Proto-Indo-European root *h2engh- ‘go crooked, go round, meander’ and other phonetically and semantically similar roots in appellatives and names of rivers in the Germanic, Baltic and Slavic territories

Maria Biolik

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
https://orcid.org/0000-0003-1166-784X

Jerzy Duma

Instytut Slawistyki PAN, Warszawa
https://orcid.org/0000-0003-0537-0740


Abstract

The article attempts to perform an etymological analysis of selected water names,
mainly river names, etymologically related to the pre-Indo-European core *h2engh-
/*h2gh- ‘curl, twist, wind’ and with other phonetically and semantically similar cores,
e.g. *h2enk ‘to turn around, wind, bend’, *eng- ‘bypass’ etc. They were recorded in appellatives
and river names in the Germanic, Baltic and Slavic territories. They could have been
formed during the period of the movement of pre-Indo-European ethnic groups which were
poorly linguistically differentiated. The article presents the most probable etymologies
of the names of rivers such as: Angerbach, Angelbach, Unkenbach, Węgorapa, Wągra,
Wiar etc. against a broader appellative and proprial background. It has been determined
that in the appellative sphere, the core *h2engh- and similar cores, e.g. *h2enk- ‘crooked,
bent’, *eng- ‘avoid, bypass, evade, twist’ are also found in common words in the areas
were not only Slavic, Baltic and Germanic, but also Greek and other Indo-European
languages were used. This article adopts methodologies developed within structuralism,
based on the assumptions adopted in Germany that the old water names do not belong
to any of the modern Indo-European languages and were created before the development
of historical languages found in a given area in the first millennium AD.


Keywords:

hydronymia, etymology, Indo-European languages, contamination, water names, hydronymic cores, names of rivers: Angerbach, Angelbach, Unkenbach, Węgorapa, Wągra, Wiar


Etymologisches Wörterbuch des Deutschen. T. I−III. Berlin 1989.   Google Scholar

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. I−XV. Warszawa 1880−1902.   Google Scholar

Slovník jazyka staroslověnského. T. I i n. Praha 1989 i n.   Google Scholar

Babik Z. (2001): Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich w granicach wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny. Kraków.   Google Scholar

Bednarczuk L. (2018): Początki i pogranicza polszczyzny. Kraków.   Google Scholar

Białuński G. (1999): Studia z dziejów plemion pruskich i jaćwieskich. Olsztyn.   Google Scholar

Bijak U. (2013): Nazwy wodne dorzecza Wisły. Potamonimy odapelatywne. Kraków.   Google Scholar

Biolik M. (1987): Hydronimia dorzecza Pregoły z terenu Polski. Olsztyn.   Google Scholar

Biolik M. (1993): Die namen der stehenden Gewässer im Zuflussgebiet des Pregel und Einzugsbereich der Zuflusse zur Ostsee zwischen Pregel und Memel (Nazwy wód stojących dorzecza Pregoły i dopływów Bałtyku między Pregołą a Niemnem). Stuttgart.   Google Scholar

Biolik M. (1996): Die Namen der fließenden Gewässer im Flußgebiet des Pregel (Nazwy wód płynących dorzecza Pregoły). Stuttgart.   Google Scholar

Blažiene G. (2005): Baltische Ortsnamen in Ostpreussen. Sonderband III. Stuttgart.   Google Scholar

Boryś W. (2005): Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków.   Google Scholar

Boryś W., Popowska-Taborska H. (1994−2006): Słownik etymologiczny kaszubszczyzny. T. I−V. Warszawa.   Google Scholar

Būga K. (1961): Ranktiniai raštai. III tomas. Vilnius.   Google Scholar

Dickenmann E. (1939): Studien zur Hydronimie des Savesystems. Budapeszt.   Google Scholar

Dittmaier H. (1955): Das apa-Problem. Untersuchung eines westeuropäischen Flussnamentypus. Louvain.   Google Scholar

Duma J. (1999): O pewnej zgodności zachodzącej między występowaniem przedsłowiańskich nazw w dorzeczu Pilicy i Bzury a przebiegiem szlaków bursztynowych. [W:] „Studia Slawistyczne” 1: Nazewnictwo na pograniczach etniczno-językowych. Red. Z. Abramowicz, L. Dacewicz. Białystok, s. 99−108.   Google Scholar

Duma J. (1999a): Nazwy rzek lewobrzeżnego Mazowsza z całym dorzeczem Pilicy. Warszawa.   Google Scholar

Duma J. (2018): Fala i wełna – pochodzenie polskich wyrazów oraz ich najstarsze przekształcenia semantyczne (z nazewnictwem w tle, np. nazwa rzeki Wełna, nazwa miejscowości Wleń oraz nazwy miejsc Wawel i Bawół). „Prace Językoznawcze” XX/3, s. 43−50.   Google Scholar

Endzelin J. (1982): Darbu izlase. IV, 2. Riga.   Google Scholar

Gerullis G. (1922): Die altpreussischen Ortsnamen. Berlin und Leipzig.   Google Scholar

Górnowicz H. (1985): Gewässernamen im Flußgebiet der unteren Weichsel (Nazwy wodne dorzecza dolnej Wisły). Stuttgart.   Google Scholar

Greule A. (2014): Deutsches Gewässernamenbuch. Etymologie, der Gewässernamen und der zugehörigen Gebiets-, Siedlungs- und Flurnamen. Berlin–Boston.   Google Scholar

Kauczor J. (red.) (1988): Latein und Grieschisch im deutschen Wortschatz. Lehn- und Fremdwörter altsprachlicher Herkunft. 4. Auflage. Berlin.   Google Scholar

