Nazwiska niemieckie na literę F w księdze chrztów z Reszla z lat 1579–1653
-
Marzena Guz
Katedra Filologii Germańskiej, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Kurta Obitza 1, 10-725 Olsztynhttps://orcid.org/0000-0003-4630-2584
Abstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie pochodzenia nazwisk genetycznie niemieckich, ustalenie ich struktury, jeśli są to nazwy derywowane (metoda strukturalistyczna), wskazanie, czy mają swoje warianty (odmianki) w XVI i XVII w., jaka jest przyczyna ich występowania, czy badane nazwiska notowane są jeszcze w XVIII w. na Warmii i w XX w. w dawnym województwie olsztyńskim. Odnośnie do pochodzenia nazwisk to klasyfikacja nazwisk jednomotywacyjnych bazuje częściowo na podziale S. Rosponda (1967: XXVI-XXVIII), ale uległa znacznej modyfikacji. Zasadą podklasyfikacji jest kryterium leksykalno-pochodzeniowe (semantyczno-motywacyjne). Ponadto kierowano się podziałem nazwisk ze względu na etymologię, m.in. ze słownika Duden. Familiennamen. Większość opisanych nazwisk jest niederywowana. Pozostałe nazwiska derywowane są za pomocą sufiksów niemieckich: -er, -l, -ler, -mann, -ner, łacińskiego sufiksu -ius oraz paradygmatycznie formantem -en. Nieliczne nazwiska występują w formie skróconych lub/i spieszczonych imion. Większa część nazwisk jest jednomotywacyjna. Pochodzą one od nazw miejscowości, od nazw zawodów, od imion oraz od przezwisk. Dziewięć nazwisk ma dwie i więcej motywacji. Nieliczne miana mają swoje odmianki. Przyczynami występowania wariantów nazwisk w badanym materiale są: polonizacja, latynizacja, podwajanie spółgłosek bez uzasadnienia, pozostałości po zasadach pisowni w języku wczesno-nowo-wysoko-niemieckim, pochodzenie z języka średnio-dolno-niemieckiego. Do XVIII i XX w. nie przetrwało na Warmii i w dawnym województwie olsztyńskim 18 nazwisk, tj. około dwie trzecie badanego materiału.
Słowa kluczowe:
nazwiska, etymologia nazwisk, odmianki (warianty) nazwisk, Warmia, Reszel, XVI i XVII wiekInstytucje finansujące
Bibliografia
Wykaz skrótów bibliograficznych Google Scholar
BE = Heling Reinhold, Poschmann, Brigitte, 1997, Die Bevölkerung des Ermlands 1773. Die ältesten Prästationstabellen des Hochstifts. Band 3 – Register, Zeitschrift für die Geschichte und Alterstumskunde Ermlands, Beiheft 13/3, s. 35-138. Google Scholar
Brech I = Brechenmacher Josef Karl, 1957-1960, Etymologisches Wörterbuch der Deutschen Familiennamen, C. A. Starke Verlag, Limburg a.d. Lahn. Google Scholar
Dud = Duden. Familiennamen. Herkunft und Bedeutung. Bearbeitet von Rosa und Volker Kohlheim, 2005, Dudenverlag, Mannheim, Leipzig, Wien, Zürich. Google Scholar
Gott = Gottschald Max, 1954, Deutsche Namenkunde. Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung, de Gruyter, Berlin.
Crossref
Google Scholar
SNWPU = Rymut Kazimierz, 1993, Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych. T. 3, E-G, Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego, Kraków. Google Scholar
Opracowania Google Scholar
Chłosta Jan, 2002, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Wydawnictwo Littera, Olsztyn. Google Scholar
Cieślikowa Aleksandra, 2008, Grafia i fonetyka w nazwiskach Polaków, w: Janusz Trempała i in. (red.), Studia linguistica in honorem Edvardi Breza, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, s. 30-36. Google Scholar
Guz Marzena, 2016a, Benennungen der Rektoren, Kantoren und Organisten der Pfarrschule in Rößel (1420-1931), Białostockie Archiwum Językowe, nr 16, s. 147-157.
Crossref
Google Scholar
Guz Marzena, 2016b, Die häufigsten Familiennamen deutscher Herkunft in Rößel im 16. und 17. Jahrhundert, w: Dorota Kaczmarek i in. (red.), Felder der Sprache – Felder der Forschung. Lodzer Germanistikbeiträge 8. Im Spiegel der germanistischen Linguistik, Primum Verbum, Łódź, s. 21-31. Google Scholar
Guz Marzena, 2018, Nazwiska niemieckie na Warmii u schyłku XVIII wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn. Google Scholar
Guz Marzena, 2021, Nazwiska niemieckie z Reszla z XVI i XVII wieku na litery A i B, Forum Filologiczne Ateneum, nr 1(9), s. 71-84.
Crossref
Google Scholar
Hartig Joachim, 1996, Morhologie und Wortbildung der Familiennamen: Germanisch, w: Ernst Eichler i in. (red.), Namenforschung. Ein internationales Handbuch zur Onomastik, Walter de Gruyter, Berlin, New York, s. 1259-1262. Google Scholar
Karszniewicz Alicja, 1995, Klasyfikacja i adaptacja zapożyczeń niemieckich w języku polskim, Orbis Linguarum, nr 2, s. 223-232. Google Scholar
Kunze Konrad, Nübling Damaris (red.), 2011, Deutscher Familiennamenatlas. Band 2: Graphematik/Phonologie der Familiennamen II: Konsonantismus, De Gruyter, Berlin, New York.
Crossref
Google Scholar
Kunze Konrad, Nübling Damaris (red.), 2012, Deutscher Familiennamenatlas. Band 3: Morphologie der Familiennamen, De Gruyter, Berlin, New York. Google Scholar
Lica Zenon, 2009, Sposoby adaptacji nazwisk pomorskich genetycznie niemieckich w polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk. Google Scholar
Lica Zenon, 2011, Niemieckie zjawiska fonetyczno-fonologiczne i słowotwórcze w nazwiskach pomorskich, w: Maria Biolik, Jerzy Duma (red.), Chrematonimia jako fenomen współczesności, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn, s. 293-299. Google Scholar
Lica Zenon, 2020, O niemieckich nazwiskach współczesnych Polaków, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk. Google Scholar
Lübben August, 1989, Mittelniederdeutsches Handwörterbuch. Nach dem Tode des Verfassers vollendet von Christoph Walther, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt. Google Scholar
Naumann Horst, 1989, Familiennamenbuch, VEB Bibliographisches Institut, Leipzig. Google Scholar
Neumann Isolde, 1981, Die Familiennamen der Stadtbewohner in den Kreisen Oschatz, Riesa und Grossenhain bis 1600, Akademie-Verlag, Berlin. Google Scholar
Polański Edward (red.), 2003, Encyklopedia językoznawstwa, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo, Wrocław, Warszawa, Kraków. Google Scholar
Rospond Stanisław, 1967, Słownik nazwisk śląskich. Część I, Ossolineum, Wrocław. Google Scholar
Schwarz Ernst, 1973, Sudetendeutsche Familiennamen des 15. und 16. Jahrhunderts, Verlag Robert Lerche, Vormals Calve’sche Universitätsbuchhandlung, München, Prag. Google Scholar
Zoder Rudolf, 1968, Familiennamen in Ostfalen, I-II, Georg Olms Verlagsbuchhandlung, Hildesheim. Google Scholar
Katedra Filologii Germańskiej, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Kurta Obitza 1, 10-725 Olsztyn
https://orcid.org/0000-0003-4630-2584