Gaslighting jako forma przemocy psychicznej
Marta Romańczuk-Grącka
Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warmińsko-MazurskiAbstrakt
Spośród różnych form manipulacji psychologicznej można wyodrębnić szczególną jej postać pod nazwą gaslighting rozumianą jako osłabienie funkcji poznawczych i poczucia kontroli nad wydarzeniami poprzez wywołanie u innej osoby przekonania, że nie może ufać własnej pamięci, czy percepcji. Klasyczną postacią tej praktyki jest wmawianie innej osobie choroby psychicznej, przy czym osoba ta nie uruchamia procesów obronnych i nabiera takiego przekonania.Celem artykułu jest jej prezentacja, wyjaśnienie oraz uzasadnienie przyporządkowania gaslightingu do form przemocy psychicznej w ujęciu kryminologicznym. Opracowanie ma charakter interdyscyplinarny odnoszący się do interakcji pomiędzy gaslighterem a jego pokrzywdzonym i przedstawia typowy przebieg tego zjawiska. Stanowi również próbę odpowiedzi na pytanie: Jaki jest zakres aktualnych środków reakcji prawnokarnej w celu przeciwdziałania tego typu przejawom przemocy? Autorka formułuje wniosek o braku potrzeby osobnej kryminalizacji tego zjawiska i potrzebie jego oceny z perspektywy aktualnie dostępnych środków reakcji prawnokarnej. Zwraca również uwagę na konieczność kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa w zakresie przeciwdziałania poszczególnym przejawom przemocy psychicznej.
Słowa kluczowe:
psychomanipulacja, znęcanie się, zaburzenia poznawcze, środki reakcji prawnokarnejBibliografia
Abramson K., Turning Up the Lights on Gaslighting, „Philosophical Perspectives” 2014, nr 28 Google Scholar
Ackerman R.J., Pickering S.E., Zanim będzie za późno – przemoc i kontrola w rodzinie, Gdańsk 2002 Google Scholar
Ahern K., Institutional Betrayal and Gaslighting, „J Perinat Neonat Nurs” 2018, vol. 38 Google Scholar
Archer J., Browne K.D., Concepts and approaches to the study of aggression, [w:] Human aggression: naturalistic approaches, J. Archer, K.D. Browne (red.), London 1989 Google Scholar
Badura-Madej W., Dobrzyńska-Mesterhazy A., Przemoc w rodzinie. Interwencja kryzysowa i psychoterapia, Kraków 2000 Google Scholar
Baumgartner E., Obywatelstwo z przeszkodami, Warszawa 2009 Google Scholar
Betz J., Violence: Garver's definition and Deweyan correction, „Ethicks” 1977, nr 87 Google Scholar
Beerbohm E., Davis R., Gaslighting Citizens, https://scholar.harvard.edu/files/beerbohm/files/eb_rd_gaslighting_citizens_apsa_2018_v1_1_0.pdf, s. 5. Google Scholar
Błachut J., Gaberle A., Krajewski K., Kryminologia, 2006 Google Scholar
Cabalski M., Przemoc stosowana przez kobiety, Impuls, Kraków 2017 Google Scholar
Chrzczonowicz P., Sekty destrukcyjne. Wybrane zagadnienia prawne, kryminologiczne i społeczne, Toruń 2013 Google Scholar
Ciesielska M., Rodzaje, formy i cykl przemocy w rodzinie, „Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im Witelona w Legnicy” 2014, nr 12, Google Scholar
Evans P.,The Verbally Abusive Relationship: How to Recognize it and How to Respond, Wyd. 2nd. Holbrook, Mass.: Adams Media Corporation, 1996 Google Scholar
Gadomska H., Gaslighting. Najokrutniejsza i najbardziej wyrafinowana forma przemocy, https://www.focus.pl/artykul/najsubtelniejsza-i-najokrutniejsza-forma-przemocy-gaslighting-to-pojecie-lepiej-znac, (31.03.2021). Google Scholar
Hołyst B., Kryminologia, Warszawa 2009 Google Scholar
Helios J., Jedlecka W., Współczesne oblicza przemocy. Zagadnienia wybrane, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2017 Google Scholar
