Dziewiętnastowieczne tłumaczenia Kodeksu Napoleona wobec tradycji polskiej terminologii prawnej

Magdalena Wismont

Uniwersytet Łódzki
https://orcid.org/0000-0003-2010-8214

Ewa Woźniak

Uniwersytet Łódzki
https://orcid.org/0000-0002-0784-6178


Анотація

W artykule podjęto zagadnienie trwałości polskiej terminologii prawnej w kontekście
przemian zachodzących w prawodawstwie w pierwszej połowie XIX w. po wprowadzeniu
Kodeksu Napoleona jako prawa powszechnego obowiązującego w Księstwie Warszawskim.
Badaniami objęto słownictwo terminologiczne z trzech pól tematycznych: OPIEKA, RODZINA
i ROZWÓD. Leksykę związaną z tymi pojęciami prawnymi, obecną w tłumaczeniach
Kodeksu Napoleona, skonfrontowano z terminami używanymi w prawie polskim od czasów
najdawniejszych do końca XVIII w. Biorąc pod uwagę tożsamość wyrażeń językowych,
a nie ich odnośność pojęciową, stwierdzono duży udział leksyki prawnej wykazującej
stabilność: 44% terminów użytych w przekładach Kodeksu Napoleona znanych było
w dawnej polskiej terminologii prawnej. Z przeprowadzonych badań wynika, że XIX-wieczny
tłumacz francuskiego prawa, które w sferze pojęciowej zrywało z dotychczasową tradycją
prawną Rzeczypospolitej szlacheckiej, opierał się w znaczącym stopniu na zastanej leksyce.
Zauważono również, że stabilność charakteryzuje przede wszystkim terminy syntetyczne
wyrażające podstawowe pojęcia prawne, natomiast wśród terminów nowych dominują
wielowyrazowe korelaty bardziej złożonych pojęć prawnych.


Ключові слова:

historia języka polskiego – XIX wiek, leksyka prawna, Kodeks Napoleona, tłumaczenie tekstów prawnych, stałość w języku


Axer J. (2004): Łacina jako drugi język narodu szlacheckiego Rzeczypospolitej. [W:] Łacina jako język elit. Red. J. Axer. Warszawa, s. 151–156.   Google Scholar

Bohusz K. M. (1810): Kodeks Napoleona. Warszawa.   Google Scholar

Grynwaser H. (1951): Kodeks Napoleona w Polsce. [W:] tegoż: Pisma. T. 1. Wrocław, s. 13–172.   Google Scholar

Felber H., Budin G. (1994): Teoria i praktyka terminologii. Przekł. Cz. Schatte. Warszawa.   Google Scholar

Iluk J. (2012): Terminologia prawna i prawnicza z perspektywy interlingwalnej. „Acta Universitatis Wratislaviensis. Studia Linguistica” nr 31, s. 7–21.   Google Scholar

Janowska A. (2018): Stałość, stabilność, ciągłość. Uwagi terminologiczne. [W:] Filologia jako porządkowanie chaosu. Studia nad językiem i tekstem. Red. E. Woźniak, A. Lenartowicz-Zagrodna. Łódź, s. 13–22.   Google Scholar

Kierzkowska D. (2007): Tłumaczenie prawnicze. Warszawa.   Google Scholar

Lizisowa M. T. (1995): Podstawowe terminy prawne w statutach staropolskich na tle słowiańskim. Studium semantyczne. Kraków.   Google Scholar

Radwański Z. (2009): Kodyfikacja prawa cywilnego. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” z. 2, s. 131–142.   Google Scholar

Rokoszowa J. (1999): Język – czas – milczenie. Kraków.   Google Scholar

Posner S. (1912): Polska a Kodeks Napoleona. „Krytyka”. T. 35, s. 13–24.   Google Scholar

Rosner A. (2007): Zmagania z językiem prawa. Przykład polskiego przekładu Kodeksu Napoleona w Księstwie Warszawskim. [W:] Współczesny język prawny i prawniczy. Red. A. Niewiadomski, A. Mróz, R. Pawelec. Warszawa, s. 9–22.   Google Scholar

Rosner A. (2008): Pierwsze polskie tłumaczenia Kodeksu Napoleona. [W:] Kodeks Napoleona. Historia i współczesność. Red. K. Sójka-Zielińska. Warszawa, s. 271–294.   Google Scholar

Smoleński W. (1925): Spory o przekład polski Kodeksu Napoleona. [W:] tegoż: Studia historyczne. Warszawa, s. 232–238.   Google Scholar

