Proto-Indo-European root *h2engh- ‘go crooked, go round, meander’ and other phonetically and semantically similar roots in appellatives and names of rivers in the Germanic, Baltic and Slavic territories
Maria Biolik
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztyniehttps://orcid.org/0000-0003-1166-784X
Jerzy Duma
Instytut Slawistyki PAN, Warszawahttps://orcid.org/0000-0003-0537-0740
Abstract
The article attempts to perform an etymological analysis of selected water names,
mainly river names, etymologically related to the pre-Indo-European core *h2engh-
/*h2gh- ‘curl, twist, wind’ and with other phonetically and semantically similar cores,
e.g. *h2enk ‘to turn around, wind, bend’, *eng- ‘bypass’ etc. They were recorded in appellatives
and river names in the Germanic, Baltic and Slavic territories. They could have been
formed during the period of the movement of pre-Indo-European ethnic groups which were
poorly linguistically differentiated. The article presents the most probable etymologies
of the names of rivers such as: Angerbach, Angelbach, Unkenbach, Węgorapa, Wągra,
Wiar etc. against a broader appellative and proprial background. It has been determined
that in the appellative sphere, the core *h2engh- and similar cores, e.g. *h2enk- ‘crooked,
bent’, *eng- ‘avoid, bypass, evade, twist’ are also found in common words in the areas
were not only Slavic, Baltic and Germanic, but also Greek and other Indo-European
languages were used. This article adopts methodologies developed within structuralism,
based on the assumptions adopted in Germany that the old water names do not belong
to any of the modern Indo-European languages and were created before the development
of historical languages found in a given area in the first millennium AD.
Keywords:
hydronymia, etymology, Indo-European languages, contamination, water names, hydronymic cores, names of rivers: Angerbach, Angelbach, Unkenbach, Węgorapa, Wągra, WiarReferences
Etymologisches Wörterbuch des Deutschen. T. I−III. Berlin 1989. Google Scholar
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. I−XV. Warszawa 1880−1902. Google Scholar
Slovník jazyka staroslověnského. T. I i n. Praha 1989 i n. Google Scholar
Babik Z. (2001): Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich w granicach wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny. Kraków. Google Scholar
Bednarczuk L. (2018): Początki i pogranicza polszczyzny. Kraków. Google Scholar
Białuński G. (1999): Studia z dziejów plemion pruskich i jaćwieskich. Olsztyn. Google Scholar
Bijak U. (2013): Nazwy wodne dorzecza Wisły. Potamonimy odapelatywne. Kraków. Google Scholar
Biolik M. (1987): Hydronimia dorzecza Pregoły z terenu Polski. Olsztyn. Google Scholar
Biolik M. (1993): Die namen der stehenden Gewässer im Zuflussgebiet des Pregel und Einzugsbereich der Zuflusse zur Ostsee zwischen Pregel und Memel (Nazwy wód stojących dorzecza Pregoły i dopływów Bałtyku między Pregołą a Niemnem). Stuttgart. Google Scholar
Biolik M. (1996): Die Namen der fließenden Gewässer im Flußgebiet des Pregel (Nazwy wód płynących dorzecza Pregoły). Stuttgart. Google Scholar
Blažiene G. (2005): Baltische Ortsnamen in Ostpreussen. Sonderband III. Stuttgart. Google Scholar
Boryś W. (2005): Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków. Google Scholar
Boryś W., Popowska-Taborska H. (1994−2006): Słownik etymologiczny kaszubszczyzny. T. I−V. Warszawa. Google Scholar
Būga K. (1961): Ranktiniai raštai. III tomas. Vilnius. Google Scholar
Dickenmann E. (1939): Studien zur Hydronimie des Savesystems. Budapeszt. Google Scholar
Dittmaier H. (1955): Das apa-Problem. Untersuchung eines westeuropäischen Flussnamentypus. Louvain. Google Scholar
Duma J. (1999): O pewnej zgodności zachodzącej między występowaniem przedsłowiańskich nazw w dorzeczu Pilicy i Bzury a przebiegiem szlaków bursztynowych. [W:] „Studia Slawistyczne” 1: Nazewnictwo na pograniczach etniczno-językowych. Red. Z. Abramowicz, L. Dacewicz. Białystok, s. 99−108. Google Scholar
Duma J. (1999a): Nazwy rzek lewobrzeżnego Mazowsza z całym dorzeczem Pilicy. Warszawa. Google Scholar
Duma J. (2018): Fala i wełna – pochodzenie polskich wyrazów oraz ich najstarsze przekształcenia semantyczne (z nazewnictwem w tle, np. nazwa rzeki Wełna, nazwa miejscowości Wleń oraz nazwy miejsc Wawel i Bawół). „Prace Językoznawcze” XX/3, s. 43−50. Google Scholar