Imbusch P., Der Gewaltbegriff, [w:] Internationales Handbuch der Gewaltforschung, W. Heitmeyer, J. Hagan (red.), Wiesbaden 2002 Google Scholar
Jabłoński J., Kusek J., Hanuszewicz W., Przemoc i jej różnorodne formy, http://trijar.republika.pl/przem_form.html (31.03.2021). Google Scholar
Knapp D. R., Fanning the Flames: Gaslighting as a tacticof psychological abuse and criminal prosecution, „Albany Law Review”, 2020, vol 83.1 Google Scholar
Krajewski K., O pojęciu przemocy w kryminologii, „Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne” 1988, XIX Google Scholar
Kubala-Kulpińska A., Gaslighting - przemoc, której nie widać, „Głos Pedagogiczny” 2019, nr 107 Google Scholar
Kucewicz K., Gaslighting - o przemocy emocjonalnej w związku, http://kobieta.onet.pl/zdrowie/porady-ekspertow/psycholog/gaslighting-o-przemocy-emocjonalnej-w-zwiazku/nvql1bf (dostęp 31.03.2021) Google Scholar
Miecznikowski G., Gaslighting – najokrutniejsza forma przemocy, https://grzegorzmiecznikowski.pl/gaslighting-najokrutniejsza-forma-przemocy/, (31.03.2021). Google Scholar
Newman G. R., Understanding violence, Philadelphia 1979 Google Scholar
Nunner-Winkler G., Psychische Gewalt, „Berliner Forum Gewaltprävention” 2007, nr 29 Google Scholar
Pasowicz B., Wysocka-Pelczyk M., Przemoc – problemy definicyjne. Agresja i przemoc we współczesnym świecie, Kraków 1998 Google Scholar
Pełka-Sługocka M.D., Sługocki L., Przestępstwa przy użyciu przemocy popełniane przez kobiety, „Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne” PWN 1983, nr 13 Google Scholar
Ratajczak A., Przemoc jako przestępstwo oraz jako sposób sprawowania władzy, „Gazeta Sądowa” 2000, nr 9 Google Scholar
Ratajczak M., Co warto wiedzieć o przemocy psychicznej? http://www.smigiel.pl/files/upload/file/2013/Przem_psych_art2013.pdf (dostęp 31.03.2021). Google Scholar
Romańczuk-Grącka M., Kryminologiczne aspekty sekt destrukcyjnych, Olsztyn 2008, Google Scholar
Romańczuk-Grącka M., Powody i zakres kryminalizacji utrudniania korzystania z zajmowanego lokalu mieszkalnego – art. 191 § 1a k.k., „Studia Prawnoustrojowe” 2018, nr 41 Google Scholar
Romańczuk-Grącka M., Pojęcie i funkcje przymusu psychicznego w prawie karnym, Warszawa 2020, s. 239-240. Google Scholar
Schneider H.J., Przemoc w szkole, „Zdrowie Psychiczne” 1992, nr 1-2 Google Scholar
Schneider H.J., Zysk z przestępstwa. Środki masowego przekazu a zjawiska kryminalne, Warszawa 1992 Google Scholar
Schnizlein J., Misbrauchte Seele, „News” 2017, nr 25 Google Scholar
Spear A.D., Epistemic dimensions of gaslighting: peer-disagreement, self-trust, and epistemic injustice, „Inquiry: An Interdisciplinary Journal of Philosophy”, 2019, s. 1–24, DOI:10.1080/0020174X.2019.1610051 Google Scholar
Stark C.A., Gaslighting, Misogyny, and Psychological Oppression, „The Monist,” 2019, vol. 102 Google Scholar
Sweet P. L., The Sociology of Gaslighting, „American Sociological Review” 2019, vol. 84 (5) Google Scholar
Szostak M., Sekty destrukcyjne. Studium metodologiczno-kryminalistyczne, Kraków 2001 Google Scholar
Woźniakowska-Fajst D., Stalking i inne formy przemocy emocjonalnej. Studium kryminologiczne, Warszawa 2019 Google Scholar
Zagzebski L., Epistemic Authority: A Theory of Trust, Authority, and Autonomy in Belief, Oxford University Press, Oxford 2012 Google Scholar
Zarębska-Piotrowska D., Psychomanipulacja – grupy sychomanipulacyjne. Przyczyny. Mechanizmy. Skutki. Wybrane zagadnienia, ekspertyza, Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, Warszawa 1999 Google Scholar
Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski
