Żuławianie malborscy wobec parafialnego systemu fiskalnego w XIX w.
Wojciech Zawadzki
a:1:{s:5:"en_US";s:75:"Instytut Historii, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie";}Abstrakt
System finansowania parafii i plebanów na terenach żuławskich ukształtował się w średniowieczu i z pewnymi modyfikacjami przetrwał aż do 1945 r. Podstawę tego finansowania stanowiła ziemia uprawna przekazana przez zakon krzyżacki każdej nowo erygowanej parafii. Wraz z pojawieniem się w XVI w. na Żuławach Malborskich luteran i mennonitów w lokalnych parafiach katolickich wzniesiono świątynie, które funkcjonowały poza obowiązującym w Rzeczypospolitej systemem prawnym i ustrojowym. Luterański i mennonicki system kościelny przez okres nowożytny nie dysponował na terenach żuławskich ziemią uprawną i borykał się z tego powodu z problemami finansowymi. Niewiele jednak zmieniło się pod tym względem w XIX w., już pod panowaniem pruskim, nadal bowiem parafie luterańskie nie miały stabilnego statusu ekonomicznego, a parafie katolickie w pełni korzystały z respektowanych przez państwo pruskie praw nabytych. Z tego powodu między oboma wyznaniami od końca XVIII w. do początku XX w. dochodziło do licznych konfliktów z sądowym epilogiem. W najtrudniejszym położeniu prawnym byli jednak żuławscy mennonici, którzy
w sytuacji prawnej dyskryminacji ich wyznania przez pruskie prawodawstwo, coraz częściej podejmowali decyzje o emigracji z Prus.
Słowa kluczowe:
Prusy Zachodnie, Żuławy Malborskie, parafie katolickie, parafie ewangelickie, mennoniciBibliografia
Źródła archiwalne: Google Scholar
AAWO [Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie], AB [Archiwum Biskupie], sygn. B 265. Google Scholar
ADEg [Archiwum Diecezji Elbląskiej], AP [Archiwum Parafii] Lasowice Wielkie, sygn. 105. Google Scholar
ADEg, AP Mątowy Wielkie, sygn. 13. Google Scholar
ADEg, AP Mątowy Wielkie, sygn. 55. Google Scholar
ADEg, M [Metrykalia] Cyganek, kzm [księga zmarłych] 1786-1826. Google Scholar
ADEg, M Mątowy Wielkie, kzm 1749-1810. Google Scholar
ADEg, Superintendentura Malborska, sygn. 58. Google Scholar
ADEg, Superintendentura Malborska, sygn. 149. Rechtsgutachten über die Berechtigung der Heranziehung der in den Marienburger Werdern ansässigen Mennoniten (...), erstattet von Fritz Litten und Hermann Nottarp, Königsberg 1929. Google Scholar
ADEg, Superintendentura Malborska, sygn. 149. Rechtsgutachten über die rechtliche Natur der Abgaben an die evangelische Kirche in den beiden Marienburger Werdern sowie über die Berechtigung der Heranziehung der dort ansässigen Mennoniten zu diesen Abgaben (…) erstattet von Dr. jur. Hans Liermann, Danzig 1930. Google Scholar
ADP [Archiwum Diecezji Pelplińskiej], C [Culmensia], sygn. 23. Google Scholar
APG [Archiwum Państwowe w Gdańsku], sygn. 9/927. Google Scholar
APG, sygn. 9/1023. Google Scholar
APG, sygn. 9/1069. Google Scholar
APG, sygn. 9/1393. Google Scholar
APG, sygn. 9/1405. Google Scholar
APG, sygn. 9/1472. Google Scholar
APG, sygn. 9/1570. Google Scholar
APG, sygn. 9/1658. Google Scholar
APG, sygn. 9/1659. Google Scholar
APG, sygn. 9/1660. Google Scholar
APG, sygn. 9/1693. Google Scholar
APG, sygn. 9/2727. Google Scholar
APG, sygn. 260/3165. Google Scholar
APG, sygn. 260/3166. Google Scholar
APG, sygn. 260/3236. Google Scholar
APG, sygn. 260/3238. Google Scholar
APG, sygn. 260/3297. Google Scholar
APG, sygn. 260/3298. Google Scholar
APG, sygn. 260/3313. Google Scholar
APG, sygn. 260/3346. Google Scholar
APG, sygn. 260/3347. Google Scholar
APG, sygn. 260/3348. Google Scholar
APG, sygn. 260/3468. Google Scholar
APG, sygn. 260/3484. Google Scholar
APG, sygn. 260/3485. Google Scholar
GStA PK [Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz, Berlin], Abt. 180, Nr 13850. Google Scholar
Źródła i opracowania publikowane: Google Scholar
Długokęcki Wiesław, 2019, Najstarsza organizacja parafialna na Żuławach Wielkich (do połowy XV w.), Studia Elbląskie, t. 20, s. 9-24. Google Scholar
Dormann Edmund, 1862, Stadt und Kreis Marienburg, Danzig, s. 74, 80. Google Scholar
Hartwich Abraham, 2002, Geographisch – historische Landesbeschreibung deren dreyen im Pohlnischen Preußen liegenden Werdern als des Danziger – Elbing – und Marienburgischen, Königsberg 1722, [Nachdruck mit einer Einführung von Reiner Zacharias. Preußen unter Nachbarn. Studien und Quellen, herausgeben von Hans Rothe und Silke Spieler, Bd. 3, Frankfurt am Main], s. 91-94. Google Scholar
Kahlstorf Elisabeth, 1935, Rechtsgeschichte der Marienburger Werder, Ochsenfurt am Main, s. 42, 44. Google Scholar
Penner Horst, 1987, Die ost- und westpreussischen Mennoniten in ihrem religiösen und sozialen Leben, in ihren kulturellen und wirtschaftlichen Leistungen, Bd. II, von 1772 bis zur Gegenwart, Weierhof, s. 24-25. Google Scholar
Steffen Hans, 1929, Die soziale Lage der Pfarrgeistlichkeit im Deutschordensstaate, Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands, Bd. 23, s. 15-19, 48-52. Google Scholar
Zawadzki Wojciech, 2009, Duchowieństwo katolickie oficjalatu pomezańskiego w latach 1525-1821, tom I, Studium prozopograficzne, Studio Poligrafii Komputerowej SQL, Elbląg, s. 189-190, 243, 247-248, 299-301. Google Scholar
Zawadzki Wojciech, 2021, Żuławy Malborskie i Elbląskie 1772-1945. Perspektywa społeczno-religijna, Wydawnictwo Bernardinum, Pelplin, s. 298-299, 304, 309-314, 319-322, 326, 328-331, 333-342. Google Scholar
a:1:{s:5:"en_US";s:75:"Instytut Historii, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie";}
