Teodycealne przesłanie ołtarza z Isenheim
Joachim Piecuch
Instytut Filozofii, Uniwersytet Opolski, ul. Drzymały 1A, 45-342 Opolehttps://orcid.org/0000-0002-3078-717X
Abstrakt
Na treść artykułu składa się analiza ideowo-estetyczna retabulowego ołtarza z Isenheim autorstwa M. Grünewalda. Celem twórcy jest wskazanie obecności problematyki teodycealnej jako wątku głównego w sekwencji obrazów składających się na to dzieło sztuki. Równocześnie w badaniu obrazów wydobyte zostaje wiele motywów podejmujących tematykę nie tylko teologiczną, ale i antropologiczno-filozoficzną. Ta ostatnia przyjmuje postać pytania o conditio humana. W badaniach uwzględniony został szeroki kontekst dziejowy i społeczno-egzystencjalny powstania dzieła, dostarczający nam klucza hermeneutycznego do jego głębokiej interpretacji. Przedmiotem analiz szczegółowych są przedstawienia, jakie jawią się w odsłonach poszczególnych partiach obrazów. Okazuje się, że układają się one według pewnego porządku, mającego za cel niesienie pocieszenia i nadziei chorym na ergotyzm pensjonariuszom szpitala klasztornego w Isenheim. Ołtarz pełnił zatem nie tylko funkcję liturgiczną, ponieważ przez sugestie możliwego identyfikowania się chorych z przedstawionymi na nim postaciami, niósł zbawcze orędzie borykającym się z pytaniem o sens cierpienia.
Słowa kluczowe:
teodycea, antonici, poliptyk, cierpienie, GrünewaldBibliografia
Casper Bernhard, 2008, Der Isenheimer Altar – Grünewalds Einladung zum Glauben, Zur Debatte, nr 2, s. 2–6.
Damrich Johannes, 1919, Matthias Grünewald, Allg. Vereinigung für Christliche Kunst, München.
Eco Umberto, 1994, Dzieło otwarte. Forma i nieokreśloność w poetykach współczesnych, tłum. Jadwiga Gałuszka i in., Czytelnik, Warszawa.
Fraenger Wilhelm, 1990, Matthias Günewald, tłum. Katarzyna Zalewska, Warszawa.
Hartmann Marie Anne, 1994, Mathias Grünewald. Der Isenheimer Altar. Malerei und Spiritualität, Benzinger, Colmar.
Hayum Andreé, 1989, The Isenheim altarpriece. God’s medicine and Painter’s Vision, Princeton University Press, Princeton.
Kühnlein Michael, 2017, Wer hat Angst vor Gott? Über Religion und Politik im postfaktischen Zeitalter, Reclam, Stuttgart.
Laktancjusz, 1933, Pisma wybrane. De mortibus persecutorum – Epitome – De ira Dei, tłum. Jan Czuj i Jan Jachowski, Księgarnia Uniwersytecka, Poznań.
Leibniz Gottfried.Wilhelm, 2001, Teodycea. O dobroci Boga, wolności człowieka i pochodzeniu zła, tłum. Małgorzata Frankiewicz, PWN, Warszawa.
Marquard Reiner, 1996, Mathias Grünewald und der Isenheimer Altar. Erläuterungen – Erwägungen – Deutungen, Calver Verlag, Stuttgart.
Mellinkoff Ruth, 1988, The devil at Isenheim: reflections of popular belief in Grünwald’s altrpiece, Univ. of California Press, Berkeley.
Mischlewski Adalbert, 1976, Grundzüge der Geschichte des Antoniterordens bis zum Ausgang des 15. Jahrhunderts, Böhlau, Köln – Wien.
Mittelstädt Kuno, 1988, Matthias Grünewald, tłum. Aniela Maria Konopacka, Arkady, Warszawa.
Richter Gottfried (red.), 2001, Der Isenheimer Altar, Verlag Urachhaus, Stuttgart.
Sarwey Franziska, 2001, Grünewald und der Isenheimer Altar, w: G. Richter (red.), Der Isenheimer Altar, Verlag Urachhaus, Stuttgart, s. 57–62.
Spath Emil, 1991, Geheimnis der Liebe. Der Isenheimer Altar von Matthias Grünewald.
Meditationen, Lindenberg: Kunstverlag Fink, Freiburg.
Św. Atanazy Aleksandryjski, 1987, Żywot świętego Antoniego; Św. Antoni Pustelnik, Pisma, tłum. Zofia Brzostowska i in., Pax, Warszawa.
Instytut Filozofii, Uniwersytet Opolski, ul. Drzymały 1A, 45-342 Opole
https://orcid.org/0000-0002-3078-717X
