Ustawodawstwo cesarskie wobec rozruchów na tle religijnym na przykładzie konstytucji zachowanych w „Codex Theodosianus 16.4: De His, Qui Super Religione Contendunt”
Adam Świętoń
Katedra Prawa Rzymskiego, Teorii i Filozofii Prawa oraz Komparatystyki Prawniczej, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Al. Warszawska 98, 10-702 Olsztynhttps://orcid.org/0000-0001-5292-2849
Abstrakt
Autor omawia cztery konstytucje zamieszczone w czwartym tytule szesnastej księgi Kodeksu Teodozjusza, poświęconym prowadzeniu dysput religijnych. Spory o kształt doktryny chrześcijańskiej przeradzały się w IV wieku w zamieszki godzące w ład publiczny. Konflikt religijny często wchodził w interferencję z napięciami powodowanymi przez przemiany społeczne, ekonomiczne i polityczne. W polityce wewnętrznej cesarstwa zaczęła pojawiać się koncepcja jednolitości systemu religijnego jako jednego z wymogów stabilnego funkcjonowania państwa. Konstytucje cesarskie, zamieszczone w omawianym tytule były, przed redakcją Kodeksu i jego ogłoszeniem w 438 roku, wydawane w związku z konkretnymi przypadkami niepokojów i zamieszek towarzyszących dysputom religijnym. Pierwotnym celem ich promulgacji było przywrócenie porządku publicznego oraz zwalczanie herezji. Jednak kompozycja tytułu De his, qui super religione contendunt każe zadać pytanie o cel takiej redakcji. Można rozważyć, czy po 438 roku ograniczono, albo zakazano całkowicie toczenia jakichkolwiek dysput religijnych bez aprobaty cesarza.
Słowa kluczowe:
Kodeks Teodozjusza, prawo rzymskie publiczne, społeczeństwa antyczne, religia, porządek publicznyBibliografia
Amielańczyk Krzysztof, 2013, Crimina legitima w rzymskim prawie publicznym, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Armstrong A.H., 1984, The way and the ways: religious tolerance and intolerance in the fourth century A.D., Vigiliae Christianae, nr 38, s. 1-17.
Bralewski Sławomir, 2001, Walentynian II, w: Jan Prostko-Prostyński (red.), Słownik cesarzy rzymskich, , Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Dębiński Antoni, 1995, Sacrilegium w prawie rzymskim, KUL, Lublin.
Dębiński Antoni, 2007, Herezja jako przestępstwo prawa rzymskiego w: Antoni Dębiński, Henryk Kowalski, Marek Kuryłowicz (red.), Salus rei publicae suprema lex. Ochrona interesów państwa w prawie karnym starożytnej Grecji i Rzymu, KUL, Lublin, s. 45-56.
Escribano Paño María V., 2005, De his qui super religione contendunt: la constitution 16.4.2. (388) del Codex Theodosianus, Antiquité Tardive nr 13, s. 265-279.
Escribano Paño María V., 2009, The social exclusion of heretics in Codex Theodosianus XVI, w: Jean-Jacques Auberti I Philippe Blanchard (red.), Droit, religion et société dans le Code Theodosien, Libraire Droz S.A., Genève , s. 39-66.
Falchi Gian L., 1986, Legislazione e politica ecclestastica nell’impero Romano dal 380 d.C. al Codice Teodosiano, Atti dell’Accademia Romanistica Costantiniana, nr. 6, s. 179-212.
Filipczak Paweł, 2005, Klasyfikacja rozruchów społecznych w syryjskiej Antiochii (IV-VI w.), Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historica, nr. 80, s. 55-79.
Flusin Bernard, Tryumf chrześcijaństwa i określenie prawowierności, tłum. Andrzej Graboń w: Cécile Morrisson (red.), Świat Bizancjum. Tom 1. Cesarstwo Wschodniorzymskie 330-641, Wydawnictwo WAM, Kraków, s. 63-94.
Goffart Walter, 1980, Barbarians and Romans A.D. 418-584. The techniques of accommodation Princeton Univeristy Press, Princeton.
Gothofredus Jacobus, 1736, Codex Theodosianus cum perpetuis commentariis Iacobi Gothofredi, vol. 6, Lipsiae.
Honoré Tony, 1998, Law in the crisis of Empire 379-455 AD. The Theodosian Dynasty and its Quaestors, Clarendon Press, Oxford.
Jones Arnold H.M., 1964, The Later Roman Empire 284-602. A social, economic and administrative survey, Basil Blackwell, Oxford.
Kahlos Maijastina, 2009, Forbearance and compulsion. The rhetoric of religious tolerance and intolerance in late antiquity, Duckworth, London.
Kelly Christopher, 2006, Ruling the Later Roman Empire, Harvard University Press, Cambridge – London.
Liebeschuetz John H. W. G, 1998, Barbarian and bishops: army, church and state in the age of Arcadius and Chrysostom, Clarendon Press, Oxford.
Liebeschuetz John H. W. G, 2005, Ambrose of Milan. Political letters and Speeches, Liverpool University Press, Liverpool.
Lim Richard, 1995, Religious disputation and social disorder in late antiquity, Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, nr 44, zeszyt 2, s. 204-231.
McLynn Neil B., 1994, Ambrose of Milan. Church and court in a christian capital, University of California Press, Berkley-Los Angeles-London.
Misztal-Konecka Joanna, Wójcik Monika, 2010, Civitas interdicta monachis. Mnisi zagrożeniem dla rzymskiego porządku publicznego?, w: Krzysztof Amielańczyk, Antoni Dębski, Dariusz Słapek (red.), Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w prawie rzymskim, UMCS, Lublin, s. 183-196.
Morrisson Cécile, 2007, Zaludnienie, gospodarka i społeczeństwo Wschodu bizantyńskiego, tłum. Andrzej Graboń, w: Cécile Morrisson (red.), Świat Bizancjum. Tom 1. Cesarstwo Wschodniorzymskie 330-641, Wydawnictwo WAM, Kraków, s. 225-256.
Noethlichs Karl L., 2006, Revolution from the top? „Orthodoxy” and the persecution of heretics in imperial legislation from Constantine to Justinian, w: Clifford Ando i Jörg Rüpke (red.),. Religion and law in classical and Christian Rome, Franz Steiner, Stuttgart, s. 115-125.
Ożóg Monika, Wójcik Monika (red.), 2014, Codicis Theodosiani. Liber Sextus Decinus, Kodeks Teodozjusza. Księga Szesnasta, tłum A. Caba, Wydawnictwo Akademii Ignatianum w Krakowie i Wydawnictwo WAM, Kraków.
Pharr Clyde, 1952, The Theodosian Code and Novels and the Sirmondian constitutions. A translation with commentary, glossary and bibliography, Princeton University Press, Princeton.
Stachura Michał, 2010, Wrogowie porządku rzymskiego. Studium zjawiska agresji językowej w Kodeksie Teodozjusza, Nowelach Postteodozjańskich i Konstytucjach Sirmodiańskich, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, Kraków.
Stachura Michał, 2014, Wstęp, w: Monika Ożóg i Monika Wójcik (red.), Codicis Theodosiani. Liber Sextus Decinus, Kodeks Teodozjusza. Księga Szesnasta, tłum A. Caba, Wydawnictwo Akademii Ignatianum w Krakowie i Wydawnictwo WAM, Kraków, s. I-XXXVIII.
Świętoń Adam, 2005, Przymusowy kwaterunek wojskowy w IV i V w. n.e. i związane z nim nadużycia, w: Henryk Kowalski i Marek Kuryłowicz (red.), Contra leges et bonos mores. Przestępstwa obyczajowe w starożytnej Grecji i Rzymie, UMCS, Lublin, s. 343-350.
Wójcik Monika, 2007, „Szaleństwo arian” jako przestępstwo godzące w jedność państwa, w: Antoni Dębiński, Henryk Kowalski, Marek Kuryłowicz (red.), Salus rei publicae suprema lex. Ochrona interesów państwa w prawie karnym starożytnej Grecji i Rzymu, KUL, Lublin, s. 357-377.
Wójcik Monika, 2008, Cesarz w Kościele czy ponad Kościołem? Relacje pomiędzy imperium a sacerdotium w IV wieku, w: Antoni Dębiński, Stanisław Jóźwiak, Romanitas & Christianitas. Stanislao Płodzień (1913-1962) in memoriam, KUL Lublin, s. 279-298.
Skróty:
PLRE 1 – Jones Arnold H.M., Martindale John, R, Morris J., 1971, The Prosopography of the Later Roman Empire. Vol 1 A.D. 260-395, Cambridge University Press, Cambridge.
PLRE 2 - Martindale John R., 1980, The Prosopography of the Later Roman Empire. Vol II A.D. 395-527, Cambridge University Press, Cambridge.
Armstrong A.H., 1984, The way and the ways: religious tolerance and intolerance in the fourth century A.D., Vigiliae Christianae, nr 38, s. 1-17.
Bralewski Sławomir, 2001, Walentynian II, w: Jan Prostko-Prostyński (red.), Słownik cesarzy rzymskich, , Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Dębiński Antoni, 1995, Sacrilegium w prawie rzymskim, KUL, Lublin.
Dębiński Antoni, 2007, Herezja jako przestępstwo prawa rzymskiego w: Antoni Dębiński, Henryk Kowalski, Marek Kuryłowicz (red.), Salus rei publicae suprema lex. Ochrona interesów państwa w prawie karnym starożytnej Grecji i Rzymu, KUL, Lublin, s. 45-56.
Escribano Paño María V., 2005, De his qui super religione contendunt: la constitution 16.4.2. (388) del Codex Theodosianus, Antiquité Tardive nr 13, s. 265-279.
Escribano Paño María V., 2009, The social exclusion of heretics in Codex Theodosianus XVI, w: Jean-Jacques Auberti I Philippe Blanchard (red.), Droit, religion et société dans le Code Theodosien, Libraire Droz S.A., Genève , s. 39-66.
Falchi Gian L., 1986, Legislazione e politica ecclestastica nell’impero Romano dal 380 d.C. al Codice Teodosiano, Atti dell’Accademia Romanistica Costantiniana, nr. 6, s. 179-212.
Filipczak Paweł, 2005, Klasyfikacja rozruchów społecznych w syryjskiej Antiochii (IV-VI w.), Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historica, nr. 80, s. 55-79.
Flusin Bernard, Tryumf chrześcijaństwa i określenie prawowierności, tłum. Andrzej Graboń w: Cécile Morrisson (red.), Świat Bizancjum. Tom 1. Cesarstwo Wschodniorzymskie 330-641, Wydawnictwo WAM, Kraków, s. 63-94.
Goffart Walter, 1980, Barbarians and Romans A.D. 418-584. The techniques of accommodation Princeton Univeristy Press, Princeton.
Gothofredus Jacobus, 1736, Codex Theodosianus cum perpetuis commentariis Iacobi Gothofredi, vol. 6, Lipsiae.
Honoré Tony, 1998, Law in the crisis of Empire 379-455 AD. The Theodosian Dynasty and its Quaestors, Clarendon Press, Oxford.
Jones Arnold H.M., 1964, The Later Roman Empire 284-602. A social, economic and administrative survey, Basil Blackwell, Oxford.
Kahlos Maijastina, 2009, Forbearance and compulsion. The rhetoric of religious tolerance and intolerance in late antiquity, Duckworth, London.
Kelly Christopher, 2006, Ruling the Later Roman Empire, Harvard University Press, Cambridge – London.
Liebeschuetz John H. W. G, 1998, Barbarian and bishops: army, church and state in the age of Arcadius and Chrysostom, Clarendon Press, Oxford.
Liebeschuetz John H. W. G, 2005, Ambrose of Milan. Political letters and Speeches, Liverpool University Press, Liverpool.
Lim Richard, 1995, Religious disputation and social disorder in late antiquity, Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, nr 44, zeszyt 2, s. 204-231.
McLynn Neil B., 1994, Ambrose of Milan. Church and court in a christian capital, University of California Press, Berkley-Los Angeles-London.
Misztal-Konecka Joanna, Wójcik Monika, 2010, Civitas interdicta monachis. Mnisi zagrożeniem dla rzymskiego porządku publicznego?, w: Krzysztof Amielańczyk, Antoni Dębski, Dariusz Słapek (red.), Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w prawie rzymskim, UMCS, Lublin, s. 183-196.
Morrisson Cécile, 2007, Zaludnienie, gospodarka i społeczeństwo Wschodu bizantyńskiego, tłum. Andrzej Graboń, w: Cécile Morrisson (red.), Świat Bizancjum. Tom 1. Cesarstwo Wschodniorzymskie 330-641, Wydawnictwo WAM, Kraków, s. 225-256.
Noethlichs Karl L., 2006, Revolution from the top? „Orthodoxy” and the persecution of heretics in imperial legislation from Constantine to Justinian, w: Clifford Ando i Jörg Rüpke (red.),. Religion and law in classical and Christian Rome, Franz Steiner, Stuttgart, s. 115-125.
Ożóg Monika, Wójcik Monika (red.), 2014, Codicis Theodosiani. Liber Sextus Decinus, Kodeks Teodozjusza. Księga Szesnasta, tłum A. Caba, Wydawnictwo Akademii Ignatianum w Krakowie i Wydawnictwo WAM, Kraków.
Pharr Clyde, 1952, The Theodosian Code and Novels and the Sirmondian constitutions. A translation with commentary, glossary and bibliography, Princeton University Press, Princeton.
Stachura Michał, 2010, Wrogowie porządku rzymskiego. Studium zjawiska agresji językowej w Kodeksie Teodozjusza, Nowelach Postteodozjańskich i Konstytucjach Sirmodiańskich, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, Kraków.
Stachura Michał, 2014, Wstęp, w: Monika Ożóg i Monika Wójcik (red.), Codicis Theodosiani. Liber Sextus Decinus, Kodeks Teodozjusza. Księga Szesnasta, tłum A. Caba, Wydawnictwo Akademii Ignatianum w Krakowie i Wydawnictwo WAM, Kraków, s. I-XXXVIII.
Świętoń Adam, 2005, Przymusowy kwaterunek wojskowy w IV i V w. n.e. i związane z nim nadużycia, w: Henryk Kowalski i Marek Kuryłowicz (red.), Contra leges et bonos mores. Przestępstwa obyczajowe w starożytnej Grecji i Rzymie, UMCS, Lublin, s. 343-350.
Wójcik Monika, 2007, „Szaleństwo arian” jako przestępstwo godzące w jedność państwa, w: Antoni Dębiński, Henryk Kowalski, Marek Kuryłowicz (red.), Salus rei publicae suprema lex. Ochrona interesów państwa w prawie karnym starożytnej Grecji i Rzymu, KUL, Lublin, s. 357-377.
Wójcik Monika, 2008, Cesarz w Kościele czy ponad Kościołem? Relacje pomiędzy imperium a sacerdotium w IV wieku, w: Antoni Dębiński, Stanisław Jóźwiak, Romanitas & Christianitas. Stanislao Płodzień (1913-1962) in memoriam, KUL Lublin, s. 279-298.
Skróty:
PLRE 1 – Jones Arnold H.M., Martindale John, R, Morris J., 1971, The Prosopography of the Later Roman Empire. Vol 1 A.D. 260-395, Cambridge University Press, Cambridge.
PLRE 2 - Martindale John R., 1980, The Prosopography of the Later Roman Empire. Vol II A.D. 395-527, Cambridge University Press, Cambridge.
Świętoń, A. (2019). Ustawodawstwo cesarskie wobec rozruchów na tle religijnym na przykładzie konstytucji zachowanych w „Codex Theodosianus 16.4: De His, Qui Super Religione Contendunt”. Studia Warmińskie, 56, 375–389. https://doi.org/10.31648/sw.3922
Adam Świętoń
Katedra Prawa Rzymskiego, Teorii i Filozofii Prawa oraz Komparatystyki Prawniczej, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Al. Warszawska 98, 10-702 Olsztyn
https://orcid.org/0000-0001-5292-2849
Katedra Prawa Rzymskiego, Teorii i Filozofii Prawa oraz Komparatystyki Prawniczej, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Al. Warszawska 98, 10-702 Olsztyn
https://orcid.org/0000-0001-5292-2849
