Wróżbiarstwo i praktyki magiczne w świetle dokumentów wczesnochrześcijańskich synodów oraz ustaw państwowych pierwszych cesarzy chrześcijańskich (IV-VI w.)
Maria Piechocka-Kłos
Katedra Nauk Biblijnych i Historycznych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Hozjusza 15, 11-041 Olsztynhttps://orcid.org/0000-0002-5909-5521
Abstrakt
Chrześcijanie późnego antyku, mimo rosnącej roli chrześcijaństwa i uznania go za religię państwową, żyli w świecie, który nadal obfitował w różnorodne formy kultu pogańskiego. Pogańskie wróżbiarstwo i liczne praktyki magiczne wciąż miały doskonałe warunki do rozwoju. Kulturowa i religijna działalność człowieka, mimo zakazów państwowych i kościelnych, w naturalny sposób utrzymywała potrzebę podejmowania prób, za pomocą specjalnych środków i technik, poznania przyszłości lub wpłynięcia na los i przebieg wydarzeń. Takiej sytuacji sprzyjał fakt, że chrześcijanie nie żyli w izolacji, lecz współegzystowali z poganami na terenie Imperium Romanum. W niniejszej publikacji przedstawiono szczegółową analizę postanowień synodów obradujących od IV do VI w. w odniesieniu do wróżbiarstwa i praktyk magicznych. Analizie w tej kwestii poddano m.in. kanony ogłoszone w Elwirze (306), Arles (314), Laodycei we Frygii (koniec IV w.), Saliq w Seleucji-Ktezyfonie (410), Irlandii (456–465), Vannes w Bretanii (461–491), Galii (ok. 475–485), Agde (506), Orleanie (511), Eleuze (551) dwa razy ponownie w Seleucji-Ktezyfonie (544 i 554) oraz w Bradze (572) i Narbon (589). W celu pełniejszego ukazania przywołanego w temacie zagadnienia omówiono również prawodawstwo cesarskie, ogłaszane w sprawach religijnych przez pierwszych chrześcijańskich cesarzy rzymskich, począwszy od Konstantyna aż do Arkadiusza. Analizie poddano przede wszystkim ustawy zawarte w 16 księdze Kodeksu Teodozjańskiego. W tym kontekście przywołano edykty cesarskie ogłoszone w latach 341, 381, 385, 392, 395 oraz 396.
Słowa kluczowe:
wróżbiarstwo, magia, synod, prawo rzymskie, wczesne chrześcijaństwo, Cesarstwo Rzymskie, historia starożytnaBibliografia
Baron Arkadiusz, 2013, Magia i czary w Konstytucjach Apostolskich, w: Ożóg Monika, Widok Norbert (red.), 2013, Zabobony, czary i magia w Kościele starożytnym, Re¬dakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 75–95.
Canones ex orientalium patrum synodis (Canones Martini), 1950, Claude W. Barlow (ed.), Martini Episcopi Bracarensis Opera Omnia, New Haven, s. 123–144.
Cochrane Charles N., 1960, Chrześcijaństwo i kultura antyczna, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa.
Code Thédosien XVI, 2002, ed. Theodor. Mommsen, Paul Meyer, Paul Krüger, trad. Jean Rougé, Roland Delmaire, t. 1, SCh 497, Les Éditions du Cerf, Paris.
Codex Iustinianus, 1954, w: Corpus Iuris Civilis, ed. Paul Krüger, t. 2, Weidmann, Berlin.
De Bruyn Theodore, 2008, Appeals to Jesus as the One ‘Who Heals Every Illness and Every Infirmity’ (Matt 4,23; 9,35) in Amulets in Late Antiquity, w: Lorenzo Di Tom¬maso and Lucian Turcescu (ed.), The Reception and Interpretation of the Bible in Late Antiquity: Proceedings of the Montréal Colloquium in Honour of Charles Kan¬nengiesser, 11–13 October 2006, Brill, Leiden, s. 65–81.
Dębiński Antoni, 1990, Ustawodawstwo karne rzymskich cesarzy chrześcijańskich w sprawach religijnych, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubel¬skiego, Lublin.
Dokumenty synodów od 381 do 431 roku, 2010, Baron Arkadiusz, Pietras Henryk (oprac.), t. IV, Wydawnictwo WAM, Kraków.
Dokumenty synodów od 431 do 504 roku, 2011, Baron Arkadiusz, Pietras Henryk (oprac.), t. VI, Wydawnictwo WAM, Kraków.