Kluge F. (1995): Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache. 23., erweiterte Auflage. Bearb. von E. Seebold. Bd. I−II. Berlin–New York.   Google Scholar

Kowalczyk-Heyman E. (2016): Węgrów. W sprawie genezy nazwy. „Onomastica” LX, s. 233−248.   Google Scholar

Krahe H. (1964): Unsere altesten Flussnamen. Wiesbaden.   Google Scholar

Mańczak W. (2005): Czy w V w. dorzecze Odry i Wisły było bezludne?. „Polonica” XXIV–XXV, s. 323−328.   Google Scholar

Mažiulis V. (1981): Prūsų kalbos paminklai. II. Vilnius.   Google Scholar

Mažiulis V. (1988): Prūsų kalbos etimologijos žodynas. I: A−H. Vilnius.   Google Scholar

Meier-Brügger M. (2000): Indogermanische Sprachwissenschaft. Berlin–New York.   Google Scholar

Pokorny J. (1959−1969): Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bd. I−II. Bern.   Google Scholar

Popowska-Taborska H. (1993): Wczesne dzieje Słowian w świetle ich języka. Warszawa.   Google Scholar

Pospiszylowa A. (1987): Toponimia południowej Warmii. Nazwy miejscowe. Olsztyn.   Google Scholar

Przybytek R. (1993): Ortsnamen baltischer Herkunft im südlichen Teil Ostpreußens (Nazwy miejscowe pochodzenia bałtyckiego w południowej części Prus Wschodnich). Sonderband. Stuttgart.   Google Scholar

Rédei K. (1988): Uralisches etymologisches Wörterbuch. Budapest.   Google Scholar

Rieger J. (1969): Nazwy wodne dorzecza Sanu. Wrocław.   Google Scholar

Rieger J. (2004): Gewässernamen im Flußgebiet des San (Nazwy wodne dorzecza Sanu. Cz. I: Nazwy wód płynących, P–Ż. Cz. II: Nazwy wód stojących. Stuttgart.   Google Scholar

Rospond S. (1984): Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Wrocław.   Google Scholar

Rozwadowski J. M. (1948): Studia nad nazwami wód słowiańskich. Kraków.   Google Scholar

Rudnicki M. (1959−1961): Prasłowiańszczyzna − Lechia − Polska. T. 1−2. Poznań.   Google Scholar

Rymut K. (1998): Nazwy wodne. [W:] Polskie nazwy własne. Encyklopedia. Red. E. Rzetelska-Feleszko. Warszawa–Kraków, s. 269−282.   Google Scholar

Rzetelska-Feleszko E. (1999): Niektóre mazowieckie nazwy rzek podejrzane o pochodzenie bałtyckie. [W:] „Studia Slawistyczne” 1: Nazewnictwo na pograniczach etniczno-językowych. Red. Z. Abramowicz, L. Dacewicz. Białystok, s. 262−273.   Google Scholar

Rzetelska-Feleszko E. (2006): W świecie nazw własnych. Warszawa−Kraków.   Google Scholar

Rzetelska-Feleszko E., Duma J. (1977): Nazwy rzeczne Pomorza między dolną Wisłą a dolną Odrą. Wrocław.   Google Scholar

Sławski F. (1988): Języki słowiańskie. [W:] Języki indoeuropejskie. Red. L . Bednarczuk. T. II. Warszawa, s. 953, 949.   Google Scholar

Smoczyński W. (2007): Słownik etymologiczny języka litewskiego. Wilno.   Google Scholar

Sychta B. (1967−1976): Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej. T. I−VII. Wrocław.   Google Scholar

Szyfer A. (1996): Warmiacy. Studium tożsamości. Poznań.   Google Scholar

Toporow V. N. (1975): Prusskij jazyk. T. I. Moskva.   Google Scholar

Udolph J. (1994): Namenkundliche Studien zum Germanenproblem. Berlin−New York.   Google Scholar

Udolph J. (1999): Die Stellung der Gewässernamen Polens innerhalb der alteuropäischen Hydronymie. Heidelberg.   Google Scholar

Vanagas A. (1970): Lietuvos TSR hidronimų daryba. Vilnius.   Google Scholar

Vasmer M. (1950−1958): Этимологический словарь русского языка. T. I−IV. Moskwa 1986−1987 (tłum. Max Vasmer: Russisches etymologisches Wörterbuch, 1950−1958).   Google Scholar

Witczak K. T. (2015): Węgra – dawny hydronim jaćwięski. „Onomastica” LIX, s. 271–280.   Google Scholar

Wolnicz-Pawłowska E. (2013): O nazwach wodnych w Polsce. Warszawa.   Google Scholar

Топоров V. N., Трубачев O. (1962): Лингвистический анализ гидронимов Beрхнево Поднепровья. Mocквa.   Google Scholar


Published
2020-07-28

Cited by

Biolik, M., & Duma, J. (2020). Proto-Indo-European root *h2engh- ‘go crooked, go round, meander’ and other phonetically and semantically similar roots in appellatives and names of rivers in the Germanic, Baltic and Slavic territories. Prace Językoznawcze, 22(2), 5–22. https://doi.org/10.31648/pj.5229

Maria Biolik 
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
https://orcid.org/0000-0003-1166-784X
Jerzy Duma 
Instytut Slawistyki PAN, Warszawa
https://orcid.org/0000-0003-0537-0740



License

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

Dostęp do wydania elektronicznego czasopisma jest otwarty (Open Access), zgodnie z licencją CC BY 4.0 (Uznanie autorstwa 4.0 międzynarodowe), szczegóły na temat licencji dostępne są pod tym adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/