„Piękniej niż w bajce”. Obóz pionierski w Arteku w polskim reportażu lat 30–50. XX wieku
Bożena Żejmo
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w ToruniuAbstrakt
The objective of the article is to analyze the image of the pioneer camp Artek in the Polish reportage of the 1930s–50s in the XX century. At the beginning of the 1930s, only one account about Artek, by Michał Suryc, appeared on the Polish publishing market. From the second half of the 1940s, when the communist Polish authorities began intense Stalinization, the press was enthusiastically reporting the next batch of Polish children spending wonderful and unforgettable moments in the Crimea. The most idealized picture of Artek was created by Marian Brandys in his book Journey to Artek (1953), an ideologized communist fairy-tale.
Słowa kluczowe:
Artek, Pioneers, paradise, ideologyBibliografia
Berg Raisa. 1983. Suhovej. Vospominaniâ genetika. New York: Chalidze Publications [Берг Раиса. 1983. Суховей. Воспоминания генетика. New York: Chalidze Publications].
Berson Jan Otmar. 1935. Minus Moskwa (Wołga – Kaukaz – Krym). Warszawa: „Rój”.
Błeszyński Tadeusz. 1933. Więcej prawdy o Sowietach. Warszawa: Nakł. F.K. Spółki Wydawniczej Warszawskiej M. Niklewicz, J. Załuska i Ska.
Bobińska Helena. 1951. Pionierzy. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Brandys Marian. 1953. Wyprawa do Arteku. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Brandys Marian. 2006. Tragedia lewicujących liberałów. Rozm. Trznadel J. [Warszawa, 27.07.1985]. W: Trznadel J. Hańba domowa. Rozmowy z pisarzami. Warszawa: Antyk: 279–300.
de Lazari Andrzej, Riabow Oleg, Żakowska Magdalena. 2013. Europa i Niedźwiedź. Warszawa: Wydawnictwo Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia.
Drobner Bolesław. 1936. Co widziałem w Rosji Sowieckiej. Kraków: Nakł. Stanisława Cekiery. Dudek Antoni, Zblewski Zdzisław. 2008. Utopia nad Wisłą. Historia Peerelu. Warszawa–Bielsko-Biała: Wydawnictwo Szkolne PWN–ParkEdukacja.
Dzieci polskie w Arteku [podpis R.G.]. 1949. „Na Tropie. Dwutygodnik Młodzieży Harcerskiej” nr 19: 9.
Dzieci polskie zachwycone wczasami w Arteku. 1948. „Dziennik Polski” nr 251: 4.
Gawron Edyta. 2009. Suryc Michał. W: Polski słownik biograficzny. Red. Romanowski A. T. 46/1, z. 188. Warszawa–Kraków: IH PAN, FNP–Fundacja na rzecz Nauki Polskiej: 22–23.
Głowiński Michał. 1997. O baśni totalitarnej. Stalin – czarodziej. W: Andersen – baśń wobec świata. Red. Hempowicz M. Gdańsk: Nadbałtyckie Centrum Kultury: 76–81.
Goetel Ferdynand. 1924. Przez płonący Wschód: wrażenia z podróży z 80 ilustracjami. Warszawa [etc.]: Nakł. Gebethnera i Wolffa.
Górski Konrad. 1932. Literatura podróżnicza. „Rocznik Literacki”: 201–214.
Gregorowicz Stanisław, Zacharias Michał Jerzy. 1995. Polska-Związek Sowiecki. Stosunki polityczne 1925–1939. Warszawa: Instytut Historii PAN.
Heller Michaił. 1988. Maszyna i śrubki. Jak hartował się człowiek sowiecki. [Tłum. Juryś J.]. Paryż: Instytut Literacki.
Ignatov Vladimir Dmitrievič. 2014. Donosčiki v istorii Rossii i SSSR. Moskva: Veče [Игнатов Владимир Дмитриевич. 2014. Доносчики в истории России и СССР. Москва: Вече].
Janta-Połczyński Aleksander. 1933. Wgłąb Z.S.R.R. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Rój”. Kamieńska Anna. 1953. Dwie piękne książki. „Nowa Kultura” nr 24: 5.
