Dziewiętnastowieczne tłumaczenia Kodeksu Napoleona wobec tradycji polskiej terminologii prawnej
Magdalena Wismont
Uniwersytet Łódzkihttps://orcid.org/0000-0003-2010-8214
Ewa Woźniak
Uniwersytet Łódzkihttps://orcid.org/0000-0002-0784-6178
Аннотация
W artykule podjęto zagadnienie trwałości polskiej terminologii prawnej w kontekście
przemian zachodzących w prawodawstwie w pierwszej połowie XIX w. po wprowadzeniu
Kodeksu Napoleona jako prawa powszechnego obowiązującego w Księstwie Warszawskim.
Badaniami objęto słownictwo terminologiczne z trzech pól tematycznych: OPIEKA, RODZINA
i ROZWÓD. Leksykę związaną z tymi pojęciami prawnymi, obecną w tłumaczeniach
Kodeksu Napoleona, skonfrontowano z terminami używanymi w prawie polskim od czasów
najdawniejszych do końca XVIII w. Biorąc pod uwagę tożsamość wyrażeń językowych,
a nie ich odnośność pojęciową, stwierdzono duży udział leksyki prawnej wykazującej
stabilność: 44% terminów użytych w przekładach Kodeksu Napoleona znanych było
w dawnej polskiej terminologii prawnej. Z przeprowadzonych badań wynika, że XIX-wieczny
tłumacz francuskiego prawa, które w sferze pojęciowej zrywało z dotychczasową tradycją
prawną Rzeczypospolitej szlacheckiej, opierał się w znaczącym stopniu na zastanej leksyce.
Zauważono również, że stabilność charakteryzuje przede wszystkim terminy syntetyczne
wyrażające podstawowe pojęcia prawne, natomiast wśród terminów nowych dominują
wielowyrazowe korelaty bardziej złożonych pojęć prawnych.
Ключевые слова:
historia języka polskiego – XIX wiek, leksyka prawna, Kodeks Napoleona, tłumaczenie tekstów prawnych, stałość w językuБиблиографические ссылки
Axer J. (2004): Łacina jako drugi język narodu szlacheckiego Rzeczypospolitej. [W:] Łacina jako język elit. Red. J. Axer. Warszawa, s. 151–156. Google Scholar
Bohusz K. M. (1810): Kodeks Napoleona. Warszawa. Google Scholar
Grynwaser H. (1951): Kodeks Napoleona w Polsce. [W:] tegoż: Pisma. T. 1. Wrocław, s. 13–172. Google Scholar
Felber H., Budin G. (1994): Teoria i praktyka terminologii. Przekł. Cz. Schatte. Warszawa. Google Scholar
Iluk J. (2012): Terminologia prawna i prawnicza z perspektywy interlingwalnej. „Acta Universitatis Wratislaviensis. Studia Linguistica” nr 31, s. 7–21. Google Scholar
Janowska A. (2018): Stałość, stabilność, ciągłość. Uwagi terminologiczne. [W:] Filologia jako porządkowanie chaosu. Studia nad językiem i tekstem. Red. E. Woźniak, A. Lenartowicz-Zagrodna. Łódź, s. 13–22. Google Scholar
Kierzkowska D. (2007): Tłumaczenie prawnicze. Warszawa. Google Scholar
Lizisowa M. T. (1995): Podstawowe terminy prawne w statutach staropolskich na tle słowiańskim. Studium semantyczne. Kraków. Google Scholar
Radwański Z. (2009): Kodyfikacja prawa cywilnego. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” z. 2, s. 131–142. Google Scholar
Rokoszowa J. (1999): Język – czas – milczenie. Kraków. Google Scholar
Posner S. (1912): Polska a Kodeks Napoleona. „Krytyka”. T. 35, s. 13–24. Google Scholar
Rosner A. (2007): Zmagania z językiem prawa. Przykład polskiego przekładu Kodeksu Napoleona w Księstwie Warszawskim. [W:] Współczesny język prawny i prawniczy. Red. A. Niewiadomski, A. Mróz, R. Pawelec. Warszawa, s. 9–22. Google Scholar
Rosner A. (2008): Pierwsze polskie tłumaczenia Kodeksu Napoleona. [W:] Kodeks Napoleona. Historia i współczesność. Red. K. Sójka-Zielińska. Warszawa, s. 271–294. Google Scholar
Smoleński W. (1925): Spory o przekład polski Kodeksu Napoleona. [W:] tegoż: Studia historyczne. Warszawa, s. 232–238. Google Scholar
Sójka-Zielińska K. (2007): Kodeks Napoleona. Historia i współczesność. Warszawa. Google Scholar
Szaniawski F. K. (1809): O tłumaczeniu Kodeksu Napoleona w polskim języku. „Pamiętnik Warszawski”. T. 3, nr 7, s. 52–60. Google Scholar
Szczepankowska I. (2006): Rola łaciny w kształtowaniu terminologii prawa polskiego w okresie od XVI do XVIII wieku. Problemy transferu pojęć i nazw. [W:] Język w urzędach i w sądach. Red. M. T. Lizisowa. Kraków, s. 75–89. Google Scholar
Szczerbic P. (2018): Speculum Saxonum. Ius municipale. Skorowidz terminów prawniczych. Zestawił i opracował G. M. Kowalski. Kraków. Seria Bibliotheca Iagellonica. Fontes et Studia 33. Google Scholar
Szymczak M. (1966): Nazwy stopni pokrewieństwa i powinowactwa rodzinnego w historii i dialektach języka polskiego. Warszawa. Google Scholar
Wilkoń A. (2010): Trwanie a zmiana językowa. „LingVaria” II, s. 69–74. Google Scholar
Wismont M. (2018): Osoby w sądzie. Określenia osób w sprawie rozwodowej na przykładzie tłumaczeń Kodeksu Napoleona. [W:] Filologia jako porządkowanie chaosu. Studia nad językiem i tekstem. Red. E. Woźniak, A. Lenartowicz-Zagrodna. Łódź, s. 431–442. Google Scholar
Wismont M., Woźniak E. (2020): Rola Kodeksu Napoleona w systematyzowaniu polskiej terminologii prawnej. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 54, s. 59–69. Google Scholar
Wojtyła-Świerzowska M. (2006): Prasłowiańskie dziedzictwo leksykalne w polskim słownictwie prawnym: prawo, zakon, cena, wina, kara. [W:] Język w urzędach i w sądach. Red. M. T. Lizisowa. Kraków, s. 67–74. Google Scholar
Woźniak E. (2015): Ciągłość i zmiana – język urzędowy w dobie nowopolskiej. „Poradnik Językowy” z. 3, s. 26–41. Google Scholar
Woźniak E., Wismont M. (2016): „Stare” i „nowe” w polskiej terminologii prawnej 1 poł. XIX w. (na przykładzie terminologii dotyczącej rozwodów). „Issledovanija po slavjanskim jazykam” nr 21 (1), s. 1–20. Google Scholar
Woźniak E., Zarębski R. (2016a): Kodeks Napoleona w dziejach języka urzędowego w Polsce – rekonesans badawczy. „Język Polski” z. 1, s. 46–58. Google Scholar
Woźniak E., Zarębski R. (2016b): Kontynuacja vs innowacja. Drogi rozwoju polskiej terminologii administracyjno-prawnej po wprowadzeniu Kodeksu Napoleona. „Prace Filologiczne” 69, s. 535–547. Google Scholar
Woźniak E., Zarębski R. (2018): O (nie)przydatności źródeł leksykograficznych w badaniach XIX-wiecznej terminologii prawnej. „Język Polski” z. 4, s. 59–69. Google Scholar
Zajda A. (1990): Staropolska terminologia prawnicza (do 1500 r.). Kraków. Google Scholar
Zajda A. (1999): Staropolska terminologia prawnicza odznacza się wybitną rodzimością. „Język Polski” z. 1–2, s. 47–53. Google Scholar
Zajda A. (2001): Studia z historii polskiego słownictwa prawniczego i frazeologii. Kraków. Google Scholar
