Los człowieka na płótnie wyhaftowany – ręcznik obrzędowy jako symbol kultury materialnej Białorusinów z Podlasia
Alicja Joanna Siegień-Matyjewicz
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, PolskaAbstrakt
W niniejszym artykule ukazano istotę ręcznika obrzędowego, czyli jego zdobnictwo, rodzaje, zastosowanie, symbolikę, motywy tworzenia, a także miejsce, jakie zajmuje w życiu Białorusinów zamieszkujących region wschodniej Polski. Ręcznik towa-rzyszy Białorusinom od narodzin, przy zaręczynach, ślubie, na weselu, aż do śmierci. Na Podlasiu występują dwa rodzaje ręczników białoruskich: codzienny i obrzędowy. Pełnią one funkcje praktyczne, estetyczne, kultowe, symboliczne, oczyszczające, ochronne oraz magiczne. Treści zawarte w artykule uzyskano dzięki: analizie literatury bezpośrednio związanej z przedmiotem badań, analizie formalnej dokumentów i wytworów zastanych jednostki, obserwacji oraz wywiadom swobodnym. Poprzez zastosowanie tych technik badawczych odczytano symbolikę białoruskiego ręcznika obrzędowego oraz ustalono jego miejsce i sposób wykorzystania przez Białorusinów w określonych rytuałach i zwyczajach.
Słowa kluczowe:
ręcznik obrzędowy, haft, symbolika, ornamentyka, rytuały, obrzędy rodzinne, BiałorusiniBibliografia
Cahuta Âǔgen. 1997. Narodnae mastactva Belaryci [Folk art of Belarus]. Mińsk, Belaruskaâ èncyklapedyâ. (In Belarusian)Cahuta Âǔgen. 2001a. Belaruskae narodnae dèkaratyuna-prykladnoe mastactva [Belarusian folk arts and crafts]. Mińsk Belarycʹ. (In Belarusian)
Cahuta Âǔgen. 2001b. Narodnyâ mastackiâ ramëctvy Belaryci [Folk art of craftsmanship of Belarus]. Mińsk, Belarycʹ. (In Belarusian)
Cahuta Âǔgen. 2013. Cyčacnae narodnae mastactva Belaryci [Contemporary folk art of Belarus]. Mińsk, Belarycʹ. (In Belarusian)
Cahuta Âǔgen. 2015. Narodnae mastactva [Folk art]. Mińsk, Belaryckaâ navyka. (In Belarusian)
Czerwiński Tomasz. 2013. Ocalić od zapomnienia. Polska wielu kultur i religii. Warsaw, Sport i Turystyka – Muza SA. (In Polish)
Dębowska Alina, Sołub Katarzyna, Sołub Jerzy. 2015. Ręcznik ludowy z okolic Bielska Podlaskiego. Haft i koronka. Białystok, Muzeum Podlaskie w Białymstoku. (In Polish)
Dębowska Alina, Sołub Katarzyna, Sołub Jerzy. 2017. Katalog ręczników ludowych gminy Boćki, Brańsk, Rudka, Wyszki. Białystok, Muzeum Podlaskie w Białymstoku. (In Polish)
Fadzeeva Volʹga. 1991. Belaruskaâ narodnaâ vyšyǔka [Belarusian folk embroidery]. Mińsk, Navuka i tèhnika. (In Belarusian)
Fadzeeva Volʹga. 1994. Belaruski pyčnik [Belorusian towel]. Mińsk, Polymâ. (In Belarusian)
Gaweł Artur. 2009. Zwyczaje, obrzędy i wierzenia agrarne na Białostocczyźnie od połowy XIX do początku XXI wieku. Cracow, Księgarnia Akademicka. (In Polish)
Gaweł Artur. 2012. Rok obrzędowy na Podlasiu. Białystok, Muzeum Podlaskie w Białymstoku. (In Polish)
Gieysztor Aleksander. 2006. Mitologia Słowian. Warsaw, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. (In Polish)
Grabowski Józef. 1978. Sztuka ludowa w Europie. Warsaw, “Arkady”. (In Polish)
Grzegorczykowa Renata. 1979. Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe. Warsaw–Łódź, PWN. (In Polish)
Kacar Mixail. 1996. Belaruskì arnament: tkactva, vyšyǔka [Belorusian ornament: weaving, embroidery]. In: Belaruskaâ èncyklapedyâ [Belarusian encyclopedia]. Ed. Cahuta Â. Mińsk, Belaruskaâ èncyklapedyâ. (In Belarusian)
Kypilovič Anna. 1981. Belorusckoe narodnoe tkačectvo [Belarusian folk weaving]. Mińsk, Navuka i tèhnika. (In Belarusian)
Labačèǔskaâ Volʹga. 1998. Zberagaûčy camabytnascʹ: Z gictoryi narodnaga tkactva i promyslaǔ Belapyci [Preserving identity: From the history of folk weaving and crafts of Belarus]. Mińsk, Belaryckaâ navyka. (In Belarusian)
Labačèǔskaâ Volʹga. 2002. Povâzʹ časoy – belaruski pyčnik [Weave of times – Belarusian towel]. Mińsk, Belarycʹ. (In Belarusian)
Matus Irena. 2006a. Płótno, ręcznik, chusta w ludowej tradycji rodzinnej na Podlasiu – magia, symbolika, przedmioty. In: Rodzina i jej wartości w wielokulturowym społeczeństwie Europy. Eds Majchrzyk-Mikuła J., Saran J. Ryki, Wyższa Szkoła Umiejętności Pedagogicznych i Zarzą-dzania w Rykach. (In Polish)
Matus Irena. 2006b. Ręcznik – przedmiot, symbol, sacrum. “Przegląd Prawosławny” no 8 (254), pp. 32–34. (In Polish)
Matus Irena. 2009. Walory kulturowe krainy otwartych okiennic. “Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska. Sectio B: Geographia. Geologia. Mineralogia et Petrographia” no 2, Vol. 64, pp. 57–70. (In Polish)
Matus Irena. 2016. Trendy dekoracyjne podlaskich strojów i tkanin użytkowych w pierwszej połowie XX wieku na bazie zbiorów muzealnych “Baćkauszczyny”. “Białorutenistyka Białostocka” Vol. 8, pp. 411–420. (In Polish)
Ramanûk Mihasʹ. 2000. Belarskìâ narodnyâ kryžy. Managrafìâ [Belarusian folk crosses. Mono-graph]. Bilʹnâ, Haša Nìva. (In Belarusian)
Słownik języka polskiego. 2007. Ed. Bańko M. Vol. IV. Warsaw, Wydawnictwo Naukowe PWN SA. (In Polish)
Zwierzyńska Ewa. 2014. Los wyhaftowany na płótnie. “Czasopis” no 10. Available at: http://old.czasopis.pl/los-wyhaftowany-na-plotnie-ewa-zwierzynska-2/ (Accessed 2 November 2019). (In Polish)
Available at: http://jiveBelarusiannet/our-heritage/belarusian-ornament.html#lnk0 (Accessed 2 November 2019). (In Polish)
Cahuta Âǔgen. 2001b. Narodnyâ mastackiâ ramëctvy Belaryci [Folk art of craftsmanship of Belarus]. Mińsk, Belarycʹ. (In Belarusian)
Cahuta Âǔgen. 2013. Cyčacnae narodnae mastactva Belaryci [Contemporary folk art of Belarus]. Mińsk, Belarycʹ. (In Belarusian)
Cahuta Âǔgen. 2015. Narodnae mastactva [Folk art]. Mińsk, Belaryckaâ navyka. (In Belarusian)
Czerwiński Tomasz. 2013. Ocalić od zapomnienia. Polska wielu kultur i religii. Warsaw, Sport i Turystyka – Muza SA. (In Polish)
Dębowska Alina, Sołub Katarzyna, Sołub Jerzy. 2015. Ręcznik ludowy z okolic Bielska Podlaskiego. Haft i koronka. Białystok, Muzeum Podlaskie w Białymstoku. (In Polish)
Dębowska Alina, Sołub Katarzyna, Sołub Jerzy. 2017. Katalog ręczników ludowych gminy Boćki, Brańsk, Rudka, Wyszki. Białystok, Muzeum Podlaskie w Białymstoku. (In Polish)
Fadzeeva Volʹga. 1991. Belaruskaâ narodnaâ vyšyǔka [Belarusian folk embroidery]. Mińsk, Navuka i tèhnika. (In Belarusian)
Fadzeeva Volʹga. 1994. Belaruski pyčnik [Belorusian towel]. Mińsk, Polymâ. (In Belarusian)
Gaweł Artur. 2009. Zwyczaje, obrzędy i wierzenia agrarne na Białostocczyźnie od połowy XIX do początku XXI wieku. Cracow, Księgarnia Akademicka. (In Polish)
Gaweł Artur. 2012. Rok obrzędowy na Podlasiu. Białystok, Muzeum Podlaskie w Białymstoku. (In Polish)
Gieysztor Aleksander. 2006. Mitologia Słowian. Warsaw, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. (In Polish)
Grabowski Józef. 1978. Sztuka ludowa w Europie. Warsaw, “Arkady”. (In Polish)
Grzegorczykowa Renata. 1979. Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe. Warsaw–Łódź, PWN. (In Polish)
Kacar Mixail. 1996. Belaruskì arnament: tkactva, vyšyǔka [Belorusian ornament: weaving, embroidery]. In: Belaruskaâ èncyklapedyâ [Belarusian encyclopedia]. Ed. Cahuta Â. Mińsk, Belaruskaâ èncyklapedyâ. (In Belarusian)
Kypilovič Anna. 1981. Belorusckoe narodnoe tkačectvo [Belarusian folk weaving]. Mińsk, Navuka i tèhnika. (In Belarusian)
Labačèǔskaâ Volʹga. 1998. Zberagaûčy camabytnascʹ: Z gictoryi narodnaga tkactva i promyslaǔ Belapyci [Preserving identity: From the history of folk weaving and crafts of Belarus]. Mińsk, Belaryckaâ navyka. (In Belarusian)
Labačèǔskaâ Volʹga. 2002. Povâzʹ časoy – belaruski pyčnik [Weave of times – Belarusian towel]. Mińsk, Belarycʹ. (In Belarusian)
Matus Irena. 2006a. Płótno, ręcznik, chusta w ludowej tradycji rodzinnej na Podlasiu – magia, symbolika, przedmioty. In: Rodzina i jej wartości w wielokulturowym społeczeństwie Europy. Eds Majchrzyk-Mikuła J., Saran J. Ryki, Wyższa Szkoła Umiejętności Pedagogicznych i Zarzą-dzania w Rykach. (In Polish)
Matus Irena. 2006b. Ręcznik – przedmiot, symbol, sacrum. “Przegląd Prawosławny” no 8 (254), pp. 32–34. (In Polish)
Matus Irena. 2009. Walory kulturowe krainy otwartych okiennic. “Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska. Sectio B: Geographia. Geologia. Mineralogia et Petrographia” no 2, Vol. 64, pp. 57–70. (In Polish)
Matus Irena. 2016. Trendy dekoracyjne podlaskich strojów i tkanin użytkowych w pierwszej połowie XX wieku na bazie zbiorów muzealnych “Baćkauszczyny”. “Białorutenistyka Białostocka” Vol. 8, pp. 411–420. (In Polish)
Ramanûk Mihasʹ. 2000. Belarskìâ narodnyâ kryžy. Managrafìâ [Belarusian folk crosses. Mono-graph]. Bilʹnâ, Haša Nìva. (In Belarusian)
Słownik języka polskiego. 2007. Ed. Bańko M. Vol. IV. Warsaw, Wydawnictwo Naukowe PWN SA. (In Polish)
Zwierzyńska Ewa. 2014. Los wyhaftowany na płótnie. “Czasopis” no 10. Available at: http://old.czasopis.pl/los-wyhaftowany-na-plotnie-ewa-zwierzynska-2/ (Accessed 2 November 2019). (In Polish)
Available at: http://jiveBelarusiannet/our-heritage/belarusian-ornament.html#lnk0 (Accessed 2 November 2019). (In Polish)
Siegień-Matyjewicz, A. J. (2020). Los człowieka na płótnie wyhaftowany – ręcznik obrzędowy jako symbol kultury materialnej Białorusinów z Podlasia. Acta Polono-Ruthenica, 2(XXV), 103–120. https://doi.org/10.31648/apr.5621
Alicja Joanna Siegień-Matyjewicz
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Polska
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Polska