Kochanowski Jerzy. 2002. Podróż do innego świata. Polskie reportaże z Rosji Radzieckiej 1922–1936. W: Polacy i Rosjanie. 100 kluczowych pojęć. Red. Magdziak-Miszewska A., Zuchniak M., Kowal P. Warszawa: Biblioteka „Więzi”: 92–112.
Korab-Kucharski Henryk. 1923. R. S. F. S. R. Wrażenia z podróży naokoło Rosji sowieckiej. Warszawa [etc.]: Nakł. Gebethnera i Wolffa. Kossak-Szczucka Zofia. 1923.
Pożoga: wspomnienia z Wołynia 1917–1919. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza.
Kotov Al. 1954. Lučše, čem skazka. „Slavâne. Ežemesâčnyj žurnal Slavânskogo Komiteta SSSR” № 9: 50–52 [Котов Ал. 1954. Лучше, чем сказка. „Славяне. Ежемесячный журнал Славянского Комитета СССР” № 9: 50–52].
Kuliczkowska Krystyna. 1953. Opowieści o małych dzieciach i wielkich sprawach. „Życie Literackie” nr 29: 3.
Mackiewicz Stanisław. 1931. Myśl w obcęgach: studja nad psychologją społeczeństwa sowietów. Warszawa: Nakł. Księgarni F. Hoesicka.
Matuszewski Ryszard. 1953. Książki pisane sercem. „Głos Robotniczy” nr 207: 6.
Miedzińska Janina. 1935. Sowieckie państwo pracy. Wrażenia z podróży inspektora pracy. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Bibljoteka Polska”.
Olechnowicz Franciszek. 1937. Prawda o Sowietach. Warszawa: Nakł. Autora.
Olizar Gustaw. 1892. Pamiętniki 1798–1865. Lwów: Nakł. Księgarni Gubrynowicza i Schmidta.
Piechota Magdalena. 2002. Jaka Ameryka? Polscy reportażyści dwudziestolecia międzywojennego o Stanach Zjednoczonych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Piękniej niż w bajce. Wśród cyprysów i drzew laurowych spędzają lato dzieci polskie na Krymie. 1947. „Życie Częstochowy” nr 42: 6.
Pogonowska Ewa. 2012. Czytanie Nowej Rosji. Polskie spotkania ze Związkiem Sowieckim lat trzydziestych XX wieku. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Powrót ze słonecznego Arteku. Polskie dzieci gośćmi radzieckiej dziatwy [podpis MZ.]. 1947. „Głos Robotniczy” nr 265: 4. Przedpełski Włodzimierz. 1932. Za czerwoną kurtyną. Wrażenia z podróży do Rosji Sowieckiej. Wyd. pod pseud. W. Lech. Warszawa: Nakł. Tow. Wydawniczego „Polska Zjednoczona”.
Rzętkowski Stanislaw Marek. 1870. Miejscowości w „Sonetach krymskich” wspomniane [na podst. notatek J. Bilińskiego]. „Tygodnik Illustrowany” nr 119: 172-174.
Słonimski Antoni. 1932. Moja podróż do Rosji. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Rój”. Starzyński Stefan. 1924.
Jak jest naprawdę dzisiaj w Rosji? Wyd. pod pseud. St. Stepol. Warszawa: Wyd. T. U. R.
Suryc Michał. 1932. W kraju „piatiletki”. Warszawa: Księgarnia J. Przeworskiego.
Szoszkies Henryk. 1937. Rosja Sowiecka w 1936 r. Warszawa: Wydawnictwo Ch. Brzoza.
Tomasik Wojciech. 1988. Polska powieść tendencyjna 1945–1955. Problemy perswazji literackiej. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Ossolineum.
Tresidder Jack. 2001. Słownik symboli: ilustrowany przewodnik po tradycyjnych wyrażeniach obrazowych, znakach ikonicznych i emblematach. Tłum. Stokłosa B. Łódź: Wydawnictwo RM. Ûr’eva Lidiâ Mihajlovna. 1955. Marian Brandys. W: Pisateli stran narodnoj demokratii: sbornik statej. Red. Balašov P.S. [i dr.]. T. 1. Moskva: Hudožestvennaâ literatura: 111–145 [Юрьева Лидия Михайловна. 1955. Мариан Брандыс. W: Писатели стран народной демократии: сборник статей. Ред. Балашов П.С. [и др.]. Т. 1. Москва: Художественная литература: 111–145].