Endzelin J. (1982): Darbu izlase. IV, 2. Riga. Google Scholar
Gerullis G. (1922): Die altpreussischen Ortsnamen. Berlin und Leipzig. Google Scholar
Górnowicz H. (1985): Gewässernamen im Flußgebiet der unteren Weichsel (Nazwy wodne dorzecza dolnej Wisły). Stuttgart. Google Scholar
Greule A. (2014): Deutsches Gewässernamenbuch. Etymologie, der Gewässernamen und der zugehörigen Gebiets-, Siedlungs- und Flurnamen. Berlin–Boston. Google Scholar
Kauczor J. (red.) (1988): Latein und Grieschisch im deutschen Wortschatz. Lehn- und Fremdwörter altsprachlicher Herkunft. 4. Auflage. Berlin. Google Scholar
Kluge F. (1995): Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache. 23., erweiterte Auflage. Bearb. von E. Seebold. Bd. I−II. Berlin–New York. Google Scholar
Kowalczyk-Heyman E. (2016): Węgrów. W sprawie genezy nazwy. „Onomastica” LX, s. 233−248. Google Scholar
Krahe H. (1964): Unsere altesten Flussnamen. Wiesbaden. Google Scholar
Mańczak W. (2005): Czy w V w. dorzecze Odry i Wisły było bezludne?. „Polonica” XXIV–XXV, s. 323−328. Google Scholar
Mažiulis V. (1981): Prūsų kalbos paminklai. II. Vilnius. Google Scholar
Mažiulis V. (1988): Prūsų kalbos etimologijos žodynas. I: A−H. Vilnius. Google Scholar
Meier-Brügger M. (2000): Indogermanische Sprachwissenschaft. Berlin–New York. Google Scholar
Pokorny J. (1959−1969): Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bd. I−II. Bern. Google Scholar
Popowska-Taborska H. (1993): Wczesne dzieje Słowian w świetle ich języka. Warszawa. Google Scholar
Pospiszylowa A. (1987): Toponimia południowej Warmii. Nazwy miejscowe. Olsztyn. Google Scholar
Przybytek R. (1993): Ortsnamen baltischer Herkunft im südlichen Teil Ostpreußens (Nazwy miejscowe pochodzenia bałtyckiego w południowej części Prus Wschodnich). Sonderband. Stuttgart. Google Scholar
Rédei K. (1988): Uralisches etymologisches Wörterbuch. Budapest. Google Scholar
Rieger J. (1969): Nazwy wodne dorzecza Sanu. Wrocław. Google Scholar
Rieger J. (2004): Gewässernamen im Flußgebiet des San (Nazwy wodne dorzecza Sanu. Cz. I: Nazwy wód płynących, P–Ż. Cz. II: Nazwy wód stojących. Stuttgart. Google Scholar
Rospond S. (1984): Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Wrocław. Google Scholar
Rozwadowski J. M. (1948): Studia nad nazwami wód słowiańskich. Kraków. Google Scholar
Rudnicki M. (1959−1961): Prasłowiańszczyzna − Lechia − Polska. T. 1−2. Poznań. Google Scholar
Rymut K. (1998): Nazwy wodne. [W:] Polskie nazwy własne. Encyklopedia. Red. E. Rzetelska-Feleszko. Warszawa–Kraków, s. 269−282. Google Scholar
Rzetelska-Feleszko E. (1999): Niektóre mazowieckie nazwy rzek podejrzane o pochodzenie bałtyckie. [W:] „Studia Slawistyczne” 1: Nazewnictwo na pograniczach etniczno-językowych. Red. Z. Abramowicz, L. Dacewicz. Białystok, s. 262−273. Google Scholar
Rzetelska-Feleszko E. (2006): W świecie nazw własnych. Warszawa−Kraków. Google Scholar
Rzetelska-Feleszko E., Duma J. (1977): Nazwy rzeczne Pomorza między dolną Wisłą a dolną Odrą. Wrocław. Google Scholar
Sławski F. (1988): Języki słowiańskie. [W:] Języki indoeuropejskie. Red. L . Bednarczuk. T. II. Warszawa, s. 953, 949. Google Scholar
Smoczyński W. (2007): Słownik etymologiczny języka litewskiego. Wilno. Google Scholar
Sychta B. (1967−1976): Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej. T. I−VII. Wrocław. Google Scholar
Szyfer A. (1996): Warmiacy. Studium tożsamości. Poznań. Google Scholar
Toporow V. N. (1975): Prusskij jazyk. T. I. Moskva. Google Scholar
Udolph J. (1994): Namenkundliche Studien zum Germanenproblem. Berlin−New York. Google Scholar
Udolph J. (1999): Die Stellung der Gewässernamen Polens innerhalb der alteuropäischen Hydronymie. Heidelberg. Google Scholar
Vanagas A. (1970): Lietuvos TSR hidronimų daryba. Vilnius. Google Scholar
Vasmer M. (1950−1958): Этимологический словарь русского языка. T. I−IV. Moskwa 1986−1987 (tłum. Max Vasmer: Russisches etymologisches Wörterbuch, 1950−1958). Google Scholar
Witczak K. T. (2015): Węgra – dawny hydronim jaćwięski. „Onomastica” LIX, s. 271–280. Google Scholar
Wolnicz-Pawłowska E. (2013): O nazwach wodnych w Polsce. Warszawa. Google Scholar
Топоров V. N., Трубачев O. (1962): Лингвистический анализ гидронимов Beрхнево Поднепровья. Mocквa. Google Scholar
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.