Historyczny i ideologiczny kontekst męczeństwa sióstr św. Katarzyny na Warmii w 1945 r.
Wojciech Zawadzki
Katedra Historii Nowożytnej, Zakład Badań nad Historią Kościoła w Epoce Nowożytnej, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, ul. Wóycickiego 1/3, bud. 23, 01-938 Warszawahttps://orcid.org/0000-0003-2040-8727
Abstrakt
W wyniku przeprowadzonej przez Armię Czerwoną ofensywy zimą 1945 r. w Prusach Wschodnich, setki tysięcy Niemców znalazło się w okrążeniu. Rozpoczęła się wówczas chaotyczna ewakuacja wojska i cywilów, głównie drogą morską. W jej trakcie zginęły tysiące uciekinierów. Dramatyczny los spotkał niemiecką ludność cywilną, która dostała się w ręce czerwonoarmistów. W zajmowanych miastach i wioskach żołnierze radzieccy dopuszczali się indywidualnych i zbiorowych zbrodni na cywilach. Ofiarami gwałtów i morderstw padło wiele kobiet. Wśród ofiar bestialstwa żołnierzy radzieckich były również siostry zakonne ze Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy. Śmierć niektórych z nich miała znamiona męczeństwa za wiarę.
Słowa kluczowe:
II wojna światowa, Prusy Wschodnie, zakony katolickie, Zgromadzenie Sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy, męczeństwoBibliografia
Archiwum Diecezji Elbląskiej, M Mikołajki Pomorskie, księga chrztów 1900-1948.
Archiwum Generalne Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny Dz. M., Grottaferrata, Roma, Schwester M. Klarissa Groß, St. Marienkrankenhaus in Allenstein, Ostpr.
Bader O., 3 Jahre Rußland, Ermlandbuch 1995.
Bartyzel J., Komunizm, w: Encyklopedia Białych Plam, t. IX, Radom 2002.
Beevor A., Stalingrad, Kraków 2015.
Bellgardt G., Die Bedeutung der Kongregation der hl. Katharina für die Erziehung der Mädchen, Berlin 1931.
Bludau A., Die Geschichte der Katharinerinnen der Provinz Lituanie, Braunsberg 1940 (mps).
Bochenek J., Pogrom wojsk niemieckich w Prusach Wschodnich w 1945 r., Bellona 1946, z. 10.
Bönigk A., Regina Protmann und die Kongregation der Schwestern von der hl. Katharina, Braunsberg 1933.
Buchholz F., Vor sieben Jahren, Ermlandbriefe 1952, nr 21.
Buttar P., Pole walki Prusy. Szturm na niemiecki front wschodni 1944-1945, Poznań 2012.
Chudy W., Komunizm. Aspekt etyczny, w: Encyklopedia Katolicka, t. 9, Lublin 2002.
Dieckert K., Grossmann H., Bój o Prusy Wschodnie. Kronika dramatu 1944-1945, Gdańsk 2011.
Dieckert K., Kieser E., Danziger Bucht 1945. Dokumentation einer Katastrophe, Esslingen am Neckar 1988.
Eser I., Postanowienia i organizacja „transferu ludności” z dawnych niemieckich terenów wschodnich oraz dawnych polskich Kresów Wschodnich, w: Postanowienia i konsekwencji w Jałcie i Poczdamie. Materiały z części historycznej VIII Seminarium Śląskiego, Gliwice-Opole 2003.
Fehlau G., Ruhnau M. (hrsg.), Langwalde, Kreis Braunsberg (Ostpreußen). Ein Kirchspiel im Ermland, Münster 1992.
Fiedumiński I., Na alarm, tłum. S. Klonowski, Warszawa 1964.
Fittkau G., Mój trzydziesty trzeci rok życia, Olsztyn 1994.
Folger F., Liedtke U., Das Kirchspiel Marienfelde, Kreis Preußisch Holland/Ostpreußen, Bd. 1, Königslutter 2007.
Fox U., Kirchspiel Alt-Wartenburg im Ermland mit Jadden – Tengutten – Tollack 1325-1985, Paderborn 1989.