Wajnryb Mieczysław. 1929. W kalejdoskopie sowieckim. Listy i wrażenia moskiewskie. Warszawa: Druk. Polska. Wańkowicz Melchior. 1934. Opierzona rewolucja. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Rój”.
Zackiewicz Grzegorz. 2004. Polska myśl polityczna wobec systemu radzieckiego 1918–1939. Kraków: Arcana.
Berson Jan Otmar. 1935. Minus Moskwa (Wołga – Kaukaz – Krym). Warszawa: „Rój”.
Błeszyński Tadeusz. 1933. Więcej prawdy o Sowietach. Warszawa: Nakł. F.K. Spółki Wydawniczej Warszawskiej M. Niklewicz, J. Załuska i Ska.
Bobińska Helena. 1951. Pionierzy. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Brandys Marian. 1953. Wyprawa do Arteku. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Brandys Marian. 2006. Tragedia lewicujących liberałów. Rozm. Trznadel J. [Warszawa, 27.07.1985]. W: Trznadel J. Hańba domowa. Rozmowy z pisarzami. Warszawa: Antyk: 279–300.
de Lazari Andrzej, Riabow Oleg, Żakowska Magdalena. 2013. Europa i Niedźwiedź. Warszawa: Wydawnictwo Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia.
Drobner Bolesław. 1936. Co widziałem w Rosji Sowieckiej. Kraków: Nakł. Stanisława Cekiery. Dudek Antoni, Zblewski Zdzisław. 2008. Utopia nad Wisłą. Historia Peerelu. Warszawa–Bielsko-Biała: Wydawnictwo Szkolne PWN–ParkEdukacja.
Dzieci polskie w Arteku [podpis R.G.]. 1949. „Na Tropie. Dwutygodnik Młodzieży Harcerskiej” nr 19: 9.
Dzieci polskie zachwycone wczasami w Arteku. 1948. „Dziennik Polski” nr 251: 4.
Gawron Edyta. 2009. Suryc Michał. W: Polski słownik biograficzny. Red. Romanowski A. T. 46/1, z. 188. Warszawa–Kraków: IH PAN, FNP–Fundacja na rzecz Nauki Polskiej: 22–23.
Głowiński Michał. 1997. O baśni totalitarnej. Stalin – czarodziej. W: Andersen – baśń wobec świata. Red. Hempowicz M. Gdańsk: Nadbałtyckie Centrum Kultury: 76–81.
Goetel Ferdynand. 1924. Przez płonący Wschód: wrażenia z podróży z 80 ilustracjami. Warszawa [etc.]: Nakł. Gebethnera i Wolffa.
Górski Konrad. 1932. Literatura podróżnicza. „Rocznik Literacki”: 201–214.
Gregorowicz Stanisław, Zacharias Michał Jerzy. 1995. Polska-Związek Sowiecki. Stosunki polityczne 1925–1939. Warszawa: Instytut Historii PAN.
Heller Michaił. 1988. Maszyna i śrubki. Jak hartował się człowiek sowiecki. [Tłum. Juryś J.]. Paryż: Instytut Literacki.
Ignatov Vladimir Dmitrievič. 2014. Donosčiki v istorii Rossii i SSSR. Moskva: Veče [Игнатов Владимир Дмитриевич. 2014. Доносчики в истории России и СССР. Москва: Вече].
Janta-Połczyński Aleksander. 1933. Wgłąb Z.S.R.R. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Rój”. Kamieńska Anna. 1953. Dwie piękne książki. „Nowa Kultura” nr 24: 5.
Kochanowski Jerzy. 2002. Podróż do innego świata. Polskie reportaże z Rosji Radzieckiej 1922–1936. W: Polacy i Rosjanie. 100 kluczowych pojęć. Red. Magdziak-Miszewska A., Zuchniak M., Kowal P. Warszawa: Biblioteka „Więzi”: 92–112.
Korab-Kucharski Henryk. 1923. R. S. F. S. R. Wrażenia z podróży naokoło Rosji sowieckiej. Warszawa [etc.]: Nakł. Gebethnera i Wolffa. Kossak-Szczucka Zofia. 1923.
Pożoga: wspomnienia z Wołynia 1917–1919. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza.