Sójka-Zielińska K. (2007): Kodeks Napoleona. Historia i współczesność. Warszawa.   Google Scholar

Szaniawski F. K. (1809): O tłumaczeniu Kodeksu Napoleona w polskim języku. „Pamiętnik Warszawski”. T. 3, nr 7, s. 52–60.   Google Scholar

Szczepankowska I. (2006): Rola łaciny w kształtowaniu terminologii prawa polskiego w okresie od XVI do XVIII wieku. Problemy transferu pojęć i nazw. [W:] Język w urzędach i w sądach. Red. M. T. Lizisowa. Kraków, s. 75–89.   Google Scholar

Szczerbic P. (2018): Speculum Saxonum. Ius municipale. Skorowidz terminów prawniczych. Zestawił i opracował G. M. Kowalski. Kraków. Seria Bibliotheca Iagellonica. Fontes et Studia 33.   Google Scholar

Szymczak M. (1966): Nazwy stopni pokrewieństwa i powinowactwa rodzinnego w historii i dialektach języka polskiego. Warszawa.   Google Scholar

Wilkoń A. (2010): Trwanie a zmiana językowa. „LingVaria” II, s. 69–74.   Google Scholar

Wismont M. (2018): Osoby w sądzie. Określenia osób w sprawie rozwodowej na przykładzie tłumaczeń Kodeksu Napoleona. [W:] Filologia jako porządkowanie chaosu. Studia nad językiem i tekstem. Red. E. Woźniak, A. Lenartowicz-Zagrodna. Łódź, s. 431–442.   Google Scholar

Wismont M., Woźniak E. (2020): Rola Kodeksu Napoleona w systematyzowaniu polskiej terminologii prawnej. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 54, s. 59–69.   Google Scholar

Wojtyła-Świerzowska M. (2006): Prasłowiańskie dziedzictwo leksykalne w polskim słownictwie prawnym: prawo, zakon, cena, wina, kara. [W:] Język w urzędach i w sądach. Red. M. T. Lizisowa. Kraków, s. 67–74.   Google Scholar

Woźniak E. (2015): Ciągłość i zmiana – język urzędowy w dobie nowopolskiej. „Poradnik Językowy” z. 3, s. 26–41.   Google Scholar

Woźniak E., Wismont M. (2016): „Stare” i „nowe” w polskiej terminologii prawnej 1 poł. XIX w. (na przykładzie terminologii dotyczącej rozwodów). „Issledovanija po slavjanskim jazykam” nr 21 (1), s. 1–20.   Google Scholar

Woźniak E., Zarębski R. (2016a): Kodeks Napoleona w dziejach języka urzędowego w Polsce – rekonesans badawczy. „Język Polski” z. 1, s. 46–58.   Google Scholar

Woźniak E., Zarębski R. (2016b): Kontynuacja vs innowacja. Drogi rozwoju polskiej terminologii administracyjno-prawnej po wprowadzeniu Kodeksu Napoleona. „Prace Filologiczne” 69, s. 535–547.   Google Scholar

Woźniak E., Zarębski R. (2018): O (nie)przydatności źródeł leksykograficznych w badaniach XIX-wiecznej terminologii prawnej. „Język Polski” z. 4, s. 59–69.   Google Scholar

Zajda A. (1990): Staropolska terminologia prawnicza (do 1500 r.). Kraków.   Google Scholar

Zajda A. (1999): Staropolska terminologia prawnicza odznacza się wybitną rodzimością. „Język Polski” z. 1–2, s. 47–53.   Google Scholar

Zajda A. (2001): Studia z historii polskiego słownictwa prawniczego i frazeologii. Kraków.   Google Scholar

##plugins.themes.libcom.download##


Опубліковано
2020-09-04

##plugins.themes.libcom.cytowania##

Wismont, M., & Woźniak, E. (2020). Dziewiętnastowieczne tłumaczenia Kodeksu Napoleona wobec tradycji polskiej terminologii prawnej. Prace Językoznawcze, 22(4), 253–263. https://doi.org/10.31648/pj.5828

Magdalena Wismont 
Uniwersytet Łódzki
https://orcid.org/0000-0003-2010-8214
Ewa Woźniak 
Uniwersytet Łódzki
https://orcid.org/0000-0002-0784-6178



Ліцензія

Creative Commons License

Ця робота ліцензується відповідно до Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.uk