Nieskończoność na mórz skończoności. Poezja i życie w "Baśni marynarskiej" Aleksandra Szczęsnego
Grzegorz Igliński
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w OlsztynieAbstrakt
Analysis and interpretation of Aleksander Szczęsny’s poem Baśń marynarska [Seafarer’s fairy tale] (written in 1911 and published posthumously in his 1932 volume Pieśń o drodze [Song about the road]) is the subject of this article. This poem is immensely representative of the entire range of creative accomplishments of the poet, who liked applying marine imagery. Consequently, the interpretation is conducted in the context of his other works. Necessary references are also made to the literary tradition that was cherished by Szczęsny as a poet growing up in the Young Poland [Młoda Polska] period. These are works of authors who were young at that time: Le Voyage by Charles Baudelaire and Le Bateau ivre by Arthur Rimbaud, which both contain motives of seafaring. The article also attempts to explain the metaphoric term “fairy tale”, frequently utilised by Szczęsny, by applying the criteria developed during early German romanticism, mainly in works by Novalis.
Słowa kluczowe:
Aleksander Szczęsny, poetry, fairy tale, child, voyageBibliografia
Andersen, H.Ch. (1911a), La Reine des neiges et quelques autres contes. Trad. du danois par Moland, L., ill. par Dulac, E. Paris: L’édition d’art H. Piazza. Google Scholar
Andersen, H.Ch. (1911b), Stories from Hans Andersen. With ill. by Dulac, E. New York/London: Hodder & Stoughton. Google Scholar
Andersen, H.Ch. (1913a), Baśnie Andersena. Oprac. Szczęsny, A. Warszawa/Kraków: Wydawnictwo Jakuba Mortkowicza. Google Scholar
Andersen, H.Ch. (1913b), Ogród rajski; Słowik; Szaty królewskie. Oprac. Szczęsny, A. Warszawa/Kraków: Wydawnictwo Jakuba Mortkowicza. Google Scholar
Andersen, H.Ch. (1913c), Opowiadanie wiatru; Syrena. Oprac. Szczęsny, A. Warszawa/Kraków: Wydawnictwo Jakuba Mortkowicza. Google Scholar
Andersen, H.Ch. (1915), Królowa Śniegu. Oprac. Szczęsny, A. Warszawa/Kraków: Wydawnictwo Jakuba Mortkowicza. Google Scholar
Andersen, H.Ch. (1992), Baśnie Andersena. Oprac. Szczęsny, A. Kraków: Oficyna Literacka. Google Scholar
Andersen, H.Ch. (2005), Baśnie. Przeł. Szczęsny, A./Jabłońska, P., oprac. Włodarczyk, B. Kraków: Wydawnictwo Greg. Google Scholar
Andersen, H.Ch. (2010), Baśnie. Przeł. Szczęsny, A./Jabłońska, P., oprac. Włodarczyk, B./Studziński, M. Kraków: Wydawnictwo Greg. Google Scholar
Andersen, H.Ch. (2014), Baśnie. Przeł. Szczęsny, A./Jabłońska, P./Mirandola, F., oprac. Włodarczyk, B./Studziński, M./Zagnińska, M. Kraków: Wydawnictwo Greg. Google Scholar
Andersen, H.Ch. (2017), Baśnie Andersena. Przeł. Szczęsny, A. Warszawa: Wydawnictwo Avia Artis. Google Scholar
Andersen, H.Ch. (2020), Baśnie. Przeł. Niewiadomska, C. etc. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Dragon Sp. z o.o. Google Scholar
Baudelaire, Ch. (1990), Kwiaty zła. Wyb. Leśniewska, M./Brzozowski J., red. i posł. Brzozowski, J., przeł. Bieńkowski, Z. etc. Kraków: Wydawnictwo Literackie. Google Scholar
Baudelaire, K. (1894), Kwiaty grzechu. Przeł. Adam M-ski [tj. Trzeszcz¬kowska, Z.]/Lange, A. Warszawa: nakład Hieronima Cohna. Google Scholar
Dobrowolski, A. (1914), Lećcie me pieśni. Poezye. Z przedm. Kasprowicza, J., notatką biograficzną poprzedził i do druku przygotował Saloni, J. Lwów: nakładem Księgarni Gubrynowicza i Syna. Google Scholar
Hertz, P. (red.) (1967), Zbiór poetów polskich XIX w. Ks. 5. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. Google Scholar
Jastrun, M./Kamionkowa, J. (red.) (1976), Poezja Młodej Polski. Kraków: Wydawnictwo Literackie. Google Scholar
Jedlicz, J. (1998), Utwory wybrane. Oprac. Czabanowska-Wróbel, A. Kraków: Wydawnictwo Literackie. Google Scholar
Matuszewski, R./Pollak, S. (red.) (1966), Poezja polska 1914–1939. Antologia. Warszawa: Czytelnik. Google Scholar
Novalis (1914), Henryk Ofterdingen. Powieść. Przeł. Mirandola, F. Warszawa/Kraków: Wydawnictwo Jakuba Mortkowicza. Google Scholar
Novalis (1984), Kwietny pył. W: Uczniowie z Sais. Proza filozoficzna – studia – fragmenty. Wyb., przeł., wstępem i przyp. opatrzył Prokopiuk, J. Warszawa: Czytelnik: 90–121. Google Scholar
Novalis (1995a), Heinrich von Ofterdingen. W: Werke in einem Band. Hrsg. von Mähl, H.-J./Samuel, R., kommentiert von Simm, H.-J. unter Mitwirkung von Jais, A. München: Deutscher Taschenbuch Verlag: 237–413. Google Scholar
Novalis (1995b), Vermischte Bemerkungen / Blüthenstaub 1797/98. W: Werke in einem Band. Hrsg. von Mähl, H.-J./Samuel, R., kommentiert von Simm, H.-J. unter Mitwirkung von Jais, A. München: Deutscher Taschenbuch Verlag: 423–483. Google Scholar
Novalis (2003), Henryk von Ofterdingen. Przeł. i oprac. Szymani, E./Kunicki, W. Wrocław/Warszawa/ Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Google Scholar
O królowej Bałtyku i inne polskie baśnie (2007). Łódź: Wydawnictwo Literatura. Google Scholar
Rimbaud, A. (1969), Poezje. Red. Ważyk, A. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. Google Scholar
Rimbaud, A. (1993), Wiersze. Sezon w piekle. Iluminacje. Listy. Przeł. Czechowicz, J. etc., wyb., oprac. i posł. opatrzył Międzyrzecki, A. Kraków: Wydawnictwo Literackie. Google Scholar
Rimbaud, J.A. (1999), Dzieła. Przeł. i wstępem opatrzył Kolankowski, J. Kraków/Jelenia Góra: Mistar. Google Scholar
Schiller, F. (1913), Über naive und sentimentalische Dichtung. W: Sämtliche Werke. Hrsg. Höfer, C. Bd. 12. München/Leipzig: Georg Müller Verlag: 53–152. Google Scholar
Schiller, F. (2006), O poezji naiwnej i sentymentalnej. Przeł. Krońska, I. W: Dzieła wybrane. Wyb., wstęp i oprac. Kaszyński, S.H. T. 1: Poezje, proza, pisma estetyczne, pisma historyczne, listy do Goethego. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie: 237–291. Google Scholar
Sikora, I. (red.) (1990), Antologia liryki Młodej Polski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Google Scholar
Staff, L. (1980), Poezje zebrane. T. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. Google Scholar
Szczęsny, A. (1913), Kolorowe okienko. Warszawa: Wydawnictwo Jakuba Mortkowicza. Google Scholar
Szczęsny, A. (1932), Pieśń o drodze. Warszawa: Wydawnictwo Jakuba Mortkowicza. Google Scholar
Szczęsny, A. (2000), Poezje wybrane. Oprac. Okulicz-Kozaryn, R./Ignaszak, M., wstęp Okulicz-Kozaryn, R. Kraków: Wydawnictwo Literackie. Google Scholar
Szczęsny, A. (2006), O złym czarowniku i cudownej gęśli. Łódź: Wydawnictwo Literatura. Google Scholar
Szczęsny, A./Konopnicka, M. (2007), O złym czarowniku i cudownej gęśli; O tym, jak to ze lnem było. Łódź: Wydawnictwo Literatura. Google Scholar
Wielka księga legend i baśni polskich (2007). Poznań: Wydawnictwo Papilon – Publicat. Google Scholar
Wortman, S. (red.) (1990), Woda żywa. Baśnie pisarzy polskich. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”. Google Scholar
Andrzejewski, B. (1989), Przyroda i język. Filozofia wczesnego romantyzmu w Niemczech. Warszawa/Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Google Scholar
Baran, Z. (2006), Idee – mity – symbole w polskich baśniach literackich wydanych w XIX i XX wieku. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej. Google Scholar
Béguin, A. (2011), Dusza romantyczna i marzenie senne. Esej o romantyzmie niemieckim i poezji francu¬skiej. Przeł. Stróżyński, T. Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria. Google Scholar
Boleski, A. (1932) [Wstęp]. W: Szczęsny, A., Pieśń o drodze. Warszawa: Wydawnictwo Jakuba Mortkowicza: 2–6. Google Scholar
Brzozowska, Z. (1970), Andersen w Polsce. Historia recepcji wydawniczej. Wrocław/Warszawa/Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Google Scholar
Czabanowska-Wróbel, A. (1996), Baśń w literaturze Młodej Polski. Kraków: TAiWPN Universitas. Google Scholar
Czabanowska-Wróbel, A. (2003), Dziecko. Symbol i zagadnienie antropologiczne w literaturze Młodej Polski. Kraków: TAiWPN Universitas. Google Scholar
Czachowski, K. (1934), Obraz współczesnej literatury polskiej 1884–1933. T. 2: Neoromantyzm i psychologizm. Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych. Google Scholar
Feldman, W. (1985), Współczesna literatura polska 1864–1918. Wstęp napisała Walas, T., oprac. tekstu Rydlowa, M. T. 1. Kraków: Wydawnictwo Literackie. Google Scholar
Fieguth, R. (2007), Podróż i problematyczny zachwyt. O dwu wątkach w „Kwiatach zła” Baudelaire’a i w „Vade-mecum” Norwida. W: Cieśla-Korytowska, M./Płaszczewska, O. (red.), Dziedzictwo Odyseusza. Podróż, obcość i tożsamość, identyfikacja, przestrzeń. Kraków: TAiWPN Universitas: 279–298. Google Scholar
Filipkowska, H. (1977), Tułacze i wędrowcy. W: Podraza-Kwiatkowska, M. (red.), Młodopolski świat wyobraźni. Kraków: Wydawnictwo Literackie: 11–48. Google Scholar
Floryńska, H. (1976), Spadkobiercy Króla Ducha. O recepcji filozofii Słowackiego w światopoglądzie polskiego modernizmu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Google Scholar
Friedrich, H. (1978a), Baudelaire. W: Struktura nowoczesnej liryki. Od połowy XIX do poł. XX wieku. Przeł. i opatrzyła wstępem Feliksiak, E. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy: 57–87. Google Scholar
Friedrich, H. (1978b), Rimbaud. W: Struktura nowoczesnej liryki. Od połowy XIX do poł. XX wieku. Przeł. i opatrzyła wstępem Feliksiak, E. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy: 88–135. Google Scholar
Kamionka-Straszakowa, J. (1992), Zbłąkany wędrowiec. Z dziejów romantycznej topiki. Wrocław/Warszawa/ Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Google Scholar
Kijowski, A. (2003), Grymas Baudelaire’a. W: Baudelaire, Ch., Sztuka romantyczna. Wstęp Kijowski, A., koment. i przyp. Pichois, C. Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria: 5–30. Google Scholar
Kozikowski, E. (1964), Aleksander Szczęsny. W: tegoż, Więcej prawdy niż plotki. Wspomnienia o pisarzach czasów minionych. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy: 169–181. Google Scholar
Krzyżanowski, J. (1963), Neoromantyzm polski 1890–1918. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Google Scholar
Kuliczkowska, K. (1975), Literatura fantastyczna w latach 1900–1918. W: Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1864‒1918. Zarys monograficzny, materiały. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne: 151–160. Google Scholar
Lam, A. (1968), Aleksander Szczęsny 1885–1929. W: Wyka, K./Hutnikiewicz, A./Puchalska, M. (red.), Literatura okresu Młodej Polski. T. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 605–617. Google Scholar
Leszczyński, G. (1990), Młodopolska lekcja fantazji. O przełomie antypozytywistycznym w literaturze fantastycznej dla dzieci i młodzieży. Warszawa: Instytut Literatury Polskiej UW. Google Scholar
Leśmian, B. (2011), Aleksander Szczęsny: „To, co się stało”. W: Dzieła wszystkie. Szkice literackie. Zebr. i oprac. Trznadel, J. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy: 365–370. Google Scholar
Ługowska, J. (1988), Przeciw szarości ‒ czyli o baśni literackiej. W: tejże, Bajka w literaturze dziecięcej. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza: 93–133. Google Scholar
Makowiecki, A.Z. (1987), Młoda Polska. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Google Scholar
Mikinka, A.E. (2019), Metafizyka codzienności w poezji Aleksandra Szczęsnego. Studia Filologiczne UJK 32: 23–37. Google Scholar
Mikinka, A.E. (2020), Aleksander Szczęsny (1885–1929). Poeta, baśniopisarz, patriota. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. Google Scholar
Mikinka, A.E. (2021), Metafizyczne wędrówki ku źródłom poznania w zapomnianych baśniach Aleksandra Szczęsnego. W: Nosek, A./Wosnitzka-Kowalska, M. (red.), Sacrum w literaturze dziecięcej i młodzieżowej. Kraków: TAiWPN Universitas: 257–271. Google Scholar
Ogłoza, E. (2020), Dulac i Nielsen w Mortkowiczowych edycjach Andersena (rozpoznanie). W: Jaskółowa, E. (red.), Ludzie księgi. Wokół wybranych zagadnień wydawnictwa Jakuba Mortkowicza. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego: 97–109. Google Scholar
Okulicz-Kozaryn, R. (2000), Cudowność wzgardzonych szczegółów. W: Szczęsny, A., Poezje wybrane. Oprac. Okulicz-Kozaryn, R./Ignaszak, M., wstęp Okulicz-Kozaryn, R. Kraków: Wydawnictwo Literackie: 5–44. Google Scholar
Peyre, H. (1990a), Baudelaire. W: Co to jest symbolizm? Przeł. i posł. opatrzył Żurow¬ski, M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 48–71. Google Scholar
Peyre, H. (1990b), Rimbaud, czyli symbolizm buntu. W: Co to jest symbolizm? Przeł. i posł. opatrzył Żurow¬ski, M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 72–104. Google Scholar
Podraza-Kwiatkowska, M. (1992), Literatura Młodej Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Google Scholar
Richard, J.-P. (2008a), Głębia Baudelaire’a. W: Poezja i głębia. Przekł. i posł. Swoboda, T. Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria: 67–120. Google Scholar
Richard, J.-P. (2008b), Rimbaud, czyli poezja powstawania. W: Poezja i głębia. Przekł. i posł. Swoboda, T. Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria: 137–181. Google Scholar
Skrabarz [tj. Skrabacz], D. (2000 [tj. 2001]), Baśniowy świat Młodej Polski. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”. Google Scholar
Tomkowski, J. (1993), Słowa i sny. W: Mistyka i herezja. Wrocław: Wydawnictwo „Paradox”: 243–262. Google Scholar
Trzeciakowski, W. (2007), Złota Epoka jako temat eschatologiczny w pismach Novalisa. W: Korotkich, K./Ławski, J. (red.), Apokalipsa. Symbolika – tradycja – egzegeza. T. 2. Białystok: Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu w Białymstoku: 321–330. Google Scholar
Waksmund, R. (1977), Bajkosfera, czyli o użyciu semiotycznych fabuł baśniowych. Rekonesans badawczy. Litteraria 9: 99–119. Google Scholar
Wilczewska, K./Woronczakowa, L. (red.) (2003), Słownik polszczyzny XVI wieku. T. 31: Prza – przemieść. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN. Google Scholar
Woronow, I. (2008), Romantyczna idea koresponden¬cji sztuk. Stendhal, Hoffmann, Baudelaire, Norwid. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Google Scholar
Wróblewska, V. (2003), Przemiany gatunkowe polskiej baśni literackiej XIX i XX wieku. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek. Google Scholar
Wyka, K. (1968), Charakterystyka okresu Młodej Polski. W: Wyka, K./Hutnikiewicz, A./Puchalska, M. (red.), Literatura okresu Młodej Polski. T. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 9–64. Google Scholar
Zabawa, K. (1999), „Kalejdoskop myśli, wrażeń i obrazów” – młodopolskie odmiany krótkiego poematu prozą. Kraków: TAiWPN Universitas. Google Scholar
Zabawa, K. (2017), Od powiastki do baśni. Andersen według Wandy Młodnickiej i Aleksandra Szczęsnego. W: Ratuszna, H./Wiśniewska, M./Wróblewska, V. (red.), Andersenowskie inspiracje w literaturze i kulturze polskiej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika: 95–110. Google Scholar
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie