Wacława Aleksandra Maciejowskiego spojrzenie na Rosję i Słowiańszczyznę a jego izolacja w społeczeństwie polskim w latach 50. i 60. XIX wieku
Piotr Koprowski
University of GdańskAbstrakt
Historyk prawa, slawista Wacław Aleksander Maciejowski (1792–1883) był znaną postacią XIX-wiecznego polskiego i europejskiego życia naukowego. Tezy, opinie zawarte w jego pracach slawistycznych wywołały znaczny oddźwięk w świecie słowiańskim, w tym i wśród Polaków. W gronie tych ostatnich znaleźli się liczni adwersarze uczonego, krytykujący preferowany przezeń sposób postrzegania Rosji i Słowiańszczyzny. W artykule przybliżono podłoże i uwarunkowania izolacji Maciejowskiego w społeczeństwie polskim w latach 50. i 60. XIX wieku, ściśle związane z jego poglądami zawartymi w drugim wydaniu Historii prawodawstw słowiańskich oraz w Piśmiennictwie polskim od czasów najdawniejszych aż do roku 1830. Uczony jawił się wówczas jako słowianofil-rusofil, nie będąc jednak panslawistą. W wymienionych dziełach Maciejowskiego nie spotyka się akcentów panslawistycznych. Dominuje w nich idea ogólnosłowiańska, która nie może być utożsamiana z panslawizmem. Znaczna część współczesnych slawiście rodaków zarówno w kraju, jak i na emigracji traktowała fakt uwypuklenia znaczenia wspólnoty słowiańskiej w połączeniu z jego ugodową postawą wobec władz rosyjskich w Królestwie Polskim jako wymowny wyraz panslawizmu i swoistej zdrady narodowej. Stała na stanowisku, że spojrzenie uczonego na Rosję i Słowiańszczyznę jest następstwem przyzwolenia na związek państw słowiańskich, kierowany przez absolutystycznie rządzoną monarchię rosyjską. W pracach historyka prawa nie pojawiła się teza potwierdzająca zarzuty adwersarzy oakcentowaniu przez niego przewodnictwa Rosji w świecie słowiańskim i pragnieniu ścisłego związania z nią Polski w ramach jednej rodziny słowiańskiej. Maciejowski opowiadał się za równouprawnieniem obydwu krajów słowiańskich: Polski i Rosji w Słowiańszczyźnie, co nie było równoznaczne ze zgodą na wyrzeczenie się aspiracji narodowych przez Polaków. Lata 50. i 60. XIX w. to okres, w którym uczony próbował własną postawą i różnymi deklaracjami przełamać izolację i zmienić swój niekorzystny wizerunek dominujący w społeczeństwie polskim. Jego naznaczone dobrymi intencjami działania w tym zakresie nie były wynikiem politycznego wyrachowania ani troski o korzyści finansowe.
Słowa kluczowe:
Russia, the Slavic region, Poles, pan-Slavism, Slavic, Slavophile-RussophileBibliografia
[b.a.]. 1848. Pan W.A. Maciejowski i jego odpowiedź. „Przegląd Poznański” t. 6: 97–107. Google Scholar
Bardach Juliusz. 1964. Nauka historii państwa i prawa w Królestwie Polskim doby Szkoły Głównej. „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” R. V, z. 2: 105–145. Google Scholar
Bardach Juliusz. 1971. Wacław Aleksander Maciejowski i jego współcześni. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Ossolineum. Google Scholar
Borowski Stanisław. 1959. Maciejowskiana. Materiały do biografii Wacława Aleksandra Maciejowskiego. Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego. Google Scholar
Bratkowski Stefan. 1999. Pan Nowogród Wielki. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza. Google Scholar
Ćwik Władysław. 1894. Kult pamięci Adama Mickiewicza w Karlowych Warach. Czerniowce: Nakładem autora. Google Scholar
Eberhardt Piotr. 2010. Rosyjski panslawizm jako idea geopolityczna. „Przegląd Geopolityczny” T. 2: 43–64. Google Scholar
Ergetowski Ryszard. 1972. Wacław Aleksander Maciejowski i jego współcześni. Juliusz Bardach. Wrocław 1971 [rec.]. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” nr 1: 144–149. Google Scholar
Głębocki Henryk. 2000. Fatalna sprawa. Kwestia polska w rosyjskiej myśli politycznej (1856–1866). Google Scholar
Kraków: Arcana. Google Scholar
Głębocki Henryk. 2012. „Diabeł Asmodeusz” w niebieskich binoklach i kraj przyszłości. Hr. Adam Google Scholar
Gurowski i Rosja. Kraków: Arcana. Google Scholar
Giza Antoni. 1983. Słowianofile rosyjscy a sprawa polska w latach 1856–1878. „Slavia Orientalis” Google Scholar
nr 1–2: 47–7. Google Scholar
Janik Michał. 1934. Prądy panslawistyczne i rusofilskie w okresie Wielkiej Emigracji. „Pamiętnik Literacki” t. 31: 58–88. Google Scholar
Kapuścik Janusz. 1985. W. A. Maciejowski i jego „Piśmiennictwo polskie”. Między bibliografią a historią literatury. Warszawa: Książka i Wiedza. Google Scholar
Koprowski Piotr. 2020. Rosja i Słowiańszczyzna w oglądzie Wacława Aleksandra Maciejowskiego Google Scholar
(do połowy lat 40. XIX wieku). „Acta Polono-Ruthenica” t. XXV, nr 4: 71–85. Google Scholar
Kucharska Eugenia. 1978. Michaiła Pogodina zainteresowania polskie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Google Scholar
Kucharzewski Jan. 1914. Epoka paskiewiczowska. Losy oświaty. Warszawa–Kraków: Skład Główny Google Scholar
w Księgarni Gebethnera i Wolffa. Google Scholar
Kulczycki Ludwik. 1916. Panslawizm a sprawa polska. Kraków: Nakładem Centralnego Biura Wydawnictw N.K.N. Google Scholar
Lewaszkiewicz Tadeusz. 1980. Panslawistyczne osobliwości leksykalne S. B. Lindego i jego projekt Google Scholar
stworzenia wspólnego języka słowiańskiego. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Google Scholar
Maciejowski Wacław Aleksander. 1832–1835. Historia prawodawstw słowiańskich. Wyd. 1. T. 1–4. Warszawa–Lipsk: Księgarnia Brzeziny i Hinrichsa, Księgarnia Sennewalda i Hinrichsa. Google Scholar
Maciejowski Wacław Aleksander. 1839. Pamiętniki o dziejach, piśmiennictwie i prawodawstwie Słowian. T. 1–2. Petersburg–Lipsk: W księgarniach Eggersa i Hinrichsa. Google Scholar
Maciejowski Wacław Aleksander. 1842. Polska aż do pierwszej połowy XVII wieku pod względem Google Scholar
obyczajów i zwyczajów w czterech częściach opisana. T. 1. Warszawa–Petersburg: W księgarniach Eggersa i Sennewalda. Google Scholar
Maciejowski Wacław Aleksander. 1851–1852. Piśmiennictwo polskie od czasów najdawniejszych Google Scholar
aż do roku 1830. T. 1–4. Warszawa: Nakładem i drukiem S. Orgelbranda. Google Scholar
Maciejowski Wacław Aleksander. 1856–1865. Historia prawodawstw słowiańskich. Wyd. 2. T. 1–6, Warszawa: Drukarnia Rządowa przy Komisji Rządowej Sprawiedliwości, Drukarnia S. Orgelbranda, Drukarnia Karola Kowalewskiego. Google Scholar
Maciejowski Wacław Aleksander. 1858. List do redakcji „Przeglądu Poznańskiego” z powodu doniesienia przez nią o umieszczeniu dwóch dzieł moich na indeksie rzymskim. „Przegląd Poznański” nr 26: 469–470. Google Scholar
Maternicki Jerzy. 1970. Warszawskie środowisko historyczne 1832–1869, Warszawa: PWN. Google Scholar
Maternicki Jerzy. 1979. Kultura historyczna dawna i współczesna. Studia i szkice, Warszawa: PWN. Google Scholar
Michalski Maciej. 2013. Dawni Słowianie w tradycji polskiej I połowy XIX w. W poszukiwaniu tożsamości wspólnotowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie. Google Scholar
Nowak Andrzej. 1994. Między carem a rewolucją. Studium politycznej wyobraźni i postaw Wielkiej Emigracji wobec Rosji 1831–1849. Warszawa: Warszawska Oficyna Wydawnicza „Gryf”, Instytut Historii PAN. Google Scholar
Stefaniuk Tomasz. 2006. Danilewski: panslawizm i wielość cywilizacji . Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Google Scholar
Tanty Mieczysław. 1970. Panslawizm, carat, Polacy. Zjazd Słowiański w Moskwie 1867 roku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Google Scholar
Walicki Andrzej. 1991. Aleksander Hercen. Kwestia polska i geneza pewnych stereotypów. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN. Google Scholar
Walicki Andrzej. 1983. Między filozofią, religią i polityką. Studia o myśli polskiej epoki romantyzmu. Google Scholar
Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. Google Scholar
University of Gdańsk
