Światło w twórczości Teofana Greka, Andrzeja Rublowa i Dionizego

Grażyna Kobrzeniecka-Sikorska

doi:10.31648/hip.732

Opublikowane: 2018-09-111

Nr 18 (2012)

Światło w twórczości Teofana Greka, Andrzeja Rublowa i Dionizego

Grażyna Kobrzeniecka-Sikorska

Humanistyka i Przyrodoznawstwo

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.31648/hip.732

Abstrakt

Światło ma ścisły związek z teologią hezychazmu. Jest też najważniejszym zagadnieniem w twórczości Teofana Greka, Andrzeja Rublowa i Dionizego. Artyści w swoich dziełach chcieli oddać realne doświadczenie Boga w postaci przenikającej Światłości, jakiego doznają hezychaści podczas modlitwy Jezusowej, każdy z nich czynił to jednak w inny sposób. U Teofana, głównie na freskach w cerkwi Przemienienia Pańskiego W Nowogrodzie, światło unicestwia materię. Artysta dokonuje tego głownie poprzez dynamiczne pociągnięcia pędzla. W ten sposób obrazuje dochodzenie hezychasty do świętości, jego wewnętrzną walkę aż do całkowitego przebóstwienia. Rublow zaś ukazuje w swoich obrazach, szczególnie w ikonie Trójcy Świętej, szczyt doświadczenia hezychastycznego, przy czym nie unicestwia materii, a ją przemienia, ukazuje stan doskonałości, żadna dynamiczna kreska lub intensywniejsza plama koloru nie zakłóca panującej harmonii. Jeszcze inaczej doświadczenie hezychastyczne przekazuje Dionizy, gdyż u niego harmonia ikon bazuje na wartościach estetycznych, na pięknie koloru i linii. Ci trzej wielcy artyści, żyjący na przełomie XIV i XV w., kończą świetny okres rozwoju ikony ruskiej. Prawdopodobnie ich fenomen nie zaistniałby, gdyby nie byli przeniknięci ideami hezychazmu. Odejście od hezychazmu przyczyniło się do zaniku światła w ikonie, czyli tego, co jest jej istotą. Nie bez powodu odrodzenie ikony w XIX i XX w. zbiegło się z odrodzeniem praktyk hezychastycznych.

Słowa kluczowe:

hezychazm, Ruś, ikona

Inne teksty tego samego autora

Grażyna Kobrzeniecka-Sikorska, Krzyż Konstantyna w tradycji bułgarsko-serbskiej i ruskiej , Humanistyka i Przyrodoznawstwo: Nr 17 (2011)
Grażyna Kobrzeniecka-Sikorska, Ikony kalendarzowe - katalog wszystkich świętych jako zbiorowy obraz Kościoła , Humanistyka i Przyrodoznawstwo: Nr 19 (2013)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Kobrzeniecka-Sikorska, G. (2018). Światło w twórczości Teofana Greka, Andrzeja Rublowa i Dionizego. Humanistyka I Przyrodoznawstwo, (18), 293–304. https://doi.org/10.31648/hip.732

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

W. N. Łazariew, Fieofan Griek i jego szkoła, Moskwa 1961, s. 14-34; N. K. Golejzowskij, Isichazm i russkaja żywopis’ XIV-XV ww. , „Wizantijskij wriemiennik”, t. 29, Moskwa 1969.

M. Ałpatow, Iskusstwo Fieofana Grieka i uczenije isichastow, „Wizantijskij wriemiennik”, t. 33, Moskwa 1972.

K. Onasch, Das Problem des Lichtes in der Ikonenmalerei Andrej Rublevs. Zur 600-Jahrfeier des grossen russischen Malers 1960, Berlin 1962.

J. Meyendorff, Święty Grzegorz Palamas i duchowość prawosławna, przekł. z jęz. ang. K. Leśniewski, Lublin 2005.

H. Paprocki, Ikona jako twórcze przezwyciężenie zła, „Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego” 1985.

H. G. Beck, Kirche und teologische Literatur im byzantinischen Reich, Munchen 1959.

O. Jurewicz, Historia literatury bizantyńskiej. Zarys, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk - Łódź 1984.

G. Kobrzeniecka-Sikorska, Światło w ikonie jako źródło Bożej energii, (w:) M. U. Mazurczak, M. Żak (red.), Obraz i żywioły. Materiały z konferencji ,, Obraz i żywioły”, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II 11-12 października 2006, Lublin 2007.

B. Dąb-Kalinowska, Ikonowa rzeczywistość, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie” 1992.

I. A. Koczetkow (red.), Słowar’ russkich ikonopiscew XI-XVII wiekow, Moskwa 2003.

G. I. Wzdornow, Frieski Fieofana Grieka w cerkwi Spasa Prieobrażenija w Nowogorodie. K 600-letiju suszczestwowanija friesok 1378-1978, Moskwa 1976.

O symbolice kolorów: W. W. Byczkow, Wizantijskaja estetika. Tieorieticzeskije problemy, Moskwa 1977.

I. Jazykowa, Sztuka ikony, przeł. z jęz. ros. ks. H. Paprocki, Warszawa 1998.

M. Ałpatow, O sztuce ruskiej i rosyjskiej, Warszawa 1975.

F. Busłajew, Miestnyje skazania władimirskije, moskowskoje i nowogrodskije, (w:) Letopisi russkoj litieratury i driewnosti, t. 4, Moskwa 1862, s. 18-23; Ł. A. Dmitrijew, Żytijnyje powiesti russkogo Siewiera kak pamiatniki literatury XIII-XVII ww. Ewolucyja żanra legiendarno-biograficzeskich skazanij, Leningrad 1973.

Sriedniewiekowaja Rus’. Sbornik statiej, Moskwa 1976.

G. Bunge, Inny Paraklet. Ikona Trójcy Świętej mnicha - malarza Andrzeja Rublowa, Kraków 2001.

Rozdział 41 uchwał Stoglawu. Cyt. za: L. Uspienskij, Moskowskije sobory XVI wieka i ich rol w cerkownom iskusstwie, (w:) N. K. Gawriuszyn, Filosofija russkogo religioznogo iskusstwa XVI-XVII wieka. Antologija, Moskwa 1993.

V. Bulkin (red. i wstęp), Dionysius, “Masters of Word Painting”, Leningrad 1982.

I. Językowa, Świat ikony, przekł. ks. H. Paprocki, Warszawa 1998.

W. O. Kluczewskij, Driewnierusskije żytija swiatych kak istoriczeskij istocznik, Moskwa 1871.

G. I. Wzdornow, Istorija otkrytija i izuczenija russkoj sriedniewiekowoj żywopisi XIX w., Moskwa 1986.

I. L. Kyzłasowa, Istorija izuczenija wizantijskogo i driewnierusskogo iskusstwa w Rossii (F.I. Busłajew, N.P. Kondakow. Mietody, idei, tieorii), Moskwa 1985.

G. Kobrzeniecka-Sikorska, Początki badań, kolekcjonowania i konserwacji ikon w Rosji, (w:) Ikona. Sacrum i piękno, „Zeszyty Muzeum Warmii i Mazur” 6, Olsztyn 2010.

R. Rogozińska, Ikona w sztuce XX wieku, Kraków [2009].

O. Tarasow, Ikona i blagoczestije. Oczerki ikonnogo dieła w impieratorskoj Rossii, Moskwa 1998.

Symeon Le Nouevau Theologieu, Hymnes, t. 2, Paryż 1971. Google Scholar