Omnis enim rei inspectio etymologia cognita planior est. Etymologia w ujęciu Izydora z Sewilli i jej egzemplifikacja w świetle koncepcji i metod współczesnego polskiego językoznawstwa historycznego

Katarzyna Chmielewska

Instytut Historii, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. J. Długosza w Częstochowie, ul. Armii Krajowej 36a, 42-200 Częstochowa
https://orcid.org/0000-0002-0713-3805

Violetta Jaros

Instytut Językoznawstwa, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. J. Długosza w Częstochowie, ul. Armii Krajowej 36a, 42-200 Częstochowa


Abstrakt

Celem niniejszego opracowania jest przybliżenie postaci i dorobku piśmienniczego św. Izydora z Sewilli, a zwłaszcza jego koncepcji etymologii oraz próba jej odczytania w świetle koncepcji i metod współczesnego polskiego językoznawstwa historycznego. Szczegółowe rozważania dotyczą: a) pojęcia i jego rozumienia, b) celu dociekań etymologicznych, c) procedury badawczej. Istotnym założeniem Izydoriańskiej koncepcji etymologii jest przekonanie o wyjątkowej roli języka, który nie tylko umożliwia człowiekowi poznanie świata, lecz odbija także wyższy porządek wszechświata. Zaproponowana przez Sewilczyka i wykorzystywana w jego kompendium procedura wyjaśniania znaczenia wyrazów opiera się przede wszystkim na interpretacji nazw jako wyrażeń pochodnych i polega na budowaniu struktur narracyjnych, w których origo i interpretatio pozwalają określić cechę semantyczną istotną dla vis verbi.


Słowa kluczowe:

św. Izydor z Sewilli, Królestwo Wizygotów, etymologia, etymologizowanie, językoznawstwo historyczne


Źródła   Google Scholar

[Braulion z Saragossy] S. Braulionis Caesaraugustani Praenotatio librorum domini Isidori, 1850, Migne PL (Patrologiae cursus completus), t. 81, kol. 15–17.   Google Scholar

Concilium Hispalense Secundum, 1850, w: Concilia, Migne PL (Patrologiae cursus completus), t. 84, 593–608.   Google Scholar

Concilium Toletanum Quartum, 1850, w: Concilia, Migne PL (Patrologiae cursus completus), t. 84, 363–390.   Google Scholar

Concilium Toletanum Secundum, 1850, w: Concilia, Migne PL (Patrologiae cursus completus), t. 84, 335–342.   Google Scholar

Concilium Toletanum Octavum, 1850, w: Concilia, Migne PL (Patrologiae cursus completus), t. 84, kol. 411–434.   Google Scholar

Opracowania   Google Scholar

Banaszkiewicz Jacek, 1974, Teoria etymologii ludowej a średniowieczne etymologizowanie, Kwartalnik Historyczny, LXXXI, z. 3, s. 593–599.   Google Scholar

Bańkowski Andrzej, 2000, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.   Google Scholar

Barney Stephen i in., 2006, Introduction, w: Stephen Barney i in. (red.), The Etymologies of Isidore of Seville, Cambridge University Press, Cambridge, s. 3–28.
Crossref   Google Scholar

Bischoff Bernhard, 1961, Die europäische Verbreitung der Werke Isidors von Sevilla, w: Manuel C Díaz y Díaz (red.), Isidoriana: Colección de estudios sobre Isidoro de Sevilla, Centro de Estudios San Isidoro, León, s. 317–344.   Google Scholar

Cardelle de Hartmann Carmen, 2014, Uso y recepción de las „Etymologíae”, w: Carmen Codoñer (red.), Wisigothica after M.C. Díaz y Díaz, SISMEL – Edizioni del Galluzzo, Firenze, s. 477–501.   Google Scholar

Cienkowski Witold, 1972, Teoria etymologii ludowej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.   Google Scholar

Collins Roger, 2012, Hiszpania w czasach Wizygotów 407-701, tłum. J. Lang, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.   Google Scholar

Díaz y Díaz Manuel C., 1961, Isidoro en la edad media hispana, w: Manuel C Díaz y Díaz (red.), Isidoriana; coleccón de estudios sobre Isidoro de Sevilla, Centro de Estudios San Isidoro, León, s. 345–387.   Google Scholar

Díaz y Díaz Manuel C., 1982, Introducción general a San Isidoro de Sevilla, w: José Oroz Reta i Manuel-A. Marcos Casquero (ed.), San Isidoro de Sevilla, Etimologías. Edición bilingüe, texto latino, versión española y notas, Biblioteca de Autores Cristianos, Madrid 1982, t. 1–2, s. 1–257.   Google Scholar

Fontaine Jacques, 1959–1983, Isidore de Séville et la culture classique dans l’Espagne wisigothique, t. 1–2, Etudes augustiniennes, Paris, t. 1–3.   Google Scholar

Fontaine Jacques, 2000, Isidore de Séville: genèse et l’originalité de la culture hispanique au temps des Wisigoths, Brepols, Turnhout.
Crossref   Google Scholar

Gasti Fabio, 2001, Auctoritates a confronto nelle Etymologiae di Isidoro di Siviglia, w: Guglielmino Cajani, Diego Lanza (red.), L'antico degli antichi, Palumbo Editore Palermo, s. 141–152.   Google Scholar

Gasti Fabio, 2017, Isidoro di Siviglia e le origini dell’enciclopedismo medievale e moderno, w: Sergio Audano, Giovanni Cipriani (red.), Aspetti della Fortuna dell’Antico nella Cultura europea. Atti della tredicesima Giornata di Studi, Il Castello Edizioni, Foggia-Campobasso, s. 13–39.   Google Scholar

Gasti Fabio, 2020, Isidoro enciclopedista fra antichità e medioevo, w: Vincenzo D’Alba, Francesco Maggiore, Vanna Maraglino (red.), Enciclopedismo antico e moderno, Fondazione Gianfranco Dioguardi, Bari, s. 119–134.   Google Scholar

Grzegorczykowa Renata, 1991, Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy, w: Jerzy Bartmiński, Renata Grzegorczykowa (red.), Język a kultura, t. 4, Funkcje języka i wypowiedzi, Wrocław, s. 11–28.   Google Scholar

[Ildefons z Toledo] Ildefonsus Toletanus De viris illustribus, 1850, Migne PL (Patrologiae cursus completus), t. 81, kol. 27–28.   Google Scholar

[Izydor z Sewilli] Isidori Hispalensis Episcopi Etymologiarum sive originum libri XX, 1971, Wallace. M. Lindsay (ed.), t. 1–2, Oxford.   Google Scholar

Kiklewicz Aleksander, 2008, Dwanaście funkcji języka, LingVaria, III, nr 2 (6), s. 9–27.   Google Scholar

Krynicka Tatiana, 2006, Izydor z Sewilli jako mistrz kompilacji: organizacja materiału w „Etymologiach” na przykładzie księgi XVII „De agricultura”, Vox Patrum, r. 26, t. 49, s. 319–333.
Crossref   Google Scholar

Krynicka Tatiana, 2007, Izydor z Sewilli, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitw, Kraków.   Google Scholar

Ledzińska Anna, 2014, Gramatyka wobec sztuk wyzwolonych w pismach Izydora z Sewilli. Origo et fundamentum liberalium litterarum, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków.   Google Scholar

Polański Kazimierz, 2003a, Etymologia w: Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław-Warszawa-Kraków, s. 147–148.   Google Scholar

Polański Kazimierz, 2003b, w: Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław-Warszawa-Kraków, s. 697.   Google Scholar

Riché Pierre, 1995, Edukacja i kultura w Europie Zachodniej (VI-VIII w.), tłum. Maria Radożycka-Paoletti, Oficyna Wydawnicza Wolumen, Warszawa.   Google Scholar

Schweickard Wolfgang, 1985, "Etymologia est origo vocabuloruni...". Zum Verständnis der Etymologiedefinition Isidors von Sevilla, Historiographia Linguistica, t. XII, z. 1/2, s. 1–27.
Crossref   Google Scholar

Sławski Franciszek, 1998, Pięćdziesiąt lat nad etymologią, Rocznik Slawistyczny, t. 50, s. 3–4.   Google Scholar

Sobotka Piotr, 2011, Historia badań etymologicznych w świetle koncepcji i metod współczesnej lingwistyki, Linguistica Copernicana, nr 2 (6) / 20, s. 247–294.
Crossref   Google Scholar

Sobotka Piotr, 2015, Etymologizowanie i etymologia, BEL Studio, Warszawa.   Google Scholar

Starowieyski Marek, 1967, Izydor z Sewilli, Meander, t. 22, s. 453–466.   Google Scholar

Van den Abeele Baudouin, 2008, La tradition manuscrite des Étymologies d'Isidore de Séville: pour une reprise en main du dossier, Cahiers de Recherches Médiévales, t. 16, s. 195–205.
Crossref   Google Scholar

Waniakowa Jadwiga, 2020, Polskie słownictwo gwarowe w kontekście etymologicznym (na przykładzie nazw roślin), Gwary Dziś, t. 12, s. 247–255.
Crossref   Google Scholar

Wygralak Paweł, 2003, Potępienie bałwochwalstwa na synodach w Toledo (VI-VII wiek), Vox Patrum, t. 42, s. 475–486. doi: 10.31743/vp.7172.
Crossref   Google Scholar

Zientara Benedykt, 1985, Świt narodów europejskich, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-12-31

Cited By /
Share

Chmielewska, K., & Jaros, V. . (2022). Omnis enim rei inspectio etymologia cognita planior est. Etymologia w ujęciu Izydora z Sewilli i jej egzemplifikacja w świetle koncepcji i metod współczesnego polskiego językoznawstwa historycznego. Studia Warmińskie, 59, 423–437. https://doi.org/10.31648/sw.7535

Katarzyna Chmielewska 
Instytut Historii, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. J. Długosza w Częstochowie, ul. Armii Krajowej 36a, 42-200 Częstochowa
https://orcid.org/0000-0002-0713-3805
Violetta Jaros 
Instytut Językoznawstwa, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. J. Długosza w Częstochowie, ul. Armii Krajowej 36a, 42-200 Częstochowa