Remarks on Germanisms in Polish dialects and related research problems

Renata Kucharzyk

Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie


Abstract

The article deals with the influence of the German language on Polish dialects and the
methodology of etymological studies into dialects. It presents the most important research
problems faced by an etymologist dealing with dialectal vocabulary. The most crucial issue
is to specify which German dialects are the source of borrowings and whether Germanisms
entered the Polish dialects in question directly from German or through another language.
Determining the etymology of dialect lexemes is rendered difficult by the lack of adequate sources documenting especially the older dialectal forms. Many Germanisms present in
dialects are not attested in written texts, which means that they remain outside the scope
of linguistic analysis. Others are sparsely documented, which does not provide precise
information about the range of the word, its semantics and phonetics. Moreover, dialects
exhibit a tendency towards phonetic transformations of borrowings, which makes these
words significantly different from their German sources. The diversity of dialects and
the limited range of individual dialects mean that we may deal with borrowings that are
some sort of linguistic peculiarities which are difficult to analyse because they have no
parallels either in the general language or in other dialects.


Keywords:

Germanisms, Polish dialects, German dialects, dialect vocabulary, etymology, methodology of research on borrowings


Ananiewa N.E. (2015): Germanizmy leksykalne w dwóch polskich gwarach wyspowych na Syberii. „Gwary Dziś” 7, s. 169–175.   Google Scholar

Broda M. (1978): Zapożyczenia niemieckie w gwarze Puńcowa koło Cieszyna. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Językoznawcze” 59, s. 99–105.   Google Scholar

Cienkowski W. (1963): Studia wyrazowe: ambus «kowadło». „Poradnik Językowy” z. 5–6, s. 217–220.   Google Scholar

Cienkowski W. (1964): Ogólne założenia metodologiczne badania zapożyczeń leksykalnych. „Poradnik Językowy” z. 10, s. 417–429.   Google Scholar

Cyran W. (1975): Procesy językowe w przejmowaniu wyrazów obcych przez gwary (na materiale polskim). „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XXI, s. 5–41.   Google Scholar

Gliszczyńska A. (2007): Germanizmy leksykalne w „Atlasie języka i kultury ludowej Wielkopolski”. [W:] „Gwary Dziś”. T. 4: Konteksty dialektologii. Red. J. Sierociuk. Poznań, s. 275–286.   Google Scholar

Gogolewski S. (1963): Wpływy niemieckie na kaszubski system czasów przeszłych. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” IX, s. 69–75.   Google Scholar

Górnowicz H. (1977): Die deutschen Lehnwörter im polnischen Dialekt von Malbork. [W:] Beiträge zum deutsch-slawischen Sprachkontakt. Red. E. Eichler. Berlin, s. 93–103.   Google Scholar

Greń Z. (2006): Zakres wpływów niemieckich w leksyce gwar Śląska Cieszyńskiego. [W:] Slavica leguntur. Aktualne problemy badawcze slawistyki. Red. J. Królak, J. Molas. Warszawa, s. 57–70.   Google Scholar

Harasimowicz I. (1954): O niektórych elementach niemieckich w dialekcie ostródzkim. „Język Polski” 34, s. 276–285.   Google Scholar

Hinze F. (1963): Die deutschen Lehnwörter im Pomoranischen (Kaschubischen). Berlin.   Google Scholar

Jakimowicz K., Klawon J. (2004): Germanizmy w mowie mieszkańców Kociewia. [W:] Językoznawstwo jako przedmiot zainteresowań kół naukowych. Red. I. Jaros. Łódź, s. 147−155.   Google Scholar

Judycka I. (1954): Typy zapożyczeń niemieckich w gwarach Warmii i Mazur. „Poradnik Językowy” z. 8, s. 1–12.   Google Scholar

Kaestner W. (1939): Die deutschen Lehnwörter im Polnischen. 1. Teil: Einleitung und Lautlehre. Leipzig.   Google Scholar

Kleszcz K. (2002): Zapożyczenia niemieckie w gwarach śląskich (na przykładzie pierwszego tomu „Słownika gwar śląskich”). [W:] Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Red. S. Gala. Łódź, s. 225–233.   Google Scholar

Kleszcz K. (2006): Kontakty językowe polsko-niemieckie na Śląsku w pierwszej połowie XIX wieku. [W:] Wokół polszczyzny dawnej i obecnej. Red. B. Nowowiejski. Białystok, s. 127–136.   Google Scholar

Kobus J. (2010): Status germanizmów we współczesnym języku mieszkańców wybranych wsi wielkopolskich. [W:] Діалектологічні студії. 9. Запозичення та Інтерференція. Pед. П. Гриценко, Н. Хобзей. Львів, s. 52–58.   Google Scholar

Kobus J. (2015): Funkcjonowanie germanizmów leksykalnych w listach chłopa wielkopolskiego (1914–1920). „Gwary Dziś” 7, s. 239–246.   Google Scholar

Kobus J., Gliszczyńska A. (2006): Funkcjonowanie germanizmów w języku mieszkańców wsi centralnej Wielkopolski (na przykładzie Baranówka i Sowinek, powiat Poznań). „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 13(33), s. 71–82.   Google Scholar

Kostecka-Sadowa A. (2018): Zapożyczenia niemieckie w polszczyźnie południowokresowej. [W:] Polen und Deutsche in Europa. Polacy i Niemcy w Europie. Red. K. Trybuś, M. Düring, M. Junkiert. Berlin, s. 267–282.   Google Scholar

Kostecka-Sadowa A. (2019): Zapożyczenia niemieckie w gwarze spiskiej (na podstawie materiału zgromadzonego w „Korpusie Spiskim”). „Gwary Dziś” 11, s. 175–182.
Crossref   Google Scholar

