Nazwiska niemieckie na literę F w księdze chrztów z Reszla z lat 1579–1653

-

Marzena Guz

Katedra Filologii Germańskiej, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Kurta Obitza 1, 10-725 Olsztyn
https://orcid.org/0000-0003-4630-2584


Abstrakt

Celem artykułu jest przedstawienie pochodzenia nazwisk genetycznie niemieckich, ustalenie ich struktury, jeśli są to nazwy derywowane (metoda strukturalistyczna), wskazanie, czy mają swoje warianty (odmianki) w XVI i XVII w., jaka jest przyczyna ich występowania, czy badane nazwiska notowane są jeszcze w XVIII w. na Warmii i w XX w. w dawnym województwie olsztyńskim. Odnośnie do pochodzenia nazwisk to klasyfikacja nazwisk jednomotywacyjnych bazuje częściowo na podziale S. Rosponda (1967: XXVI-XXVIII), ale uległa znacznej modyfikacji. Zasadą podklasyfikacji jest kryterium leksykalno-pochodzeniowe (semantyczno-motywacyjne).  Ponadto kierowano się podziałem nazwisk ze względu na etymologię, m.in. ze słownika Duden. Familiennamen. Większość opisanych nazwisk jest niederywowana. Pozostałe nazwiska derywowane są za pomocą sufiksów niemieckich: -er, -l, -ler, -mann, -ner, łacińskiego sufiksu -ius oraz paradygmatycznie formantem -en. Nieliczne nazwiska występują w formie skróconych lub/i spieszczonych imion. Większa część nazwisk jest jednomotywacyjna. Pochodzą one od nazw miejscowości, od nazw zawodów, od imion oraz od przezwisk. Dziewięć nazwisk ma dwie i więcej motywacji. Nieliczne miana mają swoje odmianki. Przyczynami występowania wariantów nazwisk w badanym materiale są: polonizacja, latynizacja, podwajanie spółgłosek bez uzasadnienia, pozostałości po zasadach pisowni w języku wczesno-nowo-wysoko-niemieckim, pochodzenie z języka średnio-dolno-niemieckiego. Do XVIII i XX w. nie przetrwało na Warmii i w dawnym województwie olsztyńskim 18 nazwisk, tj. około dwie trzecie badanego materiału.


Słowa kluczowe:

nazwiska, etymologia nazwisk, odmianki (warianty) nazwisk, Warmia, Reszel, XVI i XVII wiek

Instytucje finansujące

-


Wykaz skrótów bibliograficznych   Google Scholar

BE = Heling Reinhold, Poschmann, Brigitte, 1997, Die Bevölkerung des Ermlands 1773. Die ältesten Prästationstabellen des Hochstifts. Band 3 – Register, Zeitschrift für die Geschichte und Alterstumskunde Ermlands, Beiheft 13/3, s. 35-138.   Google Scholar

Brech I = Brechenmacher Josef Karl, 1957-1960, Etymologisches Wörterbuch der Deutschen Familiennamen, C. A. Starke Verlag, Limburg a.d. Lahn.   Google Scholar

Dud = Duden. Familiennamen. Herkunft und Bedeutung. Bearbeitet von Rosa und Volker Kohlheim, 2005, Dudenverlag, Mannheim, Leipzig, Wien, Zürich.   Google Scholar

Gott = Gottschald Max, 1954, Deutsche Namenkunde. Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung, de Gruyter, Berlin.
Crossref   Google Scholar

SNWPU = Rymut Kazimierz, 1993, Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych. T. 3, E-G, Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego, Kraków.   Google Scholar

Opracowania   Google Scholar

Chłosta Jan, 2002, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Wydawnictwo Littera, Olsztyn.   Google Scholar

Cieślikowa Aleksandra, 2008, Grafia i fonetyka w nazwiskach Polaków, w: Janusz Trempała i in. (red.), Studia linguistica in honorem Edvardi Breza, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, s. 30-36.   Google Scholar

Guz Marzena, 2016a, Benennungen der Rektoren, Kantoren und Organisten der Pfarrschule in Rößel (1420-1931), Białostockie Archiwum Językowe, nr 16, s. 147-157.
Crossref   Google Scholar

Guz Marzena, 2016b, Die häufigsten Familiennamen deutscher Herkunft in Rößel im 16. und 17. Jahrhundert, w: Dorota Kaczmarek i in. (red.), Felder der Sprache – Felder der Forschung. Lodzer Germanistikbeiträge 8. Im Spiegel der germanistischen Linguistik, Primum Verbum, Łódź, s. 21-31.   Google Scholar

Guz Marzena, 2018, Nazwiska niemieckie na Warmii u schyłku XVIII wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn.   Google Scholar

Guz Marzena, 2021, Nazwiska niemieckie z Reszla z XVI i XVII wieku na litery A i B, Forum Filologiczne Ateneum, nr 1(9), s. 71-84.
Crossref   Google Scholar

Hartig Joachim, 1996, Morhologie und Wortbildung der Familiennamen: Germanisch, w: Ernst Eichler i in. (red.), Namenforschung. Ein internationales Handbuch zur Onomastik, Walter de Gruyter, Berlin, New York, s. 1259-1262.   Google Scholar

Karszniewicz Alicja, 1995, Klasyfikacja i adaptacja zapożyczeń niemieckich w języku polskim, Orbis Linguarum, nr 2, s. 223-232.   Google Scholar

Kunze Konrad, Nübling Damaris (red.), 2011, Deutscher Familiennamenatlas. Band 2: Graphematik/Phonologie der Familiennamen II: Konsonantismus, De Gruyter, Berlin, New York.
Crossref   Google Scholar

Kunze Konrad, Nübling Damaris (red.), 2012, Deutscher Familiennamenatlas. Band 3: Morphologie der Familiennamen, De Gruyter, Berlin, New York.   Google Scholar

Lica Zenon, 2009, Sposoby adaptacji nazwisk pomorskich genetycznie niemieckich w polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.   Google Scholar

Lica Zenon, 2011, Niemieckie zjawiska fonetyczno-fonologiczne i słowotwórcze w nazwiskach pomorskich, w: Maria Biolik, Jerzy Duma (red.), Chrematonimia jako fenomen współczesności, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn, s. 293-299.   Google Scholar

Lica Zenon, 2020, O niemieckich nazwiskach współczesnych Polaków, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.   Google Scholar

Lübben August, 1989, Mittelniederdeutsches Handwörterbuch. Nach dem Tode des Verfassers vollendet von Christoph Walther, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt.   Google Scholar

Naumann Horst, 1989, Familiennamenbuch, VEB Bibliographisches Institut, Leipzig.   Google Scholar

Neumann Isolde, 1981, Die Familiennamen der Stadtbewohner in den Kreisen Oschatz, Riesa und Grossenhain bis 1600, Akademie-Verlag, Berlin.   Google Scholar

Polański Edward (red.), 2003, Encyklopedia językoznawstwa, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo, Wrocław, Warszawa, Kraków.   Google Scholar

Rospond Stanisław, 1967, Słownik nazwisk śląskich. Część I, Ossolineum, Wrocław.   Google Scholar

Schwarz Ernst, 1973, Sudetendeutsche Familiennamen des 15. und 16. Jahrhunderts, Verlag Robert Lerche, Vormals Calve’sche Universitätsbuchhandlung, München, Prag.   Google Scholar

Zoder Rudolf, 1968, Familiennamen in Ostfalen, I-II, Georg Olms Verlagsbuchhandlung, Hildesheim.   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-12-31

Cited By /
Share

Guz, M. (2022). Nazwiska niemieckie na literę F w księdze chrztów z Reszla z lat 1579–1653: -. Studia Warmińskie, 59, 391–402. https://doi.org/10.31648/sw.7444

Marzena Guz 
Katedra Filologii Germańskiej, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Kurta Obitza 1, 10-725 Olsztyn
https://orcid.org/0000-0003-4630-2584