Мир суждений о былом и настоящем интеллигенции в русскком и польском этносах

Joanna Korzeniewska-Berczyńska

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Аннотация

Historia kultury rosyjskiej jest nierozerwalnie związana z inteligencją, co znajduje odzwierciedlenie i we współczesnym dyskursie publicznym. Zarówno definicja, jak i geneza zjawiska dostarczają interesujących uzasadnień takiego stanu rzeczy. Papierkiem lakmusowym, który określił zarówno poziom etycz­ ny, jak i poglądy społeczno-polityczne inteligencji, stała się rewolucja lat 1905-1907, a w głośnym zbiorze artykułów Drogowskazy poddano ją sprawiedliwej i druzgocącej krytyce. Geneza analogicznej polskiej warstwy społecznej wskazuje, że powstała ona w wyniku kataklizmu historycznego, a historia dziewiętnastego i początku dwudziestego wieku to historia inteligencji - jej powstania, jej idei, jej pracy. W Rosji kolejne metamorfozy następują i po roku 1917, a w Polsce po II wojnie światowej. Normą staje się „podwójna moralność”; inteligent umiz- guje się do władzy, starając się unikać bezpośredniego udziału w czynieniu zła. Zgodnie ze świadectwem publicystów, w czasach pierestrojki obnażony został śmiertelny grzech inteligencji radzieckiej, czyli tchórzostwo; niezdolność do kompromisów idzie w parze z obłudnym dążeniem do zachowania przyzwoitości mimo wszystko i wbrew wszystkiemu. W Polsce Ludowej sytuacja jest również skomplikowana, bowiem miłująca wolność i niezależność polska inteligencja znajduje się niejednokrotnie na rozdrożu, zmuszana do trudnych wyborów między karierą lub chociażby możliwością pracy a szalenie niebezpiecznym brakiem akceptacji „nowego świata”. Część wykształconych ludzi ulega zauroczeniu hasłami sprawiedliwości społecznej, równości itp. Diametralnie zmienia się sytuacja „po odwilży”, co nie znaczy, ażeby świado­ mość inteligencji nie ulegała permanentnym wahaniom. Polsko-polski dialog kultur między inteligencją katolicką i ateistyczną w zasadzie legł u podstaw niezapomnianych wydarzeń lat osiemdziesiątych XX wieku, które paradok­ salnie określiły niepewny status inteligencji w rzeczywistości lat dziewięć­ dziesiątych (i później). We współczesnej rosyjskiej publicystyce społecznej w czasach „po piere- strojce” przeważają oceny wielce krytyczne, nieodosobniony jest pogląd, że inteligencja odegrała już swoją rolę i, jako grupa nikomu niepotrzebna w świę­ cie rządzonym przez pieniądz, powinna zejść ze sceny. Zatem współczesna kondycja inteligencji w obydwu społeczeństwach w zasadzie nie różni się. Świetlana przeszłość i niejasna przyszłość wyznaczają granice funkcjonowania tej warstwy. Można domniemywać, że w perspektywie jedynymi ogniskami niezależnego ducha staną się, podobnie jak na Zachodzie, wyłącznie uniwersytety.