Kostecka-Sadowa A. (2020): Mechanizmy przejmowania wyrazów niemieckich w polszczyźnie południowokresowej. „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” 15, s. 119–130.
Crossref   Google Scholar

Labocha J. (2000): Ślady niemieckie w mowie Polaków na Śląsku Cieszyńskim w Republice Czeskiej. [W:] Język trzeciego tysiąclecia. Język a komunikacja 1. Red. G. Szpila. Kraków, s. 303–309.   Google Scholar

Maciejewski J. (1966): O zapożyczeniach niemieckich w gwarze chełmińskiej. Asymilacja wyrazów. „Zeszyty Naukowe UMK w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Filologia polska” VI z. 17, s. 85–99.   Google Scholar

Mentzel T., Hentschel G. (2003): Wörterbuch der deutschen Lehnwörter im Teschener Dialekt des Polnischen. Oldenburg.   Google Scholar

Miodek J. (1991): Germanizmy w gwarze śląskiej. „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu. Językoznawstwo” 13, s. 463–468.   Google Scholar

Moszyński L. (1975): Sposób przejmowania obcych dyftongów przez język polski. „Prace Filologiczne” 25, s. 93–102.   Google Scholar

Nowowiejski B. (1996): Zapożyczenia leksykalne z języka niemieckiego w polszczyźnie XIX wieku (na materiale czasopism). Białystok.   Google Scholar

Nowowiejski B. (2010): W sprawie wpływów języka niemieckiego na polszczyznę. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 17, s. 113–129.
Crossref   Google Scholar

Obara J. (2002): Mechanizm zapożyczania z języka niemieckiego do gwar śląskich. [W:] Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Karolowi Dejnie. Red. S. Gala. Łódź, s. 359–372.   Google Scholar

Perzowa H. (1997): Wyrazy pochodzenia niemieckiego w „Słowniku gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur”: adaptacja fleksyjna i słowotwórcza. [W:] Obraz językowy słowiańskiego Pomorza i Łużyc. Pogranicza i kontakty językowe. Red. J. Zieniukowa. Warszawa, s. 329–344.   Google Scholar

Popowska-Taborska H. (1993): Specyfika kaszubskich regionalizmów leksykalnych. Warszawa.   Google Scholar

Rembiszewska D. (2015): Niemieckie pożyczki leksykalne w dziewiętnastowiecznych materiałach Georga Wenkera z obszaru Warmii i Mazur. „Gwary Dziś” 7, s. 231–238.   Google Scholar

Rybicka H. (1976): Losy wyrazów obcych w języku polskim. Warszawa.   Google Scholar

Siatkowski J. (1967): Wpływ poszczególnych dialektów niemieckich na język polski. „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 7, s. 33–46.   Google Scholar

Siatkowski J. (1983): Interferencje językowe na Warmii i Mazurach. „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 21, s. 103–115.   Google Scholar

Sikora K. (2006): Liczebniki w gwarach Podtatrza (Podhale, Spisz, Orawa). „LingVaria” 2, s. 49–61.   Google Scholar

Sikora K. (2015): Liczebniki złożone w gwarach polskich a wpływy germańskie. „Gwary Dziś” 7, s. 155–168.   Google Scholar

Skibicki M. (1979): Z badań interferencji języka niemieckiego na język polski. „Polonica” 5, s. 171–185.   Google Scholar

Skorwid S. (2015): Gramatyczne germanizmy rdzennych dialektów zachodniosłowiańskich w gwarach przesiedleńczych na terenie Rosji. „Gwary Dziś” 7, s. 177–190.   Google Scholar

Sławski F. (1970–1974): Słownik etymologiczny języka polskiego. T. IV. Kraków.   Google Scholar

Sobolewska K. (2014): Dialektolodzy na manowcach. O wpływie niemczyzny na gwary Warmii i Mazur. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 21(2), s. 93–102.
Crossref   Google Scholar

Tambor J. (1988): Germanizmy w gwarze śląskiej – stopień przyswojenia. [W:] Prace Językoznawcze. T 25: Studia historycznojęzykowe. Red. O. Wolińska. Katowice, s. 210–218.   Google Scholar

Walczak B. (1999): Zapożyczenia leksykalne: teoria i metodologia badań. [W:] Polszczyzna północno-wschodnia. T. 2. Red. B. Nowowiejski. Białystok, s. 96–107.   Google Scholar

Waniakowa J. (2020): Polskie słownictwo gwarowe w kontekście etymologicznym (na przykładzie nazw roślin). „Gwary Dziś” 12, s. 247–255.
Crossref   Google Scholar

Waniakowa J., Tokarz M. (2006): Zapożyczenia niemieckie w „Słowniku gwar polskich”. [W:] Studia Dialektologiczne III. Red. J. Okoniowa. Kraków, s. 115–126.   Google Scholar

Weinsberg A. (1968): Etymologia słowotwórcza czy leksykalna? „Slavia Orientalis” 17, s. 443–447.   Google Scholar

Wyderka B. (2003): Germanizmy jako problem leksykograficzny. [W:] „Gwary Dziś”. T. 2: Regionalne słowniki i atlasy gwarowe. Red. J. Sierociuk. Poznań, s. 217–222.   Google Scholar

Zaręba A. (1979 [1980]): O zapożyczeniach niemieckich w polskich gwarach orawskich. „Zbornik Filozofickej Fakulty Univerzity Komenského. Philologica” 30, s. 269–272.   Google Scholar


Published
2022-12-15

Cited by

Kucharzyk, R. (2022). Remarks on Germanisms in Polish dialects and related research problems. Prace Językoznawcze, 24(4), 115–126. https://doi.org/10.31648/pj.8172

Renata Kucharzyk 
Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie