Wyludnianie się miejscowości na terenie Prus Wschodnich przed 1939 rokiem na przykładzie powiatu piskiego (Kreis Johannisburg). Wybrane świadectwa krajobrazowe przerwania ciągłości osadnictwa

Anna Majewska

doi:10.31648/hip.4200

Published: 2021-03-101

No. 25 (2019)

Depopulation of localities in the area of East Prussia before 1939 on the example of Pisz County (Kreis Johannisburg). Selected landscape relicts of the broken continuity of settlement

Anna Majewska

Humanities and Natural Sciences

Section: Articles

https://doi.org/10.31648/hip.4200

Abstract

W pracy omówiono okoliczności wyludniania się wiejskich jednostek osadniczych z terenu dawnych Prus Wschodnich (wcześniej terytorium Prus Książęcych), zachodzącego przed 1939 rokiem. Szczegółowe zagadnienia przedstawiono na przykładzie obszaru obecnego powiatu piskiego, funkcjonującego do 1945 roku w niemal niezmienionych granicach jako niemiecki Kreis Johannisburg. Szczególną uwagę poświęcono krajobrazowym aspektom przyczyn oraz konsekwencji zachodzącej depopulacji, włączając analizę przestrzenną z wykorzystaniem metody kartograficznej. Materialne świadectwa przerwania ciągłości osadnictwa powodowanego czynnikami środowiskowymi przedstawiono na przykładzie translokowanej miejscowości Wielgilass, omawiając m.in. relikty zidentyfikowane za pośrednictwem pochodnych lotniczego skanowania laserowego (NMT).

Keywords:

historical geography, landscape studies, LiDAR, settlement, lost villages

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Majewska, A. (2021). Depopulation of localities in the area of East Prussia before 1939 on the example of Pisz County (Kreis Johannisburg). Selected landscape relicts of the broken continuity of settlement. Humanities and Natural Sciences, (25). https://doi.org/10.31648/hip.4200

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.

References

1. Achremczyk S. (1997), Historia Warmii i Mazur, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn.
2. Achremczyk S. (2010a), Historia Warmii i Mazur. Tom I: Pradzieje – 1772, Pracownia Wydawnicza ElSet, Olsztyn.
3. Achremczyk S. (2010b), Historia Warmii i Mazur. Tom II: 1772-2010, Pracownia Wydawnicza ElSet, Olsztyn.
4. Affletowicz J. (1969), Problem uprzemysłowienia Prus Wschodnich w latach 1871-1939 ze szczególnym uwzględnieniem oceny uprzemysłowienia obszaru obecnego województwa olsztyńskiego, Pojezierze, Olsztyn.
5. Ambroziak S. (2002), Osadnictwo na terenie gminy Jedwabno od czasów Zakonu Krzyżackiego, „Rocznik Mazurski”, T. VI: 21-48.
6. Augusiewicz S. (2017), Najazd tatarski na Prusy Książęce w 1656 roku. Sienkiewiczowska wizja – lokalna tradycja – przebieg – w świetle badań historycznych, „Prace naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Zeszyty Historyczne”, XVI: 93-105.
7. Bagaż doświadczeń i wspomnień. Relacje osadników polskich na Warmii i Mazurach po 1945 roku, 2017, P. Bojarski (red.), Ośrodek Badań Naukowych w Olsztynie, Olsztyn.
8. Białuński G. 2002, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn.
9. Boockmann H. (1997), Prusy jako pojęcie geograficzne, historyczne i ideologiczne, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 4: 563-570.
10. Borowski H. (1927), Masurische Sagen von verwunschen Leuten, „Unser Masuren-Land”,11.
11. Chłosta-Zielonka J. (2003), Wysiedlenia ludności polskiej z Prus Wschodnich w 1939 roku, „Rocznik Mazurski”, T. VII: 63-66.
12. Der Wiederaufbau Ostpreussens. Eine kulturelle, verwaltungstechnische und baukünstlerische Leistung, (1928), Königsberg.
13. Eberhardt P. (1995), Zagadnienia ludnościowe obszaru byłych Prus Wschodnich, „Zeszyty Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN”, 29: 5-41.
14. Eberhardt P. (2010), Migracje polityczne na ziemiach polskich (1939-1950), Instytut Zachodni, Poznań.
15. Flis S. (1960), Dżuma na Mazurach i Warmii w latach 1708-1711, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 4: 473-523.
16. Jantar J. 1968, Zagłada pruskiej fortecy, Pojezierze, Olsztyn.
17. Jasiński J. (2002), Przemiany społeczno-gospodarcze na Mazurach w XVIII-XIX wieku, „Masovia”, T. 5: 27-37.
18. Kempa R. (2001), Codzienność w Prusach Wschodnich w latach II wojny światowej, [w:] Życie codzienne na dawnych ziemiach pruskich. Mieszkańcy ziem pruskich, S. Achremczyk (red.), Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn: 149-151.
19. Kujawski W. (2007), Śniardwy: szlak wodny, Wydawnictwo QMK, Olsztyn.
20. Litwin J. (2016), Wstęp, [w:] H. Fedorowicz, Dzienniki: zapiski z robót przymusowych w Prusach Wschodnich 1944-1945, J. Litwin (oprac.), Muzeum Stutthof w Sztutowie, Gdańsk-Sztutowo: 7-38.
21. Łapo J. M. (2017), Czarci Ostrów. Wielki zbiór opowiadań ludowych z Mazur, Retman, Dąbrówno.
22. Majewska A. (2018), Zanikłe osadnictwo w granicach powiatu piskiego (maszynopis pracy magisterskiej), Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
23. Małłek J. (2016), Nasza mała ojczyzna Warmia i Mazury – korzenie współczesności, [w:] J. Małłek, Od Prus do Mazur. Szkice z dziejów Prus, Pomorza, Warmii i Mazur, Oficyna Wydawnicza Retman, Dąbrówno: 234-241.
24. Niedola pruskich prowincji wschodnich. Memoriał starostów krajowych prowincji Prusy Wschodnie, Marchia Graniczna Poznań – Prusy Zachodnie, Pomorze, Brandenburgia,
Dolny Śląsk i Górny Śląsk, (1958), J. Kokot (oprac.), Zachodnia Agencja Prasowa, Poznań-Warszawa.
25. Olkowski Z. (1968), Epidemia cholery azjatyckiej w Prusach Wschodnich w latach 1831-1832, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 4: 531-572.
26. Orłowicz M. (2011), Ilustrowany przewodnik po mazurach Pruskich i Warmii, Wydawnictwo Ekwita, Warszawa.
27. Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, (1970), J. Maciejewska (red.), Olsztyn.
28. Przegiętka M. (2008), Rywalizacja na pograniczu: Prusy Wschodnie i sąsiednie polskie powiaty województw białostockiego i warszawskiego w drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 2: 125-136.
29. Salm J. (2006), Odbudowa miast wschodniopruskich po I wojnie światowej. Zagadnienia
architektoniczno-urbanistyczne, Borussia, Olsztyn.
30. Siemieński M. (2012), Rozmowy z Erichem Kochem. Próbowałem zmienić świat, Poligraf, Brzezia Łąka.
31. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, (1880-1914), T. XIII, Nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, Warszawa.
32. Srokowski S. (1929), Prusy Wschodnie. Kraj i ludzie, Nakładem Księgarni F. Hoesicka, Warszawa.
33. Srokowski S. (1945), Prusy Wschodnie: studium geograficzne, gospodarcze i społeczne, Wydano z Zasiłku Biura Ziem Zachodnich przy Ministerstwie Administracji Publicznej, Gdańsk – Bydgoszcz – Toruń.
34. Srokowski S. (1947), Prusy Wschodnie (Mazury, Warmia i Powiśle), Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa.
35. Szultka Z. (2004), Dynamika rozwoju zaludnienia Prus Książęcych (Wschodnich) w XVIII wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 2: 147-162.
36. Traba R. (2001), Rozważania o magii miejsca i mitologizacji krajobrazu w Prusach Wschodnich, „Borussia: kultura – historia – literatura”, 24/25: 40-66.
37. Wajda K. (1985), Kształtowanie się stosunków kapitalistycznych u schyłku XIX i na początku XX wieku, [w:] Warmia i Mazury: zarys dziejów, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn.
38. Warmia i Mazury. Zarys dziejów (1985), B. Łukaszewicz (red.), Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie Olsztyn.
39. Wilamowski B. (1966), Rolnictwo, „Rocznik Olsztyński”, T. VI: 121-187.
40. Wilder J. A. (1936), Upadek gospodarczy Prus Wschodnich (Rozprawa z pracy zbiorowej
„Stosunki gospodarcze Prus Wschodnich”), Wydawnictwo Instytutu Bałtyckiego, Toruń.
41. Worobiec K. A. (2014), , Zagubione wioski Puszczy Piskiej 1 – cz. 5: Wielgilass i Pogobie Przednie, „Gazeta Piska”, 4-10 IV: 10.

Materiały i źródła:
1. Archiwum Państwowe w Olsztynie (dalej: APO), Urząd Wojewódzki w Olsztynie, Wydział społeczno-polityczny, Sprawy różne 1946, sygn. 391/248, k. 202.
2. APO, Urząd Wojewódzki w Olsztynie, Sprawozdania starosty powiatowego w Ostródzie: 1946-49, sygn. 391/113, k. 42.
3. Karte von Ost-Preussen nebst Preussisch Litthauen und West – Preussen nebst dem Netzdistrict 1:150 000, Schrötter, 1796-1802, arkusz XVII Allenstein, Ortelsburg.
4. Topographische Karte 1:25 000, arkusz 2495, Toroscheln. Google Scholar