G., Riché P., Vauchez A. (red.), „Historia chrześcijaństwa. Biskupi, mnisi i cesarze 610-1054”, t. 4, tłum. A. Kuryś, Warszawa 1999.
Dhuoda, “Epigrama operis subsequentis”, tłum. J. Strzelczyk, w: J. Strzelczyk, „Pióro w wątłych dłoniach. O twórczości kobiet w dawnych wiekach. Początki (od Safony do Hroswity)”, Warszawa 2007.
Dronke P., “Women Writers of the Middle Ages. Critical Study of Texts from Perpetua to Marguerite Porete”, Cambridge 1984.
Gilson E., „Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich”, tłum. S. Zalewski, Warszawa 1966.
Kamieńska A., „Na progu słowa. Siedem wykładów o poezji i >>Biblii<<”, Poznań 2004.
Kijewska A., „Czasy świętego Brunona z Kwerfurtu okiem historyka filozofii”, w: A. Kopiczko (red.), „Święty Brunon. Patron lokalny czy symbol jedności Europy i powszechności Kościoła”, Olsztyn 2009.
Kijewska A., „Święty Augustyn”, Seria: Myśli i Ludzie, Warszawa 2007, s. 204.
Le Goff J., „Kultura średniowiecznej Europy”, tłum. H. Szymańska-Grossowa, Warszawa 1970.
Mayeski M.A., “Dhuoda. Ninth Century Mother and Theologian”, Scranton 1995.
Olsen G.W., “One Heart and One Soul (Acts 4:32 and 34) in Dhuoda’s >>Manual<<”, Church History vol. 61 (1) (1992).
Paschasius Radbertus, „Epitaphium Arsenii, seu vita venerabilis Walae abbatis Corbeiensis in Gallia”, w: PL 120.
Pernoud R., „Kobieta w czasach katedr”, tłum. I. Badowska, Warszawa 1990.
Riché P. (red.), “Dhuoda, Manuel pour mon fils”, Paris 1975.
Riché P., „Życie codzienne w państwie Karola Wielkiego”, tłum. E. Bąkowska, Warszawa 1979.
Ryś J., „Wychowanie moralne w rodzinie arystokratycznej w czasach karolińskich w świetle Podręcznika dla syna Dhuody”, Rocznik Naukowo Dydaktyczny WSP w Krakowie, Prace z Historii Oświaty i Wychowania 201 (1999).
Thiébaux M. (red.), “Dhuoda. Handbook for her warrior son. Liber manualis”, Cambridge Medieval Classics 8, Cambridge 1998.
Thieubax M. , “Introduction”, w: M. Thiébaux (red.), “Dhuoda. Handbook for her warrior son. Liber manualis”, Cambridge Medieval Classics 8, Cambridge 1998.
Veyn P. (red.), „Historia życia prywatnego. Od Cesarstwa Rzymskiego do roku tysięcznego”, t. 1, tłum. K. Arustowicz, M. Rostworowski, Wrocław-Warszawa-Kraków 2005.
Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Kurta Obitza 1, 10-725 Olsztyn
