ZWIERCIADŁO CZŁOWIECZEŃSTWA: WIZJE SZTUCZNEJ INTELIGENCJI W PROZIE STANISŁAWA LEMA I PHILIPA K. DICKA

Jacek Sobota

doi:10.31648/hip.8784

Opublikowane: 2023-12-231

Nr 29 (2023)

ZWIERCIADŁO CZŁOWIECZEŃSTWA: WIZJE SZTUCZNEJ INTELIGENCJI W PROZIE STANISŁAWA LEMA I PHILIPA K. DICKA

Jacek Sobota

Humanistyka i Przyrodoznawstwo

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.31648/hip.8784

Abstrakt

Artykuł koncentruje się na wizjach sztucznej inteligencji nakreślonych przez dwóch wybitnych dwudziestowiecznych pisarzy: Philipa K. Dicka i Stanisława Lema. Obaj – przy wszystkich dzielących ich różnicach w temperamencie twórczym, pisarskiej metodzie, w sposobach obrazowania świata – mieli wspólne przekonanie: technologią, która zdefiniuje i uformuje XXI stulecie, będzie sztuczna inteligencja. Ich wizje – w kontekście widocznej obecnie, coraz mocniej zaznaczającej się ingerencji algorytmów SI (na razie słabej SI, nieświadomej własnego istnienia) w ludzkie życie – nabierają niepokojącej aktualności, a także wydają się niezwykle interesujące z punktu widzenia filozofii, etyki. Oczywiście teksty obu pisarzy nie roszczą sobie prawa do znamion naukowości (choć, przynajmniej częściowo, były oparte na dostępnej im wiedzy o naukowym charakterze), tym niemniej są bardzo ciekawym punktem widzenia. Warto też zwrócić uwagę na aspekt antropologiczny i alegoryczny utworów Lema i Dicka – sztuczne inteligencje stanowią tu rodzaj antropologicznego lustra, w którym odbija się, nieco może zniekształcony, obraz gatunku Homo sapiens. A może jest odwrotnie? Może to ludzie stanowią zwierciadło, w którym odbijają się sztuczne inteligencje – powielając i zwielokrotniając nasze wady i zalety?

Słowa kluczowe:

sztuczna inteligencja, świadomość, etyka, moralność, test Turinga, chiński pokój, science fiction

Inne teksty tego samego autora

Jacek Sobota, Filozofia fantastyki , Humanistyka i Przyrodoznawstwo: Nr 20 (2014)
Jacek Sobota, Hipotezy pomocnicze , Humanistyka i Przyrodoznawstwo: Nr 6 (2000)
Jacek Sobota, STRATEGIE ONTOLOGICZNE W WYBRANYCH UTWORACH LITERACKICH I FILMOWYCH , Humanistyka i Przyrodoznawstwo: Nr 27 (2021)
Jacek Sobota, Polityczne alianse i mezalianse polskiej literatury fantastycznonaukowej , Humanistyka i Przyrodoznawstwo: Nr 7 (2001)
Jacek Sobota, Fasada i matrioszka , Humanistyka i Przyrodoznawstwo: Nr 20 (2014)
Jacek Sobota, V Krajowa Konferencja "Modelowanie cybernetyczne biologicznych" , Humanistyka i Przyrodoznawstwo: Nr 6 (2000)
Jacek Sobota, Konieczność niekonieczna , Humanistyka i Przyrodoznawstwo: Nr 7 (2001)
Jacek Sobota, Pro Memoria , Humanistyka i Przyrodoznawstwo: Nr 11 (2005)
Jacek Sobota, AKCENTY FILOZOFICZNE W PROZIE STANISŁAWA LEMA , Humanistyka i Przyrodoznawstwo: Nr 28 (2022)

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Sobota, J. (2023). ZWIERCIADŁO CZŁOWIECZEŃSTWA: WIZJE SZTUCZNEJ INTELIGENCJI W PROZIE STANISŁAWA LEMA I PHILIPA K. DICKA. Humanistyka I Przyrodoznawstwo, (29), 219–252. https://doi.org/10.31648/hip.8784

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Dick P. K. (1998), Uwagi, przeł. M. Gawlik, [w:] Tegoż, Krótki, szczęśliwy żywot brązowego Oxforda, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Google Scholar

Dick P. K. (1999), Blade Runner. Czy androidy śnią o elektrycznych owcach?, tłum. S. Kędzierski, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Google Scholar

Dick P. K. (2000), Dzień, kiedy pan komputer stracił rozum, tłum. A. Gawlik, [w:] Tegoż, Oko Sybilli, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Google Scholar

Dick P. K. (2000), Elektryczna mrówka, tłum. M. Gawlik, [w:] Tegoż, Oko Sybilii, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Google Scholar

Dick P. K. (2000), Święty spór, tłum. M. Gawlik, [w:] Tegoż, Oko Sybilli, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Google Scholar

Dick P. K. (2002), Nul-0, tłum. M. Gawlik, [w:] Tegoż, Czysta gra, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Google Scholar

Dick P. K. (2002), Ucieczka, tłum. M. Gawlik, [w:] Tegoż, Czysta gra, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Google Scholar

Gomułka J., Palm J. (2021), GOLEM XIV i hierarchia topozoficzna, [w:] Filozoficzny Lem. Wybór tekstów Stanisława Lema i opracowania, F. Kobiela, S. Gomułka (red.), Aletheia, Warszawa.
Google Scholar

Jameson F. (2011), Archeologie przyszłości. Pragnienie zwane utopią i inne fantazje naukowe, tłum. M. Płaza, M. Frankiewicz, A. Miszk, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Google Scholar

Kant I. (1971), Uzasadnienie metafizyki moralności, tłum. M. Wartenberg, PWN, Warszawa.
Google Scholar

Kurzweil R. (2013), Nadchodzi Osobliwość, tłum. E. Chodkowska, A. Nowosielska, Kurhaus Publishing, Warszawa.
Google Scholar

Lem S. (1964), Summa technologiae, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Google Scholar

Lem S. (1971), Nowa Kosmogonia, [w:] Tegoż, Doskonała próżnia, Czytelnik, Warszawa.
Google Scholar

Lem S. (1976), Maska, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Google Scholar

Lem S. (1981), Golem XIV, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Google Scholar

Lem S. (1982), Wizja lokalna, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Google Scholar

Lem S. (1986), Rozprawa, [w:] Tegoż, Opowieści o pilocie Pirxie, Wydawnictwo Literackie, Kraków, Wrocław.
Google Scholar

Lem S. (1989), Fantastyka i futurologia, t. 1, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Google Scholar

Lem S. (2008), Niezwyciężony, Agora, Warszawa.
Google Scholar

Mayer-Schonberger V., Cukier K. (2014), Big data. Rewolucja, która zmieni nasze myślenie, pracę i życie, tłum. M. Głatki, MT Biznes, Warszawa.
Google Scholar

Oramus M. (1987), Biegnący po ostrzu, [w:] Tegoż, Wyposażenie osobiste, Iskry, Warszawa.
Google Scholar

Parker J. A. (1992), (U/od)płciowienie maszyny. „Maska” Stanisława Lema, tłum J. Jarzębski, „Teksty Drugie” 3 (15): 93–108.
Google Scholar

Peake A. (2015), Philip K. Dick. Człowiek, który pamiętał przyszłość, tłum. T. Hornowski, Rebis, Poznań.
Google Scholar

Penrose R. (2021), Nowy umysł cesarza, tłum. P. Amsterdamski, Zysk i S-ka, Poznań.
Google Scholar

Płaza M. (2006), O poznaniu w twórczości Stanisława Lema, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Google Scholar

Popper K. E. (1993), Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, t. 1, tłum. H. Krahelska, PWN, Warszawa.
Google Scholar

Radkowska-Walkowicz M. (2008), Od golema do terminatora. Wizerunki sztucznego człowieka w kulturze, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.
Google Scholar

Rothfork J. (1989), Duch w maszynie: „Mortal Engines” Stanisława Lema, [w:] Lem w oczach krytyki światowej, red. J. Jarzębski, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Google Scholar

Rozmowy ze Stanisławem Lemem (rozm. Stanisław Bereś) (1987), Wyd. Literackie, Kraków.
Google Scholar

Stoff A. (1983), Powieści fantastyczno-naukowe Stanisława Lema, PWN, Warszawa, Poznań, Toruń.
Google Scholar

Szpakowska M. (1996), Dyskusje ze Stanisławem Lemem, Wyd. Open, Warszawa.
Google Scholar

Tegmark M. (2019), Życie 3.0. Człowiek w erze sztucznej inteligencji, tłum. T. Krzysztoń, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Google Scholar