Dokumenty synodów od 50 do 381 roku, 2006, Baron Arkadiusz, Pietras Henryk (oprac.), t. I, Wydawnictwo WAM, Kraków.
Dokumenty synodów od 506 do 553 roku, 2014, Baron Arkadiusz, Pietras Henryk (oprac.), t. VIII, Wydawnictwo WAM, Kraków.
Encyklopedia PWM, Hasło: Magia, https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/magia.html (dostep: 07.01.2020),
Encyklopedia PWN, Hasło: Wróżbiarstwo, https://encyklopedia.pwn.pl/encyklopedia/ wróżbiarstwo.html (dostęp: 7.01.2020).
Ensslin Wilhelm, 1948, La politica ecclesiastica dell’ imperatore Teodosio agli inizi del suo governo, Nuovo Didaskaleion, nr 2, s. 5–26.
Ensslin Wilhelm, 1953, Die Religionspolitik des Kaisers Teodosius der Grossen, Verlag der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, München.
Euzebiusz z Cezarei, 2007, Życie Konstantyna, tłum. Teresa Wnętrzak, ŹMT, nr 44, Wydawnictwo WAM, Kraków.
Gaudemet Jean, 1947, La législation religieuse de Constantin, Revue d’Histoire de l’ Eglise de France, nr 33, s. 25–61.
Hermiasz Sozomen, 1980, Historia Kościoła, tłum. Stefan Kazikowski, Instytut Wy¬dawniczy Pax, Warszawa.
Jaczynowska Maria i inni, 2004, Historia Starożytna, Wydawnictwo Trio, Warszawa.
Jurewicz Oktawiusz, Winniczuk Lidia, 1968, Starożytni Grecy i Rzymianie w życiu prywatnym i państwowym, PWN, Warszawa.
Kracik Jan, 2012, Chrześcijaństwo kontra magia. Historyczne perypetie, Wydawnictwo M, Kraków.
Labourt Jérôme, 1904, Le christianisme dans l`Empire Perse sous la dynastie Sassani¬de (221–632), Paris.
Laktancjusz, 1933, De mortibus persecutorum, tłum. Jan Czuj, w: Laktancjusz, Pisma wybrane. De mortibus persecutorum, Epitome, De ira Dei, J. Jachowski-Księgarnia Uniwersytecka, Poznań.
Lippolt Adolf, 1968, Teodosius der Grosse und seine Zeit, Kohlhammer, Stuttgart.
Marcin z Bragi, 2008, Statuty Synodów odbywanych przez Ojców Wschodnich, tłum. M. Rola, w: Dzieła, Kęty, s. 310–351.
Mommsen Thedor, 1899, Römisches Straftrecht, Duncker & Humblot, Leipzig.
Monaca Mariangela, 2002, Disposizioni dei concili gallici contro magia e divinazione. Chierici maghi ed indovini (sec. V–VI), w: I concili della cristianità occidentale: sec¬oli III–V, Studia Ephemeridis Augustinianum, 78, s. 117–143.
Naumowicz Józef i inni (red.), (2009), Chrześcijanie w świecie późnego antyku, Wydaw¬nictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa.
Ożóg Monika, Pietras Henryk, 2013, Praktyki magiczne w aktach synodalnych – zarys problematyki, w: Ożóg Monika, Widok Norbert (red.), Zabobony, czary i magia w Kościele starożytnym, Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersy¬tetu Opolskiego, Opole, s. 97–117.
Ożóg Monika, Widok Norbert (red.), 2013, Zabobony, czary i magia w Kościele starożyt¬nym, Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
Piechocka-Kłos Maria, 2010, Prawodawstwo cesarskie i kościelne wobec kultu pogań¬skiego w IV–VI wieku, Studio Poligrafii Komputerowej „SQL”, Olsztyn.
Price R. M., 1993, Pluralism and the Religious Tolerance in the Empire of the Fourth Century, Studia Patristica, nr 24, s. 184–188.
Tytus Liwiusz, 1971, Dzieje Rzymu od założenia miasta. Księgi VI–X, tłum. Andrzej Kościółek, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Wierciński Andrzej, 2000, Magia i religia. Szkice z antropologii religii, Zakład Wydaw¬niczy Nomos, Kraków.
Wipszycka Ewa, 1994, Kościół w świecie późnego antyku, Państwowy Instytut Wydaw¬niczy, Warszawa.
Wiśniewski Robert, 2009, Chrześcijanie i wróżbiarstwo w późnej starożytności, w: Józef Naumowicz (red.), Chrześcijanie w świecie późnego antyku, Wydawnictwo Uniwer¬sytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa, 69–79.
Wiśniewski Robert, 2013, Wróżbiarstwo chrześcijańskie w późnym antyku czyli jak poznać przyszłość i nie utracić zbawienia, Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, War¬szawa.
Wygralak Paweł, 2011, Stanowisko Kościoła wobec idolatrii i magii na terenach Galii i Hiszpanii w późnej starożytności chrześcijańskiej (VI–VII w.), Wydawnictwo Uni¬wersytetu im. Adama Mickiewicza, Wydział Teologiczny, Poznań.
Wygralak Paweł, 2013, Zło magii w pastoralnych wskazaniach Ojców Kościoła, Vox Patrum, t. 59, nr 33, s. 303–316.
Wypustka Andrzej, 2001, Magia antyczna, Ossolineum, Wrocław.
Canones ex orientalium patrum synodis (Canones Martini), 1950, Claude W. Barlow (ed.), Martini Episcopi Bracarensis Opera Omnia, New Haven, s. 123–144.
Cochrane Charles N., 1960, Chrześcijaństwo i kultura antyczna, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa.
Code Thédosien XVI, 2002, ed. Theodor. Mommsen, Paul Meyer, Paul Krüger, trad. Jean Rougé, Roland Delmaire, t. 1, SCh 497, Les Éditions du Cerf, Paris.
Codex Iustinianus, 1954, w: Corpus Iuris Civilis, ed. Paul Krüger, t. 2, Weidmann, Berlin.
De Bruyn Theodore, 2008, Appeals to Jesus as the One ‘Who Heals Every Illness and Every Infirmity’ (Matt 4,23; 9,35) in Amulets in Late Antiquity, w: Lorenzo Di Tom¬maso and Lucian Turcescu (ed.), The Reception and Interpretation of the Bible in Late Antiquity: Proceedings of the Montréal Colloquium in Honour of Charles Kan¬nengiesser, 11–13 October 2006, Brill, Leiden, s. 65–81.
Dębiński Antoni, 1990, Ustawodawstwo karne rzymskich cesarzy chrześcijańskich w sprawach religijnych, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubel¬skiego, Lublin.
Dokumenty synodów od 381 do 431 roku, 2010, Baron Arkadiusz, Pietras Henryk (oprac.), t. IV, Wydawnictwo WAM, Kraków.
Dokumenty synodów od 431 do 504 roku, 2011, Baron Arkadiusz, Pietras Henryk (oprac.), t. VI, Wydawnictwo WAM, Kraków.
Dokumenty synodów od 50 do 381 roku, 2006, Baron Arkadiusz, Pietras Henryk (oprac.), t. I, Wydawnictwo WAM, Kraków.
Dokumenty synodów od 506 do 553 roku, 2014, Baron Arkadiusz, Pietras Henryk (oprac.), t. VIII, Wydawnictwo WAM, Kraków.
Encyklopedia PWM, Hasło: Magia, https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/magia.html (dostep: 07.01.2020),
Encyklopedia PWN, Hasło: Wróżbiarstwo, https://encyklopedia.pwn.pl/encyklopedia/ wróżbiarstwo.html (dostęp: 7.01.2020).
Ensslin Wilhelm, 1948, La politica ecclesiastica dell’ imperatore Teodosio agli inizi del suo governo, Nuovo Didaskaleion, nr 2, s. 5–26.
Ensslin Wilhelm, 1953, Die Religionspolitik des Kaisers Teodosius der Grossen, Verlag der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, München.
Euzebiusz z Cezarei, 2007, Życie Konstantyna, tłum. Teresa Wnętrzak, ŹMT, nr 44, Wydawnictwo WAM, Kraków.
Gaudemet Jean, 1947, La législation religieuse de Constantin, Revue d’Histoire de l’ Eglise de France, nr 33, s. 25–61.
Hermiasz Sozomen, 1980, Historia Kościoła, tłum. Stefan Kazikowski, Instytut Wy¬dawniczy Pax, Warszawa.
Jaczynowska Maria i inni, 2004, Historia Starożytna, Wydawnictwo Trio, Warszawa.
Jurewicz Oktawiusz, Winniczuk Lidia, 1968, Starożytni Grecy i Rzymianie w życiu prywatnym i państwowym, PWN, Warszawa.
Kracik Jan, 2012, Chrześcijaństwo kontra magia. Historyczne perypetie, Wydawnictwo M, Kraków.
Labourt Jérôme, 1904, Le christianisme dans l`Empire Perse sous la dynastie Sassani¬de (221–632), Paris.
Laktancjusz, 1933, De mortibus persecutorum, tłum. Jan Czuj, w: Laktancjusz, Pisma wybrane. De mortibus persecutorum, Epitome, De ira Dei, J. Jachowski-Księgarnia Uniwersytecka, Poznań.
Lippolt Adolf, 1968, Teodosius der Grosse und seine Zeit, Kohlhammer, Stuttgart.
Marcin z Bragi, 2008, Statuty Synodów odbywanych przez Ojców Wschodnich, tłum. M. Rola, w: Dzieła, Kęty, s. 310–351.
Mommsen Thedor, 1899, Römisches Straftrecht, Duncker & Humblot, Leipzig.
Monaca Mariangela, 2002, Disposizioni dei concili gallici contro magia e divinazione. Chierici maghi ed indovini (sec. V–VI), w: I concili della cristianità occidentale: sec¬oli III–V, Studia Ephemeridis Augustinianum, 78, s. 117–143.
Naumowicz Józef i inni (red.), (2009), Chrześcijanie w świecie późnego antyku, Wydaw¬nictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa.
Ożóg Monika, Pietras Henryk, 2013, Praktyki magiczne w aktach synodalnych – zarys problematyki, w: Ożóg Monika, Widok Norbert (red.), Zabobony, czary i magia w Kościele starożytnym, Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersy¬tetu Opolskiego, Opole, s. 97–117.
Ożóg Monika, Widok Norbert (red.), 2013, Zabobony, czary i magia w Kościele starożyt¬nym, Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
Piechocka-Kłos Maria, 2010, Prawodawstwo cesarskie i kościelne wobec kultu pogań¬skiego w IV–VI wieku, Studio Poligrafii Komputerowej „SQL”, Olsztyn.
Price R. M., 1993, Pluralism and the Religious Tolerance in the Empire of the Fourth Century, Studia Patristica, nr 24, s. 184–188.
Tytus Liwiusz, 1971, Dzieje Rzymu od założenia miasta. Księgi VI–X, tłum. Andrzej Kościółek, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Wierciński Andrzej, 2000, Magia i religia. Szkice z antropologii religii, Zakład Wydaw¬niczy Nomos, Kraków.
Wipszycka Ewa, 1994, Kościół w świecie późnego antyku, Państwowy Instytut Wydaw¬niczy, Warszawa.
Wiśniewski Robert, 2009, Chrześcijanie i wróżbiarstwo w późnej starożytności, w: Józef Naumowicz (red.), Chrześcijanie w świecie późnego antyku, Wydawnictwo Uniwer¬sytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa, 69–79.
Wiśniewski Robert, 2013, Wróżbiarstwo chrześcijańskie w późnym antyku czyli jak poznać przyszłość i nie utracić zbawienia, Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, War¬szawa.
Wygralak Paweł, 2011, Stanowisko Kościoła wobec idolatrii i magii na terenach Galii i Hiszpanii w późnej starożytności chrześcijańskiej (VI–VII w.), Wydawnictwo Uni¬wersytetu im. Adama Mickiewicza, Wydział Teologiczny, Poznań.
Wygralak Paweł, 2013, Zło magii w pastoralnych wskazaniach Ojców Kościoła, Vox Patrum, t. 59, nr 33, s. 303–316.
Wypustka Andrzej, 2001, Magia antyczna, Ossolineum, Wrocław.
Piechocka-Kłos, M. (2020). Wróżbiarstwo i praktyki magiczne w świetle dokumentów wczesnochrześcijańskich synodów oraz ustaw państwowych pierwszych cesarzy chrześcijańskich (IV-VI w.). Studia Warmińskie, 57, 361–382. https://doi.org/10.31648/sw.5340
Maria Piechocka-Kłos
Katedra Nauk Biblijnych i Historycznych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Hozjusza 15, 11-041 Olsztyn
https://orcid.org/0000-0002-5909-5521
Katedra Nauk Biblijnych i Historycznych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Hozjusza 15, 11-041 Olsztyn
https://orcid.org/0000-0002-5909-5521