Gajownik T., Maroń J., Utracony bastion (Prusy Wschodnie w latach 1918-1945), w: W. Gieszczyński, N. Kasparek (red.), Wielkie wojny w Prusach. Działania militarne między Wisłą a Niemnem na przestrzeni wieków, Dabrówno 2010.
Garba B., Sytuacja ludności na Żuławach po wkroczeniu Rosjan do końca 1945 roku, w: A. Gąsiorowski, J. Hochleitner (red.), Żuławy w 1945 roku, Sztutowo 2014.
Golczewski K., Przymusowa ewakuacja z prowincji nadbałtyckich III Rzeszy (1943-1945), Poznań 1971.
Golon M., Polityka radzieckich władz wojskowych i policyjnych na Pomorzu Nadwiślańskim w latach 1945-1947, Toruń 2001.
Golon M., Polityka radzieckich władz wojskowych i policyjnych wobec ziem nowych i starych w latach 1945-1947 na przykładzie Pomorza Nadwiślańskiego, w: A. Łach (red.), Ziemie odzyskane pod wojskową administracją radziecką po II wojnie światowej, Słupsk 2000.
Grauenhafte Bestialitäten der Bolschewisten südlich Gumbinnen, Leipziger Neueste Nachrichten 31 Oktober 1944.
Guttzeit E.J. (hrsg.), Der Kreis Johannisburg. Ein Ostpreußisches Heimatbuch, Würzburg 1964.
Hipler F., Regina Protmann und die ermländischen Convente, Pastoralblatt für die Diözese Ermland 5 (1883).
In memoriam. Spis zmarłych Sióstr Zgromadzenia św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy od początku istnienia Zgromadzenia, Münster 1980.
Internowani w uralskich łagrach, Ośrodek Karta, Warszawa 2005.
Jordan K., Die Kirchspiele Schmauch und Reichwalde, Neuss 2003.
Józefczyk M., Elbląg i okolice 1937-1956. Chrześcijaństwo w tyglu dwu totalitaryzmów, Elbląg 1998.
Kellmann G., Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic, Klebark Wielki 2007.
Kilian W., Praca wychowawcza Sióstr św. Katarzyny, Dziewicy i Męczennicy w latach 1571-1772, Studia Warmińskie 22-23 (1985-1986).
Klier F., Verschleppt ans Ende der Welt. Schicksale der deutscher Frauen in Sowjetischen Arbeitslagern, Berlin 1996.
Kopiczko A., Duchowieństwo katolickie diecezji warmińskiej w latach 1821-1945, cz. 2: Słownik, Olsztyn 2003.
Krebs M., Działalność Sióstr Świętej Katarzyny Dziewicy i Męczennicy w Pieniężnie, Studia Elbląskie 14 (2013).
Krebs M., Działalność Sióstr Świętej Katarzyny Dziewicy i Męczennicy w Królewcu, Studia Warmińskie 46 (2009).
Krebs M., Działalność Sióstr Świętej Katarzyny Dziewicy i Męczennicy w Krynicy Morskiej w latach 1920-2000, Studia Warmińskie 37 (2000).
Krebs M., Kult Matki Reginy Protmann na przestrzeni wieków, Studia Warmińskie 40 (2003).
Krebs M.Ł., Męczennice XX wieku ze Zgro¬madzenia Sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy, w: J. Guzowski (red.), Męczennicy Kościoła Warmińskiego XX wieku, Olsztyn 2004.
Krebs M.Ł., Zgromadzenie Sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy w Diecezji Warmińskiej w latach 1933-1993, Studia Warmińskie 32 (1995).
Krebs M.Ł., Zgromadzenie Sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy, Prowincja Warmińska w latach 1939-1947, w: Żeńskie Zgromadzenia Zakonne w Polsce (1939-1947), t. 12, Lublin 1998.
Łach M., Status prawny komendantur wojennych Armii Czerwonej na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski w 1945 roku, w: A. Łach (red.), Ziemie odzyskane pod wojskową administracją radziecką po II wojnie światowej, Słupsk 2000.