Kotov Al. 1954. Lučše, čem skazka. „Slavâne. Ežemesâčnyj žurnal Slavânskogo Komiteta SSSR” № 9: 50–52 [Котов Ал. 1954. Лучше, чем сказка. „Славяне. Ежемесячный журнал Славянского Комитета СССР” № 9: 50–52].
Kuliczkowska Krystyna. 1953. Opowieści o małych dzieciach i wielkich sprawach. „Życie Literackie” nr 29: 3.
Mackiewicz Stanisław. 1931. Myśl w obcęgach: studja nad psychologją społeczeństwa sowietów. Warszawa: Nakł. Księgarni F. Hoesicka.
Matuszewski Ryszard. 1953. Książki pisane sercem. „Głos Robotniczy” nr 207: 6.
Miedzińska Janina. 1935. Sowieckie państwo pracy. Wrażenia z podróży inspektora pracy. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Bibljoteka Polska”.
Olechnowicz Franciszek. 1937. Prawda o Sowietach. Warszawa: Nakł. Autora.
Olizar Gustaw. 1892. Pamiętniki 1798–1865. Lwów: Nakł. Księgarni Gubrynowicza i Schmidta.
Piechota Magdalena. 2002. Jaka Ameryka? Polscy reportażyści dwudziestolecia międzywojennego o Stanach Zjednoczonych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Piękniej niż w bajce. Wśród cyprysów i drzew laurowych spędzają lato dzieci polskie na Krymie. 1947. „Życie Częstochowy” nr 42: 6.
Pogonowska Ewa. 2012. Czytanie Nowej Rosji. Polskie spotkania ze Związkiem Sowieckim lat trzydziestych XX wieku. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Powrót ze słonecznego Arteku. Polskie dzieci gośćmi radzieckiej dziatwy [podpis MZ.]. 1947. „Głos Robotniczy” nr 265: 4. Przedpełski Włodzimierz. 1932. Za czerwoną kurtyną. Wrażenia z podróży do Rosji Sowieckiej. Wyd. pod pseud. W. Lech. Warszawa: Nakł. Tow. Wydawniczego „Polska Zjednoczona”.
Rzętkowski Stanislaw Marek. 1870. Miejscowości w „Sonetach krymskich” wspomniane [na podst. notatek J. Bilińskiego]. „Tygodnik Illustrowany” nr 119: 172-174.
Słonimski Antoni. 1932. Moja podróż do Rosji. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Rój”. Starzyński Stefan. 1924.
Jak jest naprawdę dzisiaj w Rosji? Wyd. pod pseud. St. Stepol. Warszawa: Wyd. T. U. R.
Suryc Michał. 1932. W kraju „piatiletki”. Warszawa: Księgarnia J. Przeworskiego.
Szoszkies Henryk. 1937. Rosja Sowiecka w 1936 r. Warszawa: Wydawnictwo Ch. Brzoza.
Tomasik Wojciech. 1988. Polska powieść tendencyjna 1945–1955. Problemy perswazji literackiej. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Ossolineum.
Tresidder Jack. 2001. Słownik symboli: ilustrowany przewodnik po tradycyjnych wyrażeniach obrazowych, znakach ikonicznych i emblematach. Tłum. Stokłosa B. Łódź: Wydawnictwo RM. Ûr’eva Lidiâ Mihajlovna. 1955. Marian Brandys. W: Pisateli stran narodnoj demokratii: sbornik statej. Red. Balašov P.S. [i dr.]. T. 1. Moskva: Hudožestvennaâ literatura: 111–145 [Юрьева Лидия Михайловна. 1955. Мариан Брандыс. W: Писатели стран народной демократии: сборник статей. Ред. Балашов П.С. [и др.]. Т. 1. Москва: Художественная литература: 111–145].
Wajnryb Mieczysław. 1929. W kalejdoskopie sowieckim. Listy i wrażenia moskiewskie. Warszawa: Druk. Polska. Wańkowicz Melchior. 1934. Opierzona rewolucja. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Rój”.
Zackiewicz Grzegorz. 2004. Polska myśl polityczna wobec systemu radzieckiego 1918–1939. Kraków: Arcana.
Żejmo, B. (2018). „Piękniej niż w bajce”. Obóz pionierski w Arteku w polskim reportażu lat 30–50. XX wieku. Acta Polono-Ruthenica, 4(XXIII). https://doi.org/10.31648/apr.3569
Bożena Żejmo
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
