Samobójstwo rozszerzone, zabójstwo suicydalne a samobójstwo poagresyjne – ocena stanu psychicznego sprawców i jej prawnokarne znaczenie
Marta Romańczuk-Grącka
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWMhttps://orcid.org/0000-0001-7549-017X
Abstrakt
Koncepcja „samobójstwa rozszerzonego” kładzie nacisk na samobójstwo sprawcy, lekceważąc perspektywę pokrzywdzonego, bagatelizując jego rzeczywistą krzywdę, na którą wbrew nazwie nie wyraził on zgody. Dlatego też pojęcie to należy zastępować pojęciem zabójstwa suicydalnego albo samobójstwa poagresyjnego.
Celem opracowania jest wskazanie kryteriów różnicujących pojęcia „samobójstwo rozszerzone”, „samobójstwo-zabójstwo” i „samobójstwo poagresyjne”, a także prawnokarna ocena zachowania sprawcy każdej z wymienionych form aktu. Do elementów subiektywnych składających się na kryteria różnicujące to pojęcie zalicza się nastawienie psychiczne sprawcy do popełnionego czynu wraz z psychopatologicznym podłożem decyzji o zamordowaniu drugiej osoby i odebraniu sobie życia przez sprawcę suicydenta.
W przypadku zabójstw suicydalnych dominuje motywacja altruistyczna, a akt następuje wskutek zaburzeń poznawczych (urojeń) typowych dla depresji. Samobójstwa poagresyjne charakteryzują się motywacją negatywną (np. zemsta), a decyzja sprawcy najczęściej opiera się na zaburzeniach osobowości lub uzależnieniu. Wśród elementów przedmiotowych różniących oba pojęcia pojawia się rodzaj relacji pomiędzy sprawcą a ofiarą. W przypadku zabójstwa suicydalnego powszechnie określa się je jako poprawne lub nawet bardzo dobre, a zabójstwo nie jest poprzedzone przemocą. W przypadku samobójstwa poagresyjnego zabójstwo lub inny czyn często wynika z zastosowanej i stopniowo nasilanej przemocy.
Słowa kluczowe:
prawo karne, odpowiedzialność, samobójstwo rozszerzone, zabójstwo suicydalne, samobójstwo poagresyjneBibliografia
Araszkiewicz A., Pilecka E., Samobójstwa rozszerzone na tle ogólnej liczby samobójstw w Polsce w latach 1991–2005, „Suicydologia” 2006, t. 2, nr 1. Google Scholar
Bolechała F., Medyczno – sądowa analiza zabójstw dokonanych przez sprawców niepoczytalnych, Praca doktorska napisana w Katedrze i Zakładzie Medycyny Sądowej UJ CM pod kierunkiem prof. dr hab. n. med. Małgorzaty Kłys, Kraków 2010. Google Scholar
Brian K., Cooke M.D., Extended Suicide With a Pet, „The Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law” 2013, vol. 41. Google Scholar
Całkiewicz M., Schymalla I., Zbrodnia prawie doskonała, Warszawa 2016. Google Scholar
Cynkier P., Użyteczność konstruktów opisujących zabójstwo-samobójstwo w psychiatrii sądowej, „Psychiatria Polska” 2022, nr 3. Google Scholar
Czabański A., Społeczna charakterystyka samobójstw rozszerzonych, „Poznańskie Zeszyty Humanistyczne” 2011, t. XVI. Google Scholar
Gałęska-Śliwka A., Problematyka rozstrzygania, czy zdarzenie jest samobójstwem poagresyjnym czy zabójstwem z upozorowaniem samobójstwa sprawcy, [w:] Śmierć jako problem medyczno-kryminalistyczny, Warszawa 2009, Legalis. Google Scholar
Gierowski J.K., Dudek B., Zaburzenia afektywne i samobójstwa rozszerzone z perspektywy psychopatologii sądowej, „Nastroje” 2012, nr 27. Google Scholar
Gierowski J.K., Paprzycki L., Niepoczytalność i psychiatryczne środki zabezpieczające. Zagadnienia prawno-materialne, procesowe, psychiatryczne i psychologiczne, Warszawa 2013. Google Scholar
Głuch K., A. Gawliński A., Kto jest ofiarą? czyli o fenomenie samobójstw poagresyjnych, „Przegląd Prawniczy ELSA Poland” 2013, z. 1. Google Scholar