Łach W.B., Mierzeja Wiślana w działaniach wojennych w 1945 roku, w: A. Gąsiorowski, J. Hochleitner (red.), Żuławy w 1945 roku, Sztutowo 2014.
Liedtke F., Chronik des Dorfes Maibaum Kreis Elbing/Westpr. Erinnerungen und Überlieferungen, Bremerhaven 1979.
Łukaszun W., Operacja Pomorska Armii Czerwonej na Żuławach w 1945 roku, w: A. Gąsiorowski, J. Hochleitner (red.), Żuławy w 1945 roku, Sztutowo 2014.
Magierska A., Ziemie zachodnie i północne w 1945 roku. Kształtowanie się podstaw polityki integracyjnej państwa polskiego, Warszawa 1978.
Malka B., "Vor der Front" - "Nach der Front". Erlebnisse und Tagebuchaufzeichnungen von Januar 1945 bis Januar 1947 aus einen kleinen Dorf an der Oder nördlich von Oppeln, Dülmen 2007.
Meiwes R., Von Ostpreußen in die Welt. Die Geschichte der ermländischen Katharinenschwestern (1772-1914), Paderborn 2011.
Merridale C., Wojna Iwana. Armia Czerwona 1939-1945, przeł. K. Bażyńska-Chojnacka, P. Chojnacki, Poznań 2007.
Moczulski L., Prusy Wschodnie w II wojnie światowej 1939-1945, Rocznik Olsztyński 5 (1963).
Moll H., Die katholischen deutschen Martyrer des 20. Jahrhunderts. Ein Verzeichnis, Paderborn-München-Wien-Zürich 2001.
Nowak J., Walka z Kościołem wczoraj i dziś, Szczecinek 1999.
Okęcki S., Operacja w Prusach Wschodnich w 1945 r., Bellona 7 (1949).
Okręg Mazurski w raportach Jakuba Prawina. Wybór dokumentów 1945 rok, wyd. T. Baryła, Olsztyn 1996.
Ostrowski J., Świadkowie wiary. Słudzy Boży – ofiary nazizmu i komunizmu, Olsztyn 2015.
Pius XI, Divini Redemptoris, Wiadomości Archidiecezji Warszawskiej, kwiecień 1937.
Pius XI, Mit brennender Sorge, w: M. Radwan, L. Dyczewski, A. Stanowski (red.), Dokumenty Nauki Społecznej Kościoła, cz. 1, Rzym-Lublin 1987.
Podlasek M., Wypędzenie Niemców z terenów na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej - relacje świadków, Warszawa 1995.
Poschmann H., Süßenberg 1945/46, w: A. Lemke u.a. (hrsg.), Süßenberg im Ermland. Das Dorf am Kapellenberg, Düsseldorf 1987.
Reifferscheid G., Das Bistum Ermland und das Dritte Reich, Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands, Beiheft 1, 1975.
Rokossowski K., Żołnierski obowiązek, tłum. P. Marciniszyn, F. Czuchrowski, Warszawa 1976.
Schieder T. (bearb.), Dokumentation der Vertreibung der Deutschen aus Ost-Mitteleuropa, Bd. I/1, Bonn 1954.
Schieder T. (bearb.), Dokumentation der Vertreibung der Deutschen aus Ost-Mitteleuropa, Bd. I/2, Wolfenbüttel 1955.
Schwark B., Ihr Name lebt. Ermländische Priester in Leben, Leid und Tod, Osnabrück 1958.
Sennerteg N., Zemsta Stalina 1944-1945, Warszawa 2007.
Śliwińska B.G., Bł. Regina Protmann – osobowość i dzieło, Studia Warmińskie 38 (2001).
Śliwińska B.G., Dzieje Zgromadzenia Sióstr Świętej Katarzyny Dziewicy i Męczennicy w latach 1571-1772, t. 1, Olsztyn 1998.
Śliwińska B.G., Udział sióstr św. Katarzyny w edukacji dzieci i młodzieży żeńskiej na Warmii w latach 1571-1877, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 1 (1994).
Sołżenicyn A., Archipelag Gułag 1918-1956. Próba analizy literackiej, Warszawa 1989.
Steinki J., Katholische Caritas und katholisches Vereinswesen in der Diözese Ermland, Braunsberg 1931.
Szczuchniak P., Armia Czerwona na Powiślu w latach 1945-1946, w: A. Łach (red.), Ziemie odzyskane pod wojskową administracją radziecką po II wojnie światowej, Słupsk 2000.
Szczuchniak P., Armia Czerwona wobec ludności Powiśla w 1945 roku, w: A. Gąsiorowski, J. Hochleitner (red.), Żuławy w 1945 roku, Sztutowo 2014.
Teczka specjalna J.W. Stalina. Raporty NKWD z Polski 1944-1946, opr. zbiorowe, Warszawa 1998.
Wermter E.M., Quellen zur Geschichte der ersten Katharinnen - Schwestern und ihrer Gründerin Regina Protmann + 1613, Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands 1975, Beiheft 2.
Westphal M., Drogi ewakuacji ludności niemieckiej przez Żuławy na przełomie 1944/45 roku, w: A. Gąsiorowski, J. Hochleitner (red.), Żuławy w 1945 roku, Sztutowo 2014.
Wojtkowski J., Męczennicy warmińscy XX wieku, w: J. Guzowski (red.), Męczennicy Kościoła warmińskiego XX wieku, Olsztyn 2004.
Wojtyska H.D., Potrydenckie przemiany w koncepcji żeńskiego życia zakonnego, Studia Warmińskie 38 (2001).
Zawadzki W., Kapłani męczennicy z terenu Żuław Malborskich i Powiśla okresu II wojny światowej, w: J. Hochleitner, A. Kilanowski (red.), Patroni diecezji elbląskiej w lokalnej świadomości i tożsamości regionu, Elbląg 2006.
Zawadzki W., Siostry miłosierdzia św. Wincentego à Paulo w Malborku 1866-1922, w: K. Parzych-Blakiewicz, P. Rabczyński, J.M. Wojtkowski (red.), Veritas Christi Liberat. Księga Pamiątkowa ku czci Księdza Biskupa Jacka Jezierskiego w 65. rocznicę urodzin, 40. rocznicę kapłaństwa i 20. rocznicę biskupstwa, Olsztyn 2014.
Zawadzki W., Sztumski męczennik o. Gottfried Fuchs, Prowincja 7 (2012).
Zawadzki W., Zakony w Pomezanii w XVII-XIX wieku, Olsztyn-Elbląg 2013.
Archiwum Generalne Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny Dz. M., Grottaferrata, Roma, Schwester M. Klarissa Groß, St. Marienkrankenhaus in Allenstein, Ostpr.
Bader O., 3 Jahre Rußland, Ermlandbuch 1995.
Bartyzel J., Komunizm, w: Encyklopedia Białych Plam, t. IX, Radom 2002.
Beevor A., Stalingrad, Kraków 2015.
Bellgardt G., Die Bedeutung der Kongregation der hl. Katharina für die Erziehung der Mädchen, Berlin 1931.
Bludau A., Die Geschichte der Katharinerinnen der Provinz Lituanie, Braunsberg 1940 (mps).
Bochenek J., Pogrom wojsk niemieckich w Prusach Wschodnich w 1945 r., Bellona 1946, z. 10.
Bönigk A., Regina Protmann und die Kongregation der Schwestern von der hl. Katharina, Braunsberg 1933.
Buchholz F., Vor sieben Jahren, Ermlandbriefe 1952, nr 21.
Buttar P., Pole walki Prusy. Szturm na niemiecki front wschodni 1944-1945, Poznań 2012.
Chudy W., Komunizm. Aspekt etyczny, w: Encyklopedia Katolicka, t. 9, Lublin 2002.
Dieckert K., Grossmann H., Bój o Prusy Wschodnie. Kronika dramatu 1944-1945, Gdańsk 2011.
Dieckert K., Kieser E., Danziger Bucht 1945. Dokumentation einer Katastrophe, Esslingen am Neckar 1988.
Eser I., Postanowienia i organizacja „transferu ludności” z dawnych niemieckich terenów wschodnich oraz dawnych polskich Kresów Wschodnich, w: Postanowienia i konsekwencji w Jałcie i Poczdamie. Materiały z części historycznej VIII Seminarium Śląskiego, Gliwice-Opole 2003.
Fehlau G., Ruhnau M. (hrsg.), Langwalde, Kreis Braunsberg (Ostpreußen). Ein Kirchspiel im Ermland, Münster 1992.
Fiedumiński I., Na alarm, tłum. S. Klonowski, Warszawa 1964.
Fittkau G., Mój trzydziesty trzeci rok życia, Olsztyn 1994.
Folger F., Liedtke U., Das Kirchspiel Marienfelde, Kreis Preußisch Holland/Ostpreußen, Bd. 1, Königslutter 2007.
Fox U., Kirchspiel Alt-Wartenburg im Ermland mit Jadden – Tengutten – Tollack 1325-1985, Paderborn 1989.
Gajownik T., Maroń J., Utracony bastion (Prusy Wschodnie w latach 1918-1945), w: W. Gieszczyński, N. Kasparek (red.), Wielkie wojny w Prusach. Działania militarne między Wisłą a Niemnem na przestrzeni wieków, Dabrówno 2010.
Garba B., Sytuacja ludności na Żuławach po wkroczeniu Rosjan do końca 1945 roku, w: A. Gąsiorowski, J. Hochleitner (red.), Żuławy w 1945 roku, Sztutowo 2014.
Golczewski K., Przymusowa ewakuacja z prowincji nadbałtyckich III Rzeszy (1943-1945), Poznań 1971.
Golon M., Polityka radzieckich władz wojskowych i policyjnych na Pomorzu Nadwiślańskim w latach 1945-1947, Toruń 2001.
Golon M., Polityka radzieckich władz wojskowych i policyjnych wobec ziem nowych i starych w latach 1945-1947 na przykładzie Pomorza Nadwiślańskiego, w: A. Łach (red.), Ziemie odzyskane pod wojskową administracją radziecką po II wojnie światowej, Słupsk 2000.
Grauenhafte Bestialitäten der Bolschewisten südlich Gumbinnen, Leipziger Neueste Nachrichten 31 Oktober 1944.
Guttzeit E.J. (hrsg.), Der Kreis Johannisburg. Ein Ostpreußisches Heimatbuch, Würzburg 1964.
Hipler F., Regina Protmann und die ermländischen Convente, Pastoralblatt für die Diözese Ermland 5 (1883).
In memoriam. Spis zmarłych Sióstr Zgromadzenia św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy od początku istnienia Zgromadzenia, Münster 1980.
Internowani w uralskich łagrach, Ośrodek Karta, Warszawa 2005.
Jordan K., Die Kirchspiele Schmauch und Reichwalde, Neuss 2003.
Józefczyk M., Elbląg i okolice 1937-1956. Chrześcijaństwo w tyglu dwu totalitaryzmów, Elbląg 1998.
Kellmann G., Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic, Klebark Wielki 2007.
Kilian W., Praca wychowawcza Sióstr św. Katarzyny, Dziewicy i Męczennicy w latach 1571-1772, Studia Warmińskie 22-23 (1985-1986).
Klier F., Verschleppt ans Ende der Welt. Schicksale der deutscher Frauen in Sowjetischen Arbeitslagern, Berlin 1996.
Kopiczko A., Duchowieństwo katolickie diecezji warmińskiej w latach 1821-1945, cz. 2: Słownik, Olsztyn 2003.
Krebs M., Działalność Sióstr Świętej Katarzyny Dziewicy i Męczennicy w Pieniężnie, Studia Elbląskie 14 (2013).
Krebs M., Działalność Sióstr Świętej Katarzyny Dziewicy i Męczennicy w Królewcu, Studia Warmińskie 46 (2009).
Krebs M., Działalność Sióstr Świętej Katarzyny Dziewicy i Męczennicy w Krynicy Morskiej w latach 1920-2000, Studia Warmińskie 37 (2000).
Krebs M., Kult Matki Reginy Protmann na przestrzeni wieków, Studia Warmińskie 40 (2003).
Krebs M.Ł., Męczennice XX wieku ze Zgro¬madzenia Sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy, w: J. Guzowski (red.), Męczennicy Kościoła Warmińskiego XX wieku, Olsztyn 2004.
Krebs M.Ł., Zgromadzenie Sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy w Diecezji Warmińskiej w latach 1933-1993, Studia Warmińskie 32 (1995).
Krebs M.Ł., Zgromadzenie Sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy, Prowincja Warmińska w latach 1939-1947, w: Żeńskie Zgromadzenia Zakonne w Polsce (1939-1947), t. 12, Lublin 1998.
Łach M., Status prawny komendantur wojennych Armii Czerwonej na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski w 1945 roku, w: A. Łach (red.), Ziemie odzyskane pod wojskową administracją radziecką po II wojnie światowej, Słupsk 2000.
Łach W.B., Mierzeja Wiślana w działaniach wojennych w 1945 roku, w: A. Gąsiorowski, J. Hochleitner (red.), Żuławy w 1945 roku, Sztutowo 2014.
Liedtke F., Chronik des Dorfes Maibaum Kreis Elbing/Westpr. Erinnerungen und Überlieferungen, Bremerhaven 1979.
Łukaszun W., Operacja Pomorska Armii Czerwonej na Żuławach w 1945 roku, w: A. Gąsiorowski, J. Hochleitner (red.), Żuławy w 1945 roku, Sztutowo 2014.
Magierska A., Ziemie zachodnie i północne w 1945 roku. Kształtowanie się podstaw polityki integracyjnej państwa polskiego, Warszawa 1978.
Malka B., "Vor der Front" - "Nach der Front". Erlebnisse und Tagebuchaufzeichnungen von Januar 1945 bis Januar 1947 aus einen kleinen Dorf an der Oder nördlich von Oppeln, Dülmen 2007.
Meiwes R., Von Ostpreußen in die Welt. Die Geschichte der ermländischen Katharinenschwestern (1772-1914), Paderborn 2011.
Merridale C., Wojna Iwana. Armia Czerwona 1939-1945, przeł. K. Bażyńska-Chojnacka, P. Chojnacki, Poznań 2007.
Moczulski L., Prusy Wschodnie w II wojnie światowej 1939-1945, Rocznik Olsztyński 5 (1963).
Moll H., Die katholischen deutschen Martyrer des 20. Jahrhunderts. Ein Verzeichnis, Paderborn-München-Wien-Zürich 2001.
Nowak J., Walka z Kościołem wczoraj i dziś, Szczecinek 1999.
Okęcki S., Operacja w Prusach Wschodnich w 1945 r., Bellona 7 (1949).
Okręg Mazurski w raportach Jakuba Prawina. Wybór dokumentów 1945 rok, wyd. T. Baryła, Olsztyn 1996.
Ostrowski J., Świadkowie wiary. Słudzy Boży – ofiary nazizmu i komunizmu, Olsztyn 2015.
Pius XI, Divini Redemptoris, Wiadomości Archidiecezji Warszawskiej, kwiecień 1937.
Pius XI, Mit brennender Sorge, w: M. Radwan, L. Dyczewski, A. Stanowski (red.), Dokumenty Nauki Społecznej Kościoła, cz. 1, Rzym-Lublin 1987.
Podlasek M., Wypędzenie Niemców z terenów na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej - relacje świadków, Warszawa 1995.
Poschmann H., Süßenberg 1945/46, w: A. Lemke u.a. (hrsg.), Süßenberg im Ermland. Das Dorf am Kapellenberg, Düsseldorf 1987.
Reifferscheid G., Das Bistum Ermland und das Dritte Reich, Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands, Beiheft 1, 1975.
Rokossowski K., Żołnierski obowiązek, tłum. P. Marciniszyn, F. Czuchrowski, Warszawa 1976.
Schieder T. (bearb.), Dokumentation der Vertreibung der Deutschen aus Ost-Mitteleuropa, Bd. I/1, Bonn 1954.
Schieder T. (bearb.), Dokumentation der Vertreibung der Deutschen aus Ost-Mitteleuropa, Bd. I/2, Wolfenbüttel 1955.
Schwark B., Ihr Name lebt. Ermländische Priester in Leben, Leid und Tod, Osnabrück 1958.
Sennerteg N., Zemsta Stalina 1944-1945, Warszawa 2007.
Śliwińska B.G., Bł. Regina Protmann – osobowość i dzieło, Studia Warmińskie 38 (2001).
Śliwińska B.G., Dzieje Zgromadzenia Sióstr Świętej Katarzyny Dziewicy i Męczennicy w latach 1571-1772, t. 1, Olsztyn 1998.
Śliwińska B.G., Udział sióstr św. Katarzyny w edukacji dzieci i młodzieży żeńskiej na Warmii w latach 1571-1877, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 1 (1994).
Sołżenicyn A., Archipelag Gułag 1918-1956. Próba analizy literackiej, Warszawa 1989.
Steinki J., Katholische Caritas und katholisches Vereinswesen in der Diözese Ermland, Braunsberg 1931.
Szczuchniak P., Armia Czerwona na Powiślu w latach 1945-1946, w: A. Łach (red.), Ziemie odzyskane pod wojskową administracją radziecką po II wojnie światowej, Słupsk 2000.
Szczuchniak P., Armia Czerwona wobec ludności Powiśla w 1945 roku, w: A. Gąsiorowski, J. Hochleitner (red.), Żuławy w 1945 roku, Sztutowo 2014.
Teczka specjalna J.W. Stalina. Raporty NKWD z Polski 1944-1946, opr. zbiorowe, Warszawa 1998.
Wermter E.M., Quellen zur Geschichte der ersten Katharinnen - Schwestern und ihrer Gründerin Regina Protmann + 1613, Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands 1975, Beiheft 2.
Westphal M., Drogi ewakuacji ludności niemieckiej przez Żuławy na przełomie 1944/45 roku, w: A. Gąsiorowski, J. Hochleitner (red.), Żuławy w 1945 roku, Sztutowo 2014.
Wojtkowski J., Męczennicy warmińscy XX wieku, w: J. Guzowski (red.), Męczennicy Kościoła warmińskiego XX wieku, Olsztyn 2004.
Wojtyska H.D., Potrydenckie przemiany w koncepcji żeńskiego życia zakonnego, Studia Warmińskie 38 (2001).
Zawadzki W., Kapłani męczennicy z terenu Żuław Malborskich i Powiśla okresu II wojny światowej, w: J. Hochleitner, A. Kilanowski (red.), Patroni diecezji elbląskiej w lokalnej świadomości i tożsamości regionu, Elbląg 2006.
Zawadzki W., Siostry miłosierdzia św. Wincentego à Paulo w Malborku 1866-1922, w: K. Parzych-Blakiewicz, P. Rabczyński, J.M. Wojtkowski (red.), Veritas Christi Liberat. Księga Pamiątkowa ku czci Księdza Biskupa Jacka Jezierskiego w 65. rocznicę urodzin, 40. rocznicę kapłaństwa i 20. rocznicę biskupstwa, Olsztyn 2014.
Zawadzki W., Sztumski męczennik o. Gottfried Fuchs, Prowincja 7 (2012).
Zawadzki W., Zakony w Pomezanii w XVII-XIX wieku, Olsztyn-Elbląg 2013.
Zawadzki, W. (2016). Historyczny i ideologiczny kontekst męczeństwa sióstr św. Katarzyny na Warmii w 1945 r. Studia Warmińskie, 53, 357–390. https://doi.org/10.31648/sw.109
Wojciech Zawadzki
Katedra Historii Nowożytnej, Zakład Badań nad Historią Kościoła w Epoce Nowożytnej, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, ul. Wóycickiego 1/3, bud. 23, 01-938 Warszawa
https://orcid.org/0000-0003-2040-8727
Katedra Historii Nowożytnej, Zakład Badań nad Historią Kościoła w Epoce Nowożytnej, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, ul. Wóycickiego 1/3, bud. 23, 01-938 Warszawa
https://orcid.org/0000-0003-2040-8727
