Omnis enim rei inspectio etymologia cognita planior est. Etymologia w ujęciu Izydora z Sewilli i jej egzemplifikacja w świetle koncepcji i metod współczesnego polskiego językoznawstwa historycznego
Katarzyna Chmielewska
Instytut Historii, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. J. Długosza w Częstochowie, ul. Armii Krajowej 36a, 42-200 Częstochowahttps://orcid.org/0000-0002-0713-3805
Violetta Jaros
Instytut Językoznawstwa, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. J. Długosza w Częstochowie, ul. Armii Krajowej 36a, 42-200 CzęstochowaAbstrakt
Celem niniejszego opracowania jest przybliżenie postaci i dorobku piśmienniczego św. Izydora z Sewilli, a zwłaszcza jego koncepcji etymologii oraz próba jej odczytania w świetle koncepcji i metod współczesnego polskiego językoznawstwa historycznego. Szczegółowe rozważania dotyczą: a) pojęcia i jego rozumienia, b) celu dociekań etymologicznych, c) procedury badawczej. Istotnym założeniem Izydoriańskiej koncepcji etymologii jest przekonanie o wyjątkowej roli języka, który nie tylko umożliwia człowiekowi poznanie świata, lecz odbija także wyższy porządek wszechświata. Zaproponowana przez Sewilczyka i wykorzystywana w jego kompendium procedura wyjaśniania znaczenia wyrazów opiera się przede wszystkim na interpretacji nazw jako wyrażeń pochodnych i polega na budowaniu struktur narracyjnych, w których origo i interpretatio pozwalają określić cechę semantyczną istotną dla vis verbi.
Słowa kluczowe:
św. Izydor z Sewilli, Królestwo Wizygotów, etymologia, etymologizowanie, językoznawstwo historyczneBibliografia
Źródła Google Scholar
[Braulion z Saragossy] S. Braulionis Caesaraugustani Praenotatio librorum domini Isidori, 1850, Migne PL (Patrologiae cursus completus), t. 81, kol. 15–17. Google Scholar
Concilium Hispalense Secundum, 1850, w: Concilia, Migne PL (Patrologiae cursus completus), t. 84, 593–608. Google Scholar
Concilium Toletanum Quartum, 1850, w: Concilia, Migne PL (Patrologiae cursus completus), t. 84, 363–390. Google Scholar
Concilium Toletanum Secundum, 1850, w: Concilia, Migne PL (Patrologiae cursus completus), t. 84, 335–342. Google Scholar
Concilium Toletanum Octavum, 1850, w: Concilia, Migne PL (Patrologiae cursus completus), t. 84, kol. 411–434. Google Scholar
Opracowania Google Scholar
Banaszkiewicz Jacek, 1974, Teoria etymologii ludowej a średniowieczne etymologizowanie, Kwartalnik Historyczny, LXXXI, z. 3, s. 593–599. Google Scholar
Bańkowski Andrzej, 2000, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. Google Scholar
Barney Stephen i in., 2006, Introduction, w: Stephen Barney i in. (red.), The Etymologies of Isidore of Seville, Cambridge University Press, Cambridge, s. 3–28.
Crossref
Google Scholar
Bischoff Bernhard, 1961, Die europäische Verbreitung der Werke Isidors von Sevilla, w: Manuel C Díaz y Díaz (red.), Isidoriana: Colección de estudios sobre Isidoro de Sevilla, Centro de Estudios San Isidoro, León, s. 317–344. Google Scholar
Cardelle de Hartmann Carmen, 2014, Uso y recepción de las „Etymologíae”, w: Carmen Codoñer (red.), Wisigothica after M.C. Díaz y Díaz, SISMEL – Edizioni del Galluzzo, Firenze, s. 477–501. Google Scholar
Cienkowski Witold, 1972, Teoria etymologii ludowej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. Google Scholar
Collins Roger, 2012, Hiszpania w czasach Wizygotów 407-701, tłum. J. Lang, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Google Scholar
Díaz y Díaz Manuel C., 1961, Isidoro en la edad media hispana, w: Manuel C Díaz y Díaz (red.), Isidoriana; coleccón de estudios sobre Isidoro de Sevilla, Centro de Estudios San Isidoro, León, s. 345–387. Google Scholar
Díaz y Díaz Manuel C., 1982, Introducción general a San Isidoro de Sevilla, w: José Oroz Reta i Manuel-A. Marcos Casquero (ed.), San Isidoro de Sevilla, Etimologías. Edición bilingüe, texto latino, versión española y notas, Biblioteca de Autores Cristianos, Madrid 1982, t. 1–2, s. 1–257. Google Scholar
Fontaine Jacques, 1959–1983, Isidore de Séville et la culture classique dans l’Espagne wisigothique, t. 1–2, Etudes augustiniennes, Paris, t. 1–3. Google Scholar
Fontaine Jacques, 2000, Isidore de Séville: genèse et l’originalité de la culture hispanique au temps des Wisigoths, Brepols, Turnhout.
Crossref
Google Scholar
Gasti Fabio, 2001, Auctoritates a confronto nelle Etymologiae di Isidoro di Siviglia, w: Guglielmino Cajani, Diego Lanza (red.), L'antico degli antichi, Palumbo Editore Palermo, s. 141–152. Google Scholar
Gasti Fabio, 2017, Isidoro di Siviglia e le origini dell’enciclopedismo medievale e moderno, w: Sergio Audano, Giovanni Cipriani (red.), Aspetti della Fortuna dell’Antico nella Cultura europea. Atti della tredicesima Giornata di Studi, Il Castello Edizioni, Foggia-Campobasso, s. 13–39. Google Scholar
Gasti Fabio, 2020, Isidoro enciclopedista fra antichità e medioevo, w: Vincenzo D’Alba, Francesco Maggiore, Vanna Maraglino (red.), Enciclopedismo antico e moderno, Fondazione Gianfranco Dioguardi, Bari, s. 119–134. Google Scholar
Grzegorczykowa Renata, 1991, Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy, w: Jerzy Bartmiński, Renata Grzegorczykowa (red.), Język a kultura, t. 4, Funkcje języka i wypowiedzi, Wrocław, s. 11–28. Google Scholar
[Ildefons z Toledo] Ildefonsus Toletanus De viris illustribus, 1850, Migne PL (Patrologiae cursus completus), t. 81, kol. 27–28. Google Scholar
[Izydor z Sewilli] Isidori Hispalensis Episcopi Etymologiarum sive originum libri XX, 1971, Wallace. M. Lindsay (ed.), t. 1–2, Oxford. Google Scholar
Kiklewicz Aleksander, 2008, Dwanaście funkcji języka, LingVaria, III, nr 2 (6), s. 9–27. Google Scholar
Krynicka Tatiana, 2006, Izydor z Sewilli jako mistrz kompilacji: organizacja materiału w „Etymologiach” na przykładzie księgi XVII „De agricultura”, Vox Patrum, r. 26, t. 49, s. 319–333.
Crossref
Google Scholar
Krynicka Tatiana, 2007, Izydor z Sewilli, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitw, Kraków. Google Scholar
Ledzińska Anna, 2014, Gramatyka wobec sztuk wyzwolonych w pismach Izydora z Sewilli. Origo et fundamentum liberalium litterarum, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków. Google Scholar
Polański Kazimierz, 2003a, Etymologia w: Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław-Warszawa-Kraków, s. 147–148. Google Scholar
Polański Kazimierz, 2003b, w: Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław-Warszawa-Kraków, s. 697. Google Scholar
Riché Pierre, 1995, Edukacja i kultura w Europie Zachodniej (VI-VIII w.), tłum. Maria Radożycka-Paoletti, Oficyna Wydawnicza Wolumen, Warszawa. Google Scholar
Schweickard Wolfgang, 1985, "Etymologia est origo vocabuloruni...". Zum Verständnis der Etymologiedefinition Isidors von Sevilla, Historiographia Linguistica, t. XII, z. 1/2, s. 1–27.
Crossref
Google Scholar
Sławski Franciszek, 1998, Pięćdziesiąt lat nad etymologią, Rocznik Slawistyczny, t. 50, s. 3–4. Google Scholar
Sobotka Piotr, 2011, Historia badań etymologicznych w świetle koncepcji i metod współczesnej lingwistyki, Linguistica Copernicana, nr 2 (6) / 20, s. 247–294.
Crossref
Google Scholar
Sobotka Piotr, 2015, Etymologizowanie i etymologia, BEL Studio, Warszawa. Google Scholar
Starowieyski Marek, 1967, Izydor z Sewilli, Meander, t. 22, s. 453–466. Google Scholar
Van den Abeele Baudouin, 2008, La tradition manuscrite des Étymologies d'Isidore de Séville: pour une reprise en main du dossier, Cahiers de Recherches Médiévales, t. 16, s. 195–205.
Crossref
Google Scholar
Waniakowa Jadwiga, 2020, Polskie słownictwo gwarowe w kontekście etymologicznym (na przykładzie nazw roślin), Gwary Dziś, t. 12, s. 247–255.
Crossref
Google Scholar
Wygralak Paweł, 2003, Potępienie bałwochwalstwa na synodach w Toledo (VI-VII wiek), Vox Patrum, t. 42, s. 475–486. doi: 10.31743/vp.7172.
Crossref
Google Scholar
Zientara Benedykt, 1985, Świt narodów europejskich, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa. Google Scholar
Instytut Historii, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. J. Długosza w Częstochowie, ul. Armii Krajowej 36a, 42-200 Częstochowa
https://orcid.org/0000-0002-0713-3805
Instytut Językoznawstwa, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. J. Długosza w Częstochowie, ul. Armii Krajowej 36a, 42-200 Częstochowa