Grzyb M., Woźnaikowska-Fajst D. Śmierć z ręki najbliższych – monitoring mediów, [w:] R. Durda, B. Gruszczyńska, M. Grzyb, W. Klaus, M. Lewoc, P. Szczupaczyńska, D. Woźniakowska Fajst, G. Wrona, Teraz koniec z Tobą. Czarna Księga Ofiar Przemocy Domowej w Polsce 2021. Raport, Warszawa 2022. Google Scholar
Hołyst B., Suicydologia, Warszawa 2012. Google Scholar
Guzik-Makaruk E.M., Wojewoda E., Podłoże zachowań suicydalnych, [w:] E.M. Guzik-Makaruk, I. Sołtyszewski (red.), Suicydologia dla prawników i śledczych, Warszawa 2023. Google Scholar
Jędrzejowska E., Samobójstwo rozszerzone w aspekcie prawa karnego materialnego, „Zeszyty Programu” 2017, nr 11. Google Scholar
Kaliszczak P., Kunz J., Bolechała F., Samobójstwo poagresyjne - problematyka kryminalistyczno-procesowa, „Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii”, nr 3, Łódź 2002. Google Scholar
Kunz J., Bolechała F., Kaliszczak P., Sądowo-lekarska problematyka zabójstwa z samobójstwem sprawcy („dyadic death”), „Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii” 2002, nr 52 (3). Google Scholar
Laskowska K., Obraz samobójstw w Polsce w latach 2000-2012, „Zagadnienia Społeczne” 2014, nr 1. Google Scholar
Laskowska K., Epidemiologia zachowań suicydalnych, [w:] E.M. Guzik-Makaruk, I. Sołtyszewski (red.), Suicydologia dla prawników i śledczych, Warszawa 2023. Google Scholar
Liem C., Koenraadt F., Homicide-suicide in the Netherlands: A study of newspaper reports, 1992–2005, „The Journal of Forensic Psychiatry & Psychology” 2007, vol. 18 (4). Google Scholar
Migała P., Zachowania suicydalne jako przejaw zachowań patologicznych, [w:] Sylwia Ćmiel (red.), Nieprzystosowanie społeczne dzieci i młodzieży, Józefów 2011. Google Scholar
Pilszczyk A., Cynkier P., Samobójstwo rozszerzone – depresja a osobowość borderline, „Psychiatria Polska” 2015, t. 3, nr 49. Google Scholar
Pudło R., Florek S., Błachut M., Leksowska A., Piezga M., Niedokonane samobójstwo rozszerzone - rozważania na temat granic psychozy na podstawie opisu przypadku, Kraków 2021. Google Scholar
Pużyński S., Samobójstwa i zaburzenia psychiczne (zwłaszcza depresje), [w:] A. Bilikiewicz (red.), Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, Warszawa 1998. Google Scholar
Romańczuk-Grącka M., Kryminologiczne aspekty sekt destrukcyjnych, Olsztyn 2008. Google Scholar
Shackelford T. i Weekes-Shackelford V., The Oxford Handbook of Evolutionary Perspectives on Violence, Homicide, and War, New York: Oxford University Press, Inc. 2012. Google Scholar
Stukan J., Samobójstwo poagresyjne z dwoma niecodziennymi zakończeniami – refleksje na temat sprawców i ofiar, „Problemy Kryminalistyki” 2020, nr 307 (1). Google Scholar
Stukan J., Staszak A., Samobójstwo rozszerzone i poagresyjne - próba uporządkowania pojęć, „Problemy Kryminalistyki” 2018, nr 5. Google Scholar
Wrona G., Szczupaczyńska P., Zabójstwa suicydalne, [w:] R. Durda, B.Gruszczyńska, M. Grzyb, W. Klaus, M. Lewoc, P. Szczupaczyńska, D. Woźniakowska Fajst, G. Wrona, Teraz koniec z Tobą. Czarna Księga Ofiar Przemocy Domowej w Polsce 2021. Raport, Warszawa 2022. Google Scholar
Wrona G., Zabójstwo suicydalne, https://www.niebieskalinia.pl/aktualnosci/czarna-ksiega-ofiar-przemocy-domowej-2021/zabojstwo-suicydalne-1 (data dostępu: 30.04.2024). Google Scholar
Wysiecka I., Zabójstwo, samobójstwo, wypadek - próba syntezy odrębności o najsilniejszych wartościach dowodowych, „Prokuratura i Prawo” 2019, nr 3. Google Scholar
„Zabójstwo suicydalne” – nie „rozszerzone samobójstwo”, https://cpk.org.pl/obserwatorium-kobietobojstwo/zabojstwo-suicydalne-nie-rozszerzone-samobojstwo/ (data dostępu: 30.04.2024). Google Scholar
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWM
https://orcid.org/0000-0001-7549-